هانی رستگاران، مسئول ثبت میراث ملی و جهانی استان سمنان نوشت: اما روستای تاریخی مهماندوست، یکی از روستاهای مشهور ایران است که در حدود 35 کیلومتری جاده دامغان مشهد، منطقه‌ای که یک دشت مسطح است و آب آن از طریق قنات تأمین می‌گردد، قرار دارد. آب این قنات‌ها از ارتفاعات شمال و شمال‌غربی مهماندوست که دارای فاصله زیادی نیز با روستا هستند تأمین می‌گردد. روستایی که یادآور رویدادی مهم در تاریخ ایران و جنگ بزرگ اشرف افغان با نادرشاه فشار، مؤسس سلسله افشاریان که در خود اثر تاریخی و فرهنگی حائز اهمیت کاروانسرای مهماندوست در بخش شمالی روستای مهماندوست و نزدیک به جاده مشهد دامغان را جای‌داده است. جاده اصلی ارتباطی دامغان به مشهد که جاده‌ای بسیار پرتردد است، از حدود 100 متری شمال‌غرب این کاروانسرا می‌گذرد.
این روستا به علت قرارگیری بر سر مسیر بخش‌های غربی کشور به سمت خراسان رضوی از دیرباز دارای اهمیت بوده است؛ اما شاید مهم‌ترین رخداد تاریخی مهماندوست برگردد به نبرد نادر با اشرف افغان در این منطقه که منجر به پیروزی نادر گردید، ضمن اینکه وجود شواهد دیگری چون برج طغرل یادگار برجای‌مانده از دوران سلجوقی در این روستای تاریخی بیانگر تاریخ و پیشینه دیری این روستا و منطقه است. این روستا در قدیم محل امپراتوری سالار غلامعلی عاقلی و پدرانش بوده است که اکنون قبور آن‌ها زیارتگاه مردم شده و در قسمت جنوبی این برج تپه باستانی مهماندوست و در سمت شرقی آن قبرستان روستاهای مهماندوست واقع‌شده است. مهماندوست در زمان نادرشاه افشار، محل جنگ او با اشرف افغان بوده است. برج طغرل مهماندوست در جنوب روستای مهماندوست شهرستان دامغان و مغرب مایل به شمال آبادی امام‌آباد و شبیه برج طغرل شهرری است که قسمتی از ساختمان آن برج خراب‌شده ولی قسمت باقی‌مانده، قدمت آن را تائید می‌نماید.
کاروانسرای مهماندوست دارای یک پلان چهارضلعی تقریباً مستطیل است. مصالح بکار رفته در ساخت این بنا خشت است که بخش عمده‌ای از آسیب‌پذیری بنا به خاطر مصالح خشتی آن است. بیشترین طول بنا که مربوط به ضلع جنوب‌غربی کاروانسرا است دارای طول 71 سانتی‌متر و بیشترین عرض کاروانسرا که مربوط به ضلع جنوب‌شرقی است 61 سانتی‌متر است. در ورودی بنا که در ضلع جنوب‌شرقی بنا قرار دارد دارای پهنای 3 متر است که متأسفانه در اثر عوامل طبیعی و انسانی و گذر زمان تخریب‌شده است. ارتفاع در ورودی تا زیر تیزه گنبد ورودی حدود 3 متر است. بعد از عبور از در ورودی در زیر گنبد به طرفین سمت چپ و راست دو ورودی قرار دارد که به انبارها و نیز اصطبل‌های پشت حجره‌ها ختم می‌شوند. عرض هرکدام از این ورودی‌ها 95 سانتی‌متر است. ابعاد این فضای زیر گنبد دارای طول 7 متر در جهت شمال‌غربی – جنوب‌شرقی و عرض 3 متر در جهت شمال‌شرقی - جنوب‌غربی می‌باشد. با گذر از این فضا و بخش جلویی آن حیاط کاروانسرا قرار دارد که دارای یک پلان چهارگوش است. بیشترین طول حیاط که مربوط به ضلع شمال‌شرقی است 45 متر و بیشترین عرض حیاط که مربوط به ضلع جنوب شرقی بنا است در حدود 36 متر است. این کاروانسرا از نوع کاروانسراهای سه ایوانی بوده که یکی در بخش شرقی و یکی نیز در بخش غربی بنا و یکی که ورودی در آن قرار دارد در بخش جنوبی بنا قرار دارد. احتمالاً ضلع چهارم نیز دار ایوان بوده است که در اثر مرمت و تغییرات پیش‌آمده ایوان آن حذف‌شده است زیرا در بخش سمت چپ حجره میانی این ضلع بنا یک راهرو قرار دارد که با سایر حجره‌ها همخوانی نداشته و بیانگر ایجاد تحولاتی در این بخش بنا است.
