میراث آریا: فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری مشهور به شیخ عطّار نیشابوری عارف، صوفی، شاعر و نویسنده ایرانی در قرن 6 و7 هجری قمری است. او در دوره حکومت های سلطان محمد خوارزمشاه زندگی می کرد و به شیخ عطار ملقب بود و در دوران تحصیل نیز در نظامیه نیشابور مدارجی را کسب کرد و در سال 618 هجری قمری در حمله مقول به قتل رسید. امروز 25 فروردین سالروز بزرگداشت این شاعر و نویسنده است که در این گزارش به مرور زندگی او خواهیم پرداخت.
آثار عطار کدامند؟
عطار اشعار بسیاری درباره فضیلت خلفا دارد که نشان می‌دهد بر مذهب اهل سنت بوده است، اما اشعار بسیاری در فضیلت حضرت علی(ع) و اهل بیت (ع) سروده است چندان که سبب شده است برخی او را شیعه بدانند. الهی‌نامه، اسرارنامه، خسرو نامه، منطق الطیر،جواهرنامه، شرح القلب، مصیبت نامه، دیوان اشعار، مختارنامه ازآثار منظوم عطار هستند و تذکره الاولیا تنها اثر او به نثر است. همچنین مصیبت‌نامه، جواهرنامه، مختارنامه (کتاب)، مظهرةالعجایب، پندنامه، اشترنامه، نزهةالحجاب، بیان‌الارشاد، سی‌فصل، بلبل‌نامه، هیلاج‌نامه، وصلت‌نامه از جمله آثار و تالیفات عطار هستند که در سبک مثنوی، نثر، غزل و رباعیات سروده و به نثر درآمده اند.
تذکره الاولیا؛ معروف ترین کتاب عطار
یکی از معروف‌ترین کتاب‌های عطار تذکرةالاولیا است که به نثر نوشته شده است. این کتاب حکایت‌ها و گفتارهایی از اولیای الهی را از امام صادق(ع) تا منصور حلاج شامل می‌شود و با ذکر مختصری از امام باقر(ع) پایان می‌یابد. همچنین در آن، از افرادی مانند ابوحنیفه، شافعی و احمد بن حنبل سخن آمده است.
کودکی و تاثیرپذیری عطار از طغیان غزها
کودکی عطار با طغیان غزها همراه شد. زمان فاجعهٔ غز، عطار ۶ یا ۷ سال بیشتر نداشت. این فاجعه چنان عظیم و موحش بود که نمی‌توانست در ذهن کودک خردسال تأثیر دردانگیز خود را نگذارد و همین عامل بعدها موجب مرگ‌اندیشی و درداندیشی بسیار در عطار شد. چند سال بعد، پس از فروکش فتنهٔ غز، عطار در مکتب مشغول آموختن شد. در ایام مکتب، حکایاتی از زندگی بزرگانی چون عباس طوسی، مظفرعبادی، رکن‌الدین اکاف و محمد بن یحیی، او را به خود جذب می‌کرد. این حکایات علاوه بر اینکه مشوق عطار در طریقت بودند بعدها در تذکرةالاولیا گرد آمدند.
تحصیلات و کسب علم
عطار علاوه بر شعر و شاعری، داروسازی و داروشناسی را از پدرش آموخت و در عرفان مرید سلسله خاصی از مشایخ تصوف نبود و به کار عطّاری و درمان بیماران می‌پرداخت. او برای کسب علم به هند عراق شام و مصر سفر کرد و علوم مختلفی را در این کشورها آموخت. قرآن، حدیث، فقه، تفسیر، طب، نجوم و کلام از جمله علومی بود که عطار به تحصیل آنها پرداخت.
دوری از مدح گویی برای پادشان
منش و کردار عطار به طوری بود که دوست داشت راه عرفان را از داروخانه پیدا کند و همین عامل بی‌نیازی و بی‌رغبتی عطار به مدح‌گویی در شاعری برای پادشاهان شد. همچنین اسنادی نیز در دست است که نشان می‌دهد حلقه درس‌های عرفانی عطار در نیشابور بسیار گرم و پرشور بوده و بسیاری از بزرگان عصر در آنها حاضر می‌شدند.
شعری که عطار در مدح امیر مومنان علی (ع) سرود
عطار نیشابوری اشعار بسیاری در فضیلت حضرت علی(ع) سروده است. همچنین اشعاری در فضیلت امام حسن(ع) و امام حسین(ع) دارد. این اشعار در کتاب‌های منطق‌الطیر، الهی‌نامه، اسرارنامه، خسرونامه و مصیبت‌نامه آمده است که نمونه‌هایی از آنها در پی می‌آید. در اشعار عطار، فضایل امام علی(ع)، درددل‌های آن امام با چاه و خوابیدن وی در جای پیامبر در لیلة المبیت بیان شده است. برخی از ابیات او در این زمینه به‌شرح زیر است:
«سپهر معرفت خورشید انور امیرالمومنین کرار صفدر
امام مطلق ارباب بینش به دانش آفتاب آفرینش
چو او شیر حق آمد داغ حق داشت به مردی و جوانمردی سبق داشت
اسد چون خانه خورشید باشد علی کالشمس ازو جاوید باشد
چو اصل اهل بیت افتاد حیدر بلی بایست شهر علم را در»
عطار و تحول عمیقی در عرفان اسلامی
عطار نیشابوری را از عارفان بزرگ ایران می‌دانند و می‌گویند تحولی عمیقی در عرفان اسلامی ایجاد کرده است. به‌گفته سعید نفیسی، عطار مرید شیخ نجم‌الدین کبری، بنیان‌گذار طریقه کبرویه، از سلسله‌های مهم تصوف در قرن ششم و هفتم قمری بوده است. جامی او را مرید شیخ مجدالدین بغدادی، عارف قرن ششم و هفتم قمری دانسته است، اما به‌نظر زرین‌کوب و فروزانفر، دیدار عطار با شیخ مجدالدین دلیل انتساب و ارادت او به مسلک شیخ نیست.
درگذشت و آرامگاهی که ثبت ملی شد
در سال 618 هجری قمری عطار در نزدیکی دروازه شهر به دست سربازان مغول اسیر شد و بعد از مدتی نیز به دست همان ها کشته شد. علاوه بر این تمام آثار وی سوزانده شد و آثاری که از وی در دست است تنها آثاری است که قبل از حملهٔ مغول، به سایر شهرها برده شده بودند. آرامگاه او بنایی است تاریخی که در دوره تیموری و به فرمان امیر علیشیر نوایی بر روی سنگ قبر عطار نیشابوری ساخته شد. در دوره‌های پهلوی دوم مرمت کامل و دهه ۷۰ نیز مرمت مختصر شد. این آرامگاه در بلوار شادیاخ (عرفا کنونی) که از مناطق گردشگری شهر نیشابور است، قرار دارد. آرامگاه کمال الملک نیز در محوطه این بنا است. همچنین این بنا در تاریخ ۱۸ آذر ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۱۷۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
انتهای پیام/
انتهای پیام/
