فرهنگ و سنن مردمان این دیار، نیازهای اولیه زندگی و نیز شرایط اقلیمی حاکم بر محیط‌زیست‌شان، نوع معماری و الگوی ساخت خانه‌ها را در بافت تاریخی کنگ مشخص کرده است. این شیوه با الگوی معماری ایرانی مطابقت کامل دارد.

در خانه‌های کنگ فضای درونی نمودی بسیار چشمگیر دارد و تمامی اجزا و عناصر معماری طوری سازمان‌دهی می‌شود که موجب هدایت و دعوت مخاطب به فضای درونی بنا می‌شود.

میان سرا به‌عنوان عنصر اصلی در مرکز بنا قرار گرفته و اتاق‌ها و ساباط (رواق) به دور آن ساخته می‌شود. فضای این میان‌سرا ضمن فراهم کردن آسایش اقلیمی ساکنان خانه، موجب ایجاد ویژگی محرمیت و پوشیدگی در ساختار درونی بنا می‌شود. این خانه‌ها در نمود بیرونی خود کاملاً ساده و بی‌آلایش بوده و زیبایی خود را از طریق سایه‌روشن ایجاد شده به‌وسیله فرورفتگی‌ها و بیرون‌زدگی‌های جداره بروز می‌دهند.

در داخل خانه‌ها، تزئینات و جزئیات بیشتری مشاهده می‌شود (همانند خانه‌های ایرانی) و معمار کنگی حداکثر ظرافت و دقت را در طراحی و ساخت درها، پنجره‌ها، مشبک‌ها، طاق‌ها و آرایش سقف‌ها به کار می‌گیرد.

سلسله‌مراتب، حرکت، دید و نیز نمود جلوه‌های مختلف نور و سایه از مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که با حضور در خانه‌های کنگ احساس می‌شود. چنانچه مخاطب، با عبور از سردر شاخص خانه و بالا رفتن از پله‌های آستانه حیاط، از تاریکی فضای ورودی به‌روشنی و سرزندگی در میان سرا می‌رسد.

درختان بلند و کشیده نخل و لوز و نیز گل‌های کاغذی و انواع درختچه‌ها در داخل حیاط، جلوه‌ای بسیار زیبا از بهشتی کوچک در درون بنا را متبلور می‌سازد.

افزون بر وجود این شباهت‌های بسیار میان معماری بافت تاریخی کنگ و معماری ایرانی، تفاوت‌های اندکی نیز مشاهده می‌شود که اصلی‌ترین عناصر در معماری ایرانی، به دلیل رطوبت بسیار بالای هوا در کنگ، به‌جای نمود ظاهری‌اش در داخل حوض‌ها و آب‌نماها، در دل برکه‌ها (آب‌انبار و منبع آب زیرزمینی) ذخیره می‌شود و از این طریق قدر و منزلت می‌یابد.

در مقابل، باد به‌عنوان عنصر مهم و دیگر طبیعت، از طریق بادگیرهای رفیع، حجیم و چهار طرفه خانه‌ها جلوه ظاهری می‌یابد و افزون بر خنک ساختن اتاق‌ها و دلپذیر کردن هوای محیط، تبدیل به عنصری نمادین و ثابت در معماری بافت تاریخی می‌شود.

فضای پشت‌بام، به‌عنوان آخرین پرده از جلوه خانه‌های کنگ، فضایی آرام‌بخش و پوشیده را به تصویر می‌کشد که جان‌پناه‌های دوتکه آن (ستار) امکان عبور نسیم ملایم دریا را فراهم آورده و فضای بام را به محیطی برای آسایش و استراحت ساکنان تبدیل می‌کند.

عیدی، زیباترین خانه بندر تاریخی کنگ

یکی از زیباترین خانه‌های بندرکنگ، خانه عیدی است. این خانه دارای حیاط مرکزی بوده و فضای میان‌سرا به دلیل احاطه شدن با جداره‌های بلند و سایه‌اندازی درختان نخل، آب و هوایی مطلوب را برای ساکنان خانه فراهم می‌آورد. فضاهای زیستی پیرامون حیاط مرکزی در سه سطح شکل‌گرفته‌اند.

این بنا از معدود خانه‌هایی است که دارای زیرزمین است. فضاهای نیمه‌باز این خانه، ساباط‌هایی متصل‌به‌هم هستند که در چهار جهت پیرامونی حیاط ادامه یافته و فضای باز را به فضای بسته متصل می‌کنند. این خانه دارای سه بادگیر است که نسیمی خنک و ملایم را به اتاق‌های مربوط هدایت می‌کنند.

فضای ورودی این بنا با داشتن ارتفاعی بلندتر از سایر فضاها متمایز شده و تصویری زیبا از میان سرا را در بدو ورود قاب می‌کند. از جمله شاخصه‌های دیگر آن می‌توان به تزئینات کتیبه‌های بالای درب اتاق‌ها و سرستون‌های منحصربه‌فرد آن اشاره کرد.

گلبتان، بزرگ‌ترین خانه بندر تاریخی کنگ

خانه گلبتان، بزرگ‌ترین خانه بندر تاریخی کنگ است که در مجاورت ساحل قرار دارد. این خانه دارای مقیاسی متفاوت نسبت به سایر خانه‌هاست ولی ورودی اصلی آن تنها با چند پله و یک درب ساده چوبی، در جداره معبر تعریف‌ شده است. خانه گلبتان دارای میان‌سرایی (حیاط) وسیع است ولی به دلیل نسبت کم ارتفاع بنای پیرامون حیاط به عرض آن، حتی باوجود درختان انبوه شرایط اقلیمی میان سرا مناسب نیست.