در هر طرف ایوان‌های موجود در طرفین بنا 6 حجره و درمجموع در دو طرف هر ایوان 12 حجره قرار دارد. جزئیات معماری بسیار دقیق در این بنا وجود دارد که به همین دلیل از هر یک از این حجره‌ها طرفین بنا که با حجره‌های طرف مقابل دارای اختلافاتی در پلان و جزئیات معماری هستند؛ بنابراین یک حجره به‌عنوان الگو معرفی می‌شود.
ایوان غربی: دارای پهنای 8.30 متر با احتساب ضخامت جرزهای طرفین ایوان و بیشترین ارتفاع 5.26 متر است. عرض خود ایوان 3 متر و ارتفاع آن تا زیر تیزه قوس 4.70 متر است. از جرزهای طرفین ایوان که دارای پهنای بین 260 تا 265 سانتی‌متر می‌باشند به شکل زیبا و هنرمندانه‌ای دو راه‌پله به پهنای 1 متر به پشت‌بام بنا جانمایی شده است که در اثر فرسایش و آسیب‌های وارده بسیار تخریب‌شده‌اند، باتوجه به شواهد محدود برجای‌مانده ارتفاع این پله‌ها حدود 40 سانتی‌متر بوده است. از بخش بالایی این جرزها با یک کادر مستطیل شکل به ابعاد 110 در 90 سانتی‌متر و به‌صورت افقی تزیین‌شده است. بخش پشتی ایوان در اثر آسیب‌های وارده کاملاً فروریخته و تخریب‌شده است. درروی جرزهای اصلی ایوان محل‌هایی برای جای مشعل تعبیه‌شده است. این راسته بنا که این ایوان در آن قرار دارد از بین سایر راسته‌ها و بخش‌های کاروانسرا بیشترین آسیب را دیده است.
ایوان شرقی: این ایوان نیز کاملاً مشابه ایوان غربی است هم در تزئینات و جزئیات معماری و هم در ابعاد و اندازه‌های این ایوان دارای پهنای 8.35 متر با احتساب ضخامت جرزهای طرفین ایوان و بیشترین ارتفاع 5.39 متر است. عرض خود ایوان 3 متر و ارتفاع آن تا زیر تیزه قوس 4.35 سانتی‌متر است. از جرزهای طرفین ایوان که دارای پهنای بین 260 تا 265 سانتی‌متر می‌باشند به‌گونه‌ای زیبا و هنرمندانه‌ای دو راه‌پله به پهنای 1 متر به پشت‌بام بنا جانمایی شده است که در اثر فرسایش و آسیب‌های وارده آسیب زیادی دیده‌اند، باتوجه به شواهد محدود برجای‌مانده ارتفاع این پله‌ها حدود 40 سانتی‌متر بوده است. از بخش بالایی این جرزها همچون ایوان شرقی با یک کادر مستطیل شکل به ابعاد 110 در 90 سانتی‌متر و به‌صورت افقی تزیین‌شده است. خوشبختانه بخش پشتی این ایوان برخلاف ایوان شرقی نسبتاً سالم است. درروی جرزهای اصلی ایوان محل‌هایی برای جای مشعل تعبیه‌شده است. این راسته بنا که این ایوان در آن قرار دارد از بین سایر راسته‌ها و بخش‌های کاروانسرا سالم‌تر باقی‌مانده است.
انتهای پیام/
نظر شما