مردم آذربایجان غربی براساس سنتی دیرینه با استقبال از این ایام، روزه گرفتن را از چند روز مانده به آغاز اين ماه شروع و به پیشواز آن می‌روند، اما آنچه مربوط به آداب و رسوم خاص ماه رمضان است، با شروع اين ماه پربركت و اعلام روز ورود به ماه ضيافت‌الله شروع می‌شود.

فرهنگ رمضان مملو از عناصر فرهنگی است که هر یک برای خود جایگاه ویژه‌ای دارد چه به لحاظ سنت‌ها و رفتارهای فردی و چه جمعی و اجتماعی و در یک نگاه صورت‌های فرهنگی آن در بین مسلمانان جهان.  

در گذشته‌های نه چندان دور در شب آغاز ماه رمضان، برای رويت هلال ماه در شهرها و روستاها در روزهای پايانی ماه شعبان، برای رويت هلال ماه به پشت بام منازل می‌رفتند و با مشاهده هلال ماه و ذكر صلوات و دعاخوانی ورود به اين ماه را به همديگر تبريک می‌گفتند. 

نگاه کردن به آینه و صلوات فرستادن

نگاه كردن به ‌آيينه با نیت روشنی دل و ذکرصلوات بر محمد و آل محمد(ص) پس از رويت هلال ماه هنوز هم به عنوان يک عادت در بين مردم استان مرسوم است چرا که مردم باور دارند بايد در ماه رمضان دل مؤمن همچون آيينه صاف و روشن باشد و از ناپاكی‌ها صيقل يابد.

در ایام گذشته برخی از پيرمردان همواره آيينه كوچكی در جيب خود داشتند که بعد از رويت آيينه با ذکر صلوات چند بار آیينه را به دور خود و اهل خانواده می‌چرخاندند.

پخت تره حالواسی

در روستاهای آذربايجان غربی زنان روستايی در قبل از آغاز ماه رمضان همانند عيد نوروز با نیت این که اگر منزلی پاک و تميز نباشد، خير و بركت ماه مهمانی خدا از آن گريزان می‌شود، اسباب و اثاث منزل را غبارروبی و انواع خوراکی‌ها و حلوایی مانند «ترَه  حالواسی» و شيرينی‌ها را برای اهل خانه و مهمانان خود آماده می‌كردند.

پختن نان محلی «ياغلی فتير» یا (ارده) نيز در ماه رمضان در بين خانواده‌های روستايی آذربايجان غربی معمول بوده که علاوه بر مصرف بر سر سفره های افطاری خانواده‌ها، به نيت نذری نیز به همديگر احسان می‌شود و معتقدند كسی كه  اين نان را بخورد در طول روز گرسنه نمی‌شود.

در روستاهای استان در ماه مبارک رمضان، مردم اغلب توسط موذن‌های روستايی، حركت ستارگان و بالاخره بانگ صبحگاهی خروس‌های محلی از اوقات شرعی آگاه می‌شوند.

در بين عامه مردم، زمان سحری خوردن به «اوباش دان لیق» مشهور است که در ایام گذشته موذن روستايی بر پشت بام منزل يا مسجد روستا می‌رفت و با صدايی بلند و گفتن مناجات، وقت سحری را اعلام می‌داشتند.

چنین رسم مشابه در بین اهل سنت به کبارخوانی و... معروف است که معمولا توسط روحانیون اهل سنت اجرا می‌شود، یکی از سنت‌های خوب این ماه این است که اكثر خانواده‌ها سعی می‌كنند حداقل برای يک بار در طول اين ماه برای افراد فاميل و نزديكان، افطاری بدهند.

دادن افطاری‌های جمعی، برای مستمندان نیز هنوز هم، در سطح برخی از مساجد شهری و روستايی استان در شب‌های ماه رمضان مرسوم است، معمول‌ترین غذای سبک برای افطاری خانواده‌ها اغلب سؤت‌آشی (شیر برنج) یا فرنی است.

