به استناد منابع تاریخی و روایات شفاهی سرزمین ایران به دلیل برخورداری از ظرفیت‌های غنی همچون پیشینه تاریخی، تنوع فرهنگی و اقلیم دارای تعداد زیادی آیین و رسوم مانند نوروز، انواع آیین‌های باران‌خواهی، سیزده‌به‌در، چهارشنبه‌سوری، شب چله و... بوده که در جای‌جای این فلات پهناور برگزار می‌شوند.
در روزهای اخیر خبر ثبت آیین شب چله (یلدا)در فهرست میراث معنوی جهان باعث خرسندی علاقه‌مندان و دوستداران فرهنگ کهن ایران‌زمین شد. همانطور که اشاره شد در خصوص یلدا و ریشه‌های آن مطالب بسیار سودمندی انتشار یافته که تکرار آنها خارج از موضوع این یادداشت است، آنچه که در این مطلب به آن پرداخته می‌شود پاسخ‌گویی به این سوال است که راز مانایی و پیوستگی این آیین‌ها نسبت به سایر رسوم این مرزو بوم چیست که از میان این تعداد پرشمار تنها تعدادی از آنها این اقبال را داشته‌اند که همچنان به حیات خود ادامه دهند و یا مانند یلدا ثبت جهانی شوند و این در صورتی است که که اوراق تاریخ پر است از رسوماتی مانند جشن‌های گاهنبار، مهرگان، تیرگان، اسفندگان و... که در گذشته پرشور برگزار می‌شده و امروز جز نام هیچ نشان دیگری از آنها نیست.
آیین‌ها و کارکردهای اجتماعی آنها
از مکاتب مهم علوم اجتماعی به‌ویژه در حوزه مردم‌شناسی مکتب کارکردگرانا (فانکشنالیسم) است که به‌طور اختصار بدین معناست که هر پدیده اجتماعی باید به نوعی نیاز در جامعه‌ای که در آن به‌وجود آمده پاسخ گوید و تاثیرگذاری لازم را داشته باشد. در این مکتب رسومات اجتماعی نیز خارج از این قاعده نیستند چرا که هر آیینی دارای کارکردهای متنوع اجتماعی است که با دیگر عناصر فرهنگی- اجتماعی به هم تنیده شده و مادامی که این کارکردها برقرار هستند می‌توانیم آن آیین را زنده و پویا بدانیم و به همین منوال بسیاری از رسومات وقتی کارکرد خود را ز دست می‌دهند تدریجا به‌دست فراموشی سپرده می‌شوند. در خصوص شب یلدا یا همان شب چله و کارکردهای اجتماعی آن نیز به موارد بسیاری می‌توان اشاره کرد که تمامی آنها گواره بر زنده و پویا بودن این آیین زیبا و منحصر‌به‌فرد ایرانی است.
شب چله در تقویم کشاورزی
جامعه ایران از دیرباز یک جامعه کشاورزی و دامداری به شمار می‌‌آمد، در این جامعه آغاز زمستان و برخی فعالیت‌های مروبط به آن مانند آب چله یا یخ‌آب دادن باغات دارای اهمیت خاصی بود. در این جامعه زمستان به دو چله کوچک و بزرگ تقسیم می‌شود که شروع چله بزرگ از شب یلدا می باشد. بارندگی به‌ویژه به‌صورت برف در این ایام به‌لحاظ تاثیر بسیار زیادی که در شرایط دامداری و کشاورزی سال آینده داشت دارای اهمیت زیادی بوده و گذشتگان بر این عقیده بودند که برپایی جشنی برای آغاز این چله ترغیب آسمان برای آغاز و تداوم بارش‌هایش باشد.
تحکیم روابط خانواده و گردهمایی‌های خانوادگی
شب چله ایرانی از مهم‌ترین شب‌های دورهمی خانواده‌ها محسوب می‌شود به‌مانند نوروز با این تفاوت که از آن تکلفات و رسمی بودن‌ها به‌دور است و افراد خانواده بدون چشمداشت به گرفتن عیدی و کادو و... دورهم جمع می‌شوند و از بودن در کنار یکدیگر لذت می‌برند که این رسم کهن برای ما ایرانیان که به تکریم والدین و بزرگترها و حفظ میراث‌فرهنگی پای‌بندیم، اهمیت دارد.همچنین تحکیم روابط با خانواده جدید از دیگر ویژگی های یلدای ایرانیان به‌شمار می‌رود به‌طوری که خانواده‌هایی که برای فرزند پسر خود همسری انتخاب کرده‌اند در شب چله و طولانی‌ترین شب سال هدایایی برای خانواده عروس برده و آن شب را در کنار هم می‌گذرانند.
و امروز نه تنها از کار کردهای این عنصر فرهنگی کم نشده بلکه کارکردهایی به آن اضافه شدنه که تغییر روش یا حالت پیدا کرده‌اند که از جمله کارکردهای جدید و مهم آن می‌توان به رونق بازار میوه و تنقلات در ایام منتهی به این شب و یا برگزاری انواع مختلف برنامه‌های تلویزیونی، جشنواره‌ها و رویدادهای مختلف اشاره کرد که دارای منافع اقتصادی و اجتماعی بی‌شماری هستند.
و کلام آخر اینکه جایگاه و اهمیت یلدا و ارتباط آن با تاریخ، فرهنگ و طبیعت برکسی پوشیده نیست و شب چله ایرانی و کارکردهای مختلف اجتماعی آن همچنان در بین مردمان این سرزمین ساری و جاری است که جهانی شدن آن می تواند تاثیر بسزایی در ادامه حیات این آیین کهن ایران‌زمین داشته باشد.
انتهای پیام/
