مجموعه تاریخی کاروانسرای شمس‌السلطنه متعلق به دوره قاجار و بانی آن حاج محمد نراقی معروف به حاجی خان است که از رجال عهد قاجار و به دلیل تمکن مالی خوب و اهمیت شهر در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و توسط یکی از کارگزاران خود این مجموعه نفیس معماری را احداث کرد.
این بنا به شمس‌السلطنه دختر حاجی‌خان به ارث می‌رسد و بانو شمس‌السلطنه مجموعه بنا را به نام خود وقف بر تحصیل افراد بی‌بضاعت می‌کند. این مجموعه تاریخی‌تجاری شامل راسته اصلی بازار، چهارسوق، تاجرسرا و کاروانسرا است.
این مجموعه تاریخی دو طبقه و حدود ۴هزار متر مربع وسعت دارد که راسته اصلی و شریان بازار به طول تقریبی ۲۰۰ متر در جهت شرقی - غربی احداث شده است.
مصالح این بنا عمدتا از آجر و سنگ و در برخی نواحی از خشت با اندود و ملاط سنتی و در نماها کاه‌گل دیده می‌شود.
طبقه اول محل نگهداری چارپایان و طبقه فوقانی به عنوان استراحتگاه تجار اختصاص داشته است که امروزه حجره‌های راسته اصلی بازار تحت اجاره به مشاغل خرد از جمله خراطی، نانوایی، ادویه سرا، عتیقه فروشی، و… توسط اداره اوقاف سامان‌دهی شده است.
کاروانسرای شمس‌السلطنه و تاجرسرای حاج مهدی دو اثر معماری فاخر در هسته مرکزی شهر نراق هستند که می‌بایست توسط بخش خصوصی و سرمایه‌گذار با نظارت عالیه اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان احیاء و یهره‌برداری شود تا در کنار نجات بخشی و زنده نگه داشتن یادمان‌های تاریخی هم فرصتی برای اشتغال ایجاد شده و در حقیقت رسالت حفاظت ابنیه تاریخی که حراست و انتقال هویت ملی است برای نسل‌های آینده صورت پذیرد.
این مجموعه محل‌های خاصی برای نگهداری شتر کاروان‌ها وجود داشته که به اصطلاح محلی آن‌ها را عصارخان می‌نامند. تعداد زیادی از مردم شهر نراق از راه خدمات‌رسانی به کاروانیان امرار معاش کرده و نقل است که در۱۰۰ سال گذشته ۱۵ عدد نانوایی در کار تهیه نان برای کاروان‌های تجاری فعال بوده‌اند و این خود بهترین شاهد بر رونق تجارت شهر نراق است.
بخش تاجرسرای بازار را سرای معاون‌الممالک می‌نامند معمولا بهترین نقطه تجاری یک بازار به عنوان حجره اصلی متعلق به رئیس‌التجار بود تا هر رهگذری از این طریق رتبه و جایگاه تجار را دریابد.
کالبد معماری قاجاری بازار در مرکز راسته اصلی با عنوان چهارسوق توسط کاربندی و شمسه و کاشی‌های فیروزه‌ای شکل گرفته است. از بخش‌های دیدنی این مجموعه وجود درهای بسیار زیبا و گره‌کاری‌شده است که نشان از اوج هنر استادکاران نجار نراقی است. این درها نیاز به توجه و مراقبت شدید دارد که متاسفانه در راسته بازار کاملا از بین رفته و در تاجرسرا هم بخش زیادی از آن در معرض تهدید و خطر پوسیدگی و تخریب است.
بازار تاریخی نراق در جوار خود یک آب انبار هم دارد که به آب انبار بازار معروف است و به نظر می‌رسد همزمان با ساخت بازار احداث شده باشد که متاسفانه در حال حاضر مخزن آن تخریب و با خاک پر شده است و تنها از آن سر دربی به جای مانده که آن هم بر اثر بی‌توجهی آسیب‌های زیادی دیده است.
مجموعه بازار و کاروانسرای شمس‌السلطنه در تاریخ ۲۲ آبان ماه ۶۲ به شماره ۱۶۴۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی در دو سال اخیر بام راسته اصلی بازار، بام کاروانسرای شمس‌السلطنه و قسمتی از بام تاجرسرای حاج مهدی و تاق و تویزه‌های بازار را مرمت و نجات بخشی کرده که این امر به‌تنهایی و بدون مشارکت نهادهای ذی‌نفع نتیجه مطلوبی نخواهد داشت.
* گزارش از پروی‌سادات طیبی، مدیر پایگاه میراث‌فرهنگی بافت تاریخی شهر نراق
انتهای پیام/