علاوه بر این تهیه انواع آش مانند قاتیق آشی، آش رشته، آبگوشت و برنج و قراردادن مقداری خرما یا نمک و آب ولرم از خوراکی‌هایی هستند که روزه‌داران با آن افطار می‌کنند، سحری خانواده‌ها هم اغلب شامل نان و پنیر و چای شیرین یا کره و مربا و شیر است.

خواندن نماز و عبادت در ماه رمضان، در سطح مساجد پس از افطار در شهرها و روستاهای آذربايجان غربی، جاذبه و حال و هوای ديگری دارد، چنانکه شور و حال حضور مردم در آيين‌های عبادی مساجد، در شب‌های قدر به اوج می‌رسد و اغلب ساعات، مومنان در مساجد و با خواندن دعاهای این ایام سپری می‌شود.

دوخت کیسه‌ مراد

يكی از آيين‌هايی كه در مساجد اجرا می‌شده و هم‌اكنون نيز در برخی از مناطق به عنوان يک رسم باقی مانده است دوختن كيسه‌های مراد است، در آخرين جمعه ماه رمضان، هر يک از زنان و دختران يک تكه پارچه نو و پاک را با خود به مسجد می‌برند، کیسه کوچکی را برای خود می‌دوزند و تعدادی سکه پول به عنوان «كيسه ديبی» (کیسه مراد) داخل آن می‌اندازند که آن را مايه بركت می‌دانند.

عارافات آخشامی

روز قبل از عید رمضان كه در بين مردم آذربايجان غربی به «عارافات آخشامی» مشهور است، روز زيارت اهل قبور و تهيه اسباب و اثات عيد فطر است.

مردم روستاهای و شهرهای استان در روز عرفه به‌طور دسته‌جمعی به زيارت اهل قبور می‌روند و حلوا يا خرما و نقلی كه با خود آورده‌اند در بين مردم احسان می‌كنند، سنگ قبور را می‌شویند و برای آمرزش روح مردگان خود قرآن تلاوت کرده و فاتحه‌ای می‌خوانند، روز عرفه نیز بزرگ خانواده خانواده با محاسبه ميزان فطريه افراد آن را از قوت سالانه يا از درآمد خود جدا كرده و به مستمندان می‌دهند.

اگر هم فردی توان ارائه فطریه را در همان روزها نداشته باشد جنس گرانبهایی مانند دیگ مسی و ... را ضامن کرده و کنار می‌گذارد تا پس از جبران فطریه آن را آزاد کند.

قره بایرام

بعد از اعلام عید، مؤمنان برای به‌جا آوردن نماز عید در مساجد جمع می‌شوند و پس از آن به دیدار و فاتحه‌خوانی خانواده‌هایی می‌روند که به تازگی عزیزی را از دست داده و به اصطلاح «قره بایرام» (عید سیاه) گفته می‌شود، پس از این دیدار، بزرگان فامیل بعد از تبریک عید و صرف نهار در منزل آن فرد جمع می‌شوند.

به طور مجمل از منظر مردم شناختی ماه مبارک رمضان، ماه امساک و روزه‌داری، استغفار، تزکیه و تقوا است که مشغول شدن مردم به ادعیه‌خوانی برای تزکیه نفس خود و از سویی عناصر انسان‌دوستانه مانند خیرات و احسان برای اقوام و مستمندان نشان از صله رحم و پرهیز از گناه و توجه به حال و هوای مومنان و درک یکدیگر از چگونگی تحکیم و وفاق روابط انسان‌دوستانه و اجتماعی و رفتارهای مذهبی و...  است که انسان را به کنترل درونی بیشتر و همبستگی اجتماعی و بالا بردن روحیه هم‌گرایی سوق می‌دهد.

گزارش از حسن سپهرفر، پژوهشگر مردم‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی

انتهای پیام/