فضاهای نیمه‌باز این خانه، ساباط‌هایی متصل‌به‌هم هستند که در سه جهت پیرامونی حیاط ادامه یافته و فضای باز را به فضای بسته متصل می‌کنند. وجود سکوها در حدفاصل میان‌سرا و ساباط و اختلاف سطح ایجاد شده، سبب اتصال تدریجی فضای باز به نیم‌باز و بسته می‌شود. از ویژگی‌های شاخص آن می‌توان به وجود پنج بادگیر (بیشترین تعداد بادگیر در خانه‌های کنگ) اشاره کرد.

خانه کرچی با ورودی منحصربه‌فرد

خانه کرچی در محدوده میانی بافت تاریخی بندرکنگ واقع‌ شده که امروزه کاربری آن از مسکونی به اقامتگاه بوم‌گردی تغییر یافته است. ورودی این خانه از زیباترین ورودی‌های بافت تاریخی است که در طی سالیان از دخل و تصرف به دورمانده و سیمای گذشته خود را همچنان حفظ کرده است. فضای ورودی در سطحی پایین‌تر از حیاط واقع‌شده است و فضاهای جانبی مانند کندیل و راه‌پله به‌طور مستقیم با آن مرتبط هستند. میان‌سرای این خانه به‌صورت مرکزی بوده و از سه جهت با فضای نیمه‌باز (ساباط) در ارتباط است. وجود فضایی به‌منظور پخت‌وپز در پشت‌بام، گویای جریان زندگی فصلی درگذشته این خانه بوده است. این خانه دارای دو بادگیر بوده که در طی مقاوم‌سازی بنا، به دلیل فرسودگی بیش‌ازحد توسط مالک برچیده شده‌اند.

یونسی بهترین نمونه خانه تاریخی در بندرکنگ

خانه یونسی در همسایگی خانه کرچی، یکی از بهترین نمونه‌های الگوی خانه در بندرکنگ است. تناسبات فضای باز و نیم‌باز و بسته در این خانه به گونه‌ای‌ است که در نامناسب‌ترین شرایط آب و هوایی در داخل این بنا، آسایش محیطی برقرار است. این بنا دارای ورودی شاخص است که خود را با چند پله از سطح معبر جدا می‌کند و فضای داخلی آن فضایی دل‌نشین است که مستقیماً با میان سرا در ارتباط است.

ساباط‌های این خانه در پیرامون میان‌سرا واقع‌ شده‌اند که حدفاصل فضاهای باز و بسته را تعریف می‌کنند و ارتباط با بام به‌واسطه راه‌پله‌ای در داخل فضای بسته شکل می‌گیرد. در فضای میان‌سرا به‌واسطه وجود مسنی، ارتفاع دیواره‌های حیاط مرکزی افزایش‌ یافته که این امر سبب سایه‌اندازی بهتر درختان لوز و نخل شده است. بادگیرهای مرمت‌ شده بر روی بام در کنار سبزینگی گیاهان حیاط جلوه‌ای دوچندان می‌یابند و سبب جذابیت فضا به‌واسطه تضاد رنگی می‌شود. این خانه دارای تزئینات ارزشمند در کتیبه‌های بالای در اتاق‌ها و طاقچه‌های دیوار گتیه است.

خانه کویتی با 2 بادگیر

خانه کویتی در مجاورت یکی از کوچه‌های روبه‌دریا واقع‌ شده است. این خانه دارای فضای ورودی کوچکی است که ساکنان را مستقیماً به میان‌سرا هدایت می‌کند. فضای زیستی این خانه در چهار جبهه، حول حیاط مرکزی شکل‌گرفته‌اند. میان‌سرا، دارای باغچه‌ای کوچک با گیاهان بوته‌ای است که نقشی در سایه‌اندازی حیاط ندارند. دسترسی عمودی این خانه توسط راه‌پله‌ای از میان فضای بسته، در مجاورت اتاق بادگیر شکل می‌گیرد. این خانه دارای 2 بادگیر بوده که امروزه یکی از آن‌ها موجود و دیگری در فرآیند مرمت غیراصولی برچیده شده است.

ساباط‌ها در سه جبهه، فضای باز را به فضای بسته متصل می‌کنند. از طرفی به دلیل عدم وجود عامل سایه‌انداز در حیاط، در داخل ساباط‌های پیرامونی میان سرا، ریتم جذابی از جنس نور و سایه ایجاد می‌شود.

خانه علی گلبتان با ورودی‌های متعدد

یکی از خانه‌های بندر تاریخی کنگ در مجاورت سواحل خلیج‌فارس، خانه علی گلبتان است. این بنا دارای حیاط مرکزی و چندین ورودی است که یکی از آن‌ها وارد بخش مسکونی می‌شود و سایر ورودی‌ها به فضایی بسته که درگذشته کاربری تجاری داشته، راه دارد. پله‌های دسترسی به بام نیز در دو بخش مسکونی و تجاری این خانه، از هم تفکیک‌ شده‌اند و هر بخش به‌صورت مستقل با پیرامون خویش در ارتباط بوده است.

ساباط های این بنا، در چهار جبهه حیاط و بدون ارتباط با یکدیگر بر روی سکوها طراحی‌شده‌اند و دارای تزئینات بسیار مختصری هستند. این خانه درگذشته دارای 2 بادگیر بوده که اکنون تنها یکی از آن‌ها باقی‌مانده است. وجود فضایی به‌منظور پخت‌وپز در پشت‌بام و فضایی سرپوشیده که امروزه تخریب‌ شده، گویای جریان زندگی فصلی درگذشته این خانه بوده است. تزئینات در این خانه به‌طور شاخص در کتیبه‌های بالای درها و طاقچه‌های دیوار گتیه مشاهده می‌شود.

گزارش از شیوا آراسته

 

 

انتهای پیام/