روستاها به عنوان یک مکان اقتصادی، اجتماعی، زیستگاه افرادی است که دارای هویت تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی مخصوص به خود هستند. مناظر و چشم اندازهای طبیعی و برخورداری معماری روستایی از زیبایی اکولوژیکی، مهمترین امتیازهای روستاها محسوب میشود.
هر روستا ویژگی‌های مختص به خود از لحاظ طبیعی فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی دارد. از آنجایی که برنامه‌های توسعه روستایی علیرغم تمام کوشش‌ها و تلاش‌ها، آنچنان که باید و شاید با موفقیت همراه نبوده و راهبردهای گذشته نتوانسته‌اند مسائلی نظیراشتغال و پایداری را رفع کنند. بنابر این با توجه به وضعیت مناطق روستایی و لزوم توسعه پایدارروستایی ، گردشگری روستایی می‌تواند گزینهای مناسب برای توسعه روستایی باشد. خدمات گردشگری یکی از شاخص‌ها و ملاک‌های اساسی در انتخاب مقصدهای گردشگران می‌باشد که از طریق شاخصه‌هایی قابل تبیین است. به همین جهت، موضوع مهمی که امروزه در برنامه‌ریزی برای نواحی روستایی در مقیاس کلان، در چارچوب اهداف توسعه پایدار بسیار اهمیت دارد توسعه خدمات، تسهیلات و زیرساخت‌های مناسب و مدیریت آنها به منظور پاسخگویی به نیازهای گردشگران است. لذا در برنامه‌ریزی برای نواحی روستایی با ظرفیت گردشگری باید اهدافی نظیر توسعه پایدار روستایی و حفاظت از محیط طبیعی مورد توجه واقع شود. زیرا توجه به این موارد از یک سو زمینه‌ساز نگهداشت جمعیت روستایی بوده و از سوی دیگر به جذب گردشگر در مقصدهای روستایی کمک می‌کند.
هر چند که توسعه گردشگری متاثر از عوامل متعددی می باشد ولی وجود سه عنصر جاذبه، تقاضا و خدمات ضرورت تام دارد و نوع، میزان و کیفیت این عناصر در میزان و کیفیت گردشگری در هر مقصد تعیین کننده هستند .تقاضا نیز علاوه بر تنوع جاذبهها و خدمات، به تعداد جمعیت - که بسته به شرایط جاذبه (بعد جمعیت از محلی تا ملی) ،فرهنگ و سیاست حاکم بر جامعه، درآمد و برخی موارد دیگر بستگی دارد و خدمات گردشگری که موضوع اصلی این نوشتار هستند با توجه به کمیت، کیفیت و برد جاذبه، فاصله جاذبه از مبدا تقاضا، درآمد،فرهنگ و... ایجاد شوند.
خدمات گردشگری مرسوم شامل موارد زیر هستند:
- (خدمات عمودی) مانند راه ارتباطی، حمل و نقل، آب، انرژی، تلفن ، خدمات بهداشتی .بدیهی است که کمیت و کیفیت این خدمات در کانونهای گردشگری روستایی بر انگیزه سفر تاثیرگذار است.
- (خدمات افقی) مانند بانک، پست، مرکز توزیع سوخت، تعمیرگاه که بنا به دلایلی چون کافی نبودن آستانه جمعیتی، سرمایه، نیروی انسانی و ... ایجاد آنها در تمامی سکونتگاههای روستایی مقدور نبوده و بستگی به تعداد جمعیت، موقعیت نسبی و حوزه نفوذ، در روستاهای منتخب که معمولاً دارای اَشکالی از مرکزیت هستند، مستقر می‌شوند.
- (تاسیسات گردشگری) شامل خدمات پذیرایی و اقامتی، تفریحگاهها و استراحتگاهها؛خدماتی که به طور مستقیم و به صورت مداوم توسط گردشگران مورد استفاده قرار میگیرد.
