میراث آریا - استان یزد، با موقعیت خاص آب و هوایی، وضعیت اقتصادی و دورافتادگی از مرکز، از علت‌های روی آوردن مردم به صنایع‌دستی بوده که این صنایع از زمان‌های بسیار دور تا به امروز موردتوجه صنعتگران، هنرمندان و مردم هنرشناس کشور و جهان قرار دارد.

دوخت دولو هشتی از صنایع‌دستی مردمان شهر بهاباد است که از قدیم‌الایام دوخت آن میان بانوان رواج داشته است و با توجه به کاربری‌های متعدد مورد مصرف فراوانی می‌تواند داشته باشد.

به دلیل اینکه دول یا دولچه هشت خانه دارد به دول هشت معروف است. این وسیله از پارچه‌های کار یا یزدباف دوخته می‌شود، تمامی پارچه‌ها هم در داخل خانه تولید می‌شود و همگی دست‌بافت هستند. دوخت دولو هشتی در داخل خانه‌ها و بین بانوان بهابادی رواج دارد، و در قدیم از آن برای نگهداری وسایل خیاطی استفاده می‌شده است ولی در حال حاضر به‌عنوان جایی برای نگهداری داروهای گیاهی یا جای جواهرات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تاریخچه:

آنچه از زبان کهن‌سالان و ریش‌سفیدان آن منطقه گفته‌شده با توجه به اینکه یکی از موارد موجود در جهیزیه دختران دولو هشتی و کیسه چنته بوده قدمت آن به بیش از سیصد سال می‌رسد.

تعریف، مراحل و نحوه انجام

دولو نوعی کیسه‌ای هست با بندی در گلو که با کشیدن این بند درکیسه محکم می‌شود. این کیسه دارای پارچه‌ای دولایه است، دولوها بیشتر از تکه پارچه‌های اضافی رنگارنگ و به روش خاصی دوخته می‌شود و از اجزای جهیزیه دختر محسوب می‌شد.

لایه داخلی دولوها سفیدرنگ از جنس متقال، پارچه نخی و یا پنبه‌ای است. دولوهایی که داخل کیسه چنته قرار می‌گیرند به لحاظ اندازه متفاوت هستند.

دولو انواع مختلفی دارد برای نگهداری قند و نبات از دولوی قند استفاده می‌شود. برای نگهداری گیاهان دارویی از دولوی چنته و برای نگهداری وسایل تزئینی دیگر از دولوی هشتی استفاده می‌شود.

بعضی دولوها برای نگهداری زعفران یا زیره دوخته می‌شدند که چون این مواد کم‌حجم بودند دولوها هم کوچک‌تر دوخته می‌شدند، بعضی دیگر برای نگهداری قند یا پسته، گردو و یا چیزهای پرحجم‌تر دوخته می‌شدند که به نسبت، اندازه دولوها نیز بزرگ‌تر می‌شد.

امروزه علاوه بر موارد استفاده‌ای که در قدیم از آن‌ها می‌شده، به‌عنوان جای شیرینی، قند و نبات، همچنین نگهداری وسایل شخصی و جای جواهرات استفاده زیادی دارد. روی دولوها گلدوزی و سوزن‌دوزی نیز انجام می‌شود.

دوخت دولو هشتی از صنایع‌دستی بانوان بهاباد هست و در سال 1391 در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس کشور ثبت شد.

نحوه دوخت:

برای دوخت دولو هشتی به دو پارچه پنبه‌ای جهت رویه و آستر و نخ قیطان نیاز است. در پارچه‌هایی که در قسمت روی دولو هشتی استفاده می‌شود گاهی برای زیبایی از پارچه ترمه و برای آستر پارچه‌های ساتن، پنبه‌ای استفاده می‌شد.

داخل دولو مانند لانه زنبور به‌صورت شبکه شبکه است که در ابتدا به سه پارچه مستطیل شکل نیاز داریم، این سه پارچه شامل رویه و آستر می‌شود و ابعاد پارچه رویه 1.5*18 سانتی‌متر و پارچه دوم 80*16 و سوم 80*12 است.

یک پارچه به شکل دایره با قطر 26 سانتی‌متر برای کف دولو باید آماده شود. تعداد هشت عدد پارچه نیم‌دایره کوچک به قطر تقریبی 10 سانت هم برای کف دولوهای داخلی تهیه می‌شود، سپس سه تا مستطیل آماده‌شده را با آسترها به هم می‌دوزند و پارچه‌های بزرگ‌تر به هشت قسمت مساوی تقسیم می‌شود، بعد قسمت‌های تقسیم‌شده را به هم می‌دوزند و سپس هشت نیم‌دایره‌ای را که از قبل آماده‌ شده بود، کف هشت قسمت پارچه وصل می‌کنند. از پارچه کوچک که ابعاد 