حدود بیست روز مانده به شب یلدای سال 1401 و در هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو در شهر رباط مراکش، یلدا یا چله در پرونده‌ای مشترک بین ایران و افغانستان، به عنوان نوزدهمین میراث‌فرهنگی ناملموس کشورمان ثبت جهانی شد. این اتفاق مهم بیش از هرچیزی در زنده ماندن آیین شب یلدا و توجه مجدد به آن نقش بسزایی خواهد داشت.

یلدا را می‌توان از زنده‌ترین آیین‌های کهن ایرانیان دانست، با مطالعه تاریخ و نشستن پای صحبت پیرمردان و پیرزنان متوجه می‌شویم که در گذشته، از گذشته‌های خیلی دور تا دوران معاصر، ایرانیان آیین‌های مختلفی را در مواقعی از سال تعریف کرده بودند که هر کدام از آنها فلسفه‌ای را همراه خود داشته و به صورت نمادین، امید را در سخت‌ترین لحظات یادآوری می‌کرده است.

یلدا یکی از کهن‌ترین و البته با اهمیت‌ترین آیین‌های ایرانی است که در سخت‌ترین روزهای سال و در آستانه زمستان سرد، تولد دوباره خورشید را یادآور می‌شود و در این شب مردم با شب زنده‌داری به پاسداشت عبور از تاریکی و رسیدن روشنایی می‌نشینند. برای مثال در منطقه آذربایجان و به ویژه در اردبیل، کارکرد نمادین یلدا در طول زمستان نیز ادامه دارد و مردم این منطقه سه ماه زمستان را نیز با عناوین مختلفی نامگذاری کرده‌اند که نقطه شروع آنها یلدا یا «چیله گجه‌سی» است. امید از شب یلدا، یا بهتر است بگوییم از سپیده‌های صبح پس از یلدا خود را نشان می‌دهد پس از آن بویوگ چیله (چله بزرگ به مدت 40 روز) و کیچیک چیله (چله کوچک به مدت 20 روز) و بایرام آیی (ماه عید) برهه‌هایی هستند که به نوبت و با عبور خود روزنه امیدواری رسیدن به بهار را بزرگ‌تر می‌کنند. امروزه با توجه به تغییر چهره جوامع و راحت‌تر شدن زندگی، شاید زمستان به سختی گذشته‌ها نباشد، اما یلدا هنوز هم همان کارکرد نمادین خود را دارد و نوید عبور از روزهای سخت و سرد را می‌دهد.

ثبت جهانی آثار فرهنگی ناملموس با اهداف مختلفی انجام می‌شود، برای مثال معرفی یک اثر بومی به جهانیان می‌تواند از انگیزه‌های ثبت جهانی باشد، اما به نظر می‌رسد که در بسیاری از موارد، به ویژه در مواردی مثل ثبت جهانی یلدا، انگیزه اصلی می‌تواند زنده نگه داشتن آن اثر یا آیین باشد. در طول تاریخ بسیاری از آیین‌ها به باد فراموشی سپرده شده‌اند، آیینی که می‌توانستند امروزه هم، در دنیای تکنولوژی کارکرد نمادین خود را داشته باشند و در بسیاری از مواقع کمک حال انسان‌ها باشند.

اکنون یلدا که یکی از زنده‌ترین آثار فرهنگی ایران و برخی کشورهای همسایه است با ثبت جهانی جانی دوباره گرفته و خطر فراموشی این آیین از همیشه دورتر شده است.

در این مقطع اما، با قیام ثبت جهانی یلدا علیه فراموشی این آیین مهم، وظیفه دستگاه‌های مرتبط و فعالان فرهنگی در قبال این اثر سنگین‌تر شده است. به نظر می‌رسد که در موقعیت کنونی باید برای معرفی فلسفه این آیین بهتر از گذشته اقدام شود و اهداف اصلی پاسداشت آخرین شب پاییز، در حالی که طولانی‌ترین شب سال نیز است برای همگان تبیین شود. باید آداب و رسوم محلی مربوط با این شب در نقاط مختلف کشور بهتر از قبل شناسایی شوند و در زنده نگه داشتن آنها کوشش شود.

در نهایت می‌توان گفت که ثبت جهانی یلدا به عنوان یک اثر فرهنگی ناملموس باید فرصتی برای یادآوری مجدد این آیین و معرفی بیش از پیش آن باشد تا این اثر اصیل ایرانی سال‌های سال به حیات خود ادامه دهد.

انتهای پیام/