ضوابط مکان‌یابی و طراحی خدمات گردشگری روستایی:
مکان‌یابی کانونهای خدماتی گردشگری در روستا دارای معیارها و شاخص‌هایی می‌باشد که برای انتخاب و تجهیز کانونهای گردشگری باید مد نظر قرار گیرد:
- کانون خدماتی ارتباط مناسبی با جاذبه اصلی حوزه گردشگری دارد و تا حد امکان باید در فاصله‌ای قرار گیرد که بتوان پیاده یا با صرف اندکی وقت از اطراف حوزه به آن دسترسی داشت.
- دسترسی به کانون خدماتی از راه جاده اصلی امکان‌پذیر باشد.
- تأسیسات زیربنایی و دیگر تأسیسات و تجهیزات مورد نیاز قابل تأمین باشد.
- به لحاظ طبیعی (سیل، زلزله، طوفان) ایمنی داشته باشد.
- امنیت داشته باشد.
- از نظر اقتصادی برای سرمایه گذاران خصوصی توجیه لازم را داشته باشد.
راهکارهای گسترش و فعال‌سازی خدمات گردشگری:
قبل از ارائه راهکار برای گسترش و فعال‌سازی خدمات گردشگری ضرورت دارد که ابتدا سیاستهای توسعه گردشگری مشخص و بر اساس آنها راهکارها ارائه شوند. در این راستا دو سیاست میتوان اتخاذ کرد: اول اینکه بدون هرگونه دخالت در کمیت و کیفیت زیر ساختها و جاذبهها در صدد گسترش و فعال‌سازی خدمات گردشگری بود تا گردشگران فعلی از این خدمات استفاده کرده و در نهایت تا حدی موجب افزایش گردشگران شود و دوم اینکه این روستاها در دستگاهها و نهادهای ذیربط به عنوان روستای هدف گردشگری تعریف و بر اساس آن مطالعات جامع گردشگری صورت گیرد که در این صورت، روستاها میتوانند به عنوان روستاهای هدف گردشگری در کانون توجه برنامه‌های توسعه گردشگری باشند.
در حالت اول صرفاً از طریق اقدامات مدیران محلی و ناحیهای و ارائه تسهیلات و برخی مجوزها میتوان بخش خصوصی را برای گسترش خدمات گردشگری ترغیب کرد که در این حالت ممکن است برخی خدمات در روستاها مستقر شوند که معمولاً در چنین شرایطی مطالعه مناسبی برای نیاز سنجی و مکان‌یابی و همچنین برای تعیین کمیت و کیفیت خدمات صورت نمیگیرد و به همین دلیل نیز احتمال دارد نتیجه مناسبی حاصل نشود. در حالت دوم، مطالعات ویژه برای امکانسنجی و سطح مورد انتظار رونق گردشگری و همچنین تعیین نوع، کمیت و کیفیت خدمات مورد نیاز همراه با مکان‌یابی آنها صورت میگیرد که در این صورت، حمایتهای صورت گرفته بیشتر هدفمند بوده و احتمال به نتیجه رسیدن سرمایهگذاریها بیشتر است. ضمن اینکه مطالعه جامع گردشگری ضرورت دارد . از آنجایی که چنین مطالعاتی نیازمند تهیه یک برنامه منسجم با هماهنگی تعدادی از سازمانها و نهادهای مسئول در قالب یک طرح مطالعاتی وسیع است؛ در شرایط فعلی برای گسترش و فعال‌سازی خدمات گردشگری بیشتر بر اساس سناریوی اول برای روستاها پیشنهاد می شود ولی این بدان معنا نیست که هیچ نظارتی بر این موضوع وجود نداشته باشد و حداقل اینکه مدیران محلی میتوانند از نظر ارائه مجوز و انتخاب مکان مناسب با همکاری نهادها بر این موضوع نظارت داشته باشند.
باید توجه داشت که برای توسعه گردشگری مهم‌تر از تنوع جاذبه و جذب حداکثری گردشگر، مقوله ماندگاری گردشگران و اقامت شبانه در مقاصد گردشگری است که باید به‌واسطه ایجاد خدمات گردشگری مورد توجه واقع شود.
*دکتری تخصصی برنامه‌ریزی روستایی
انتهای پیام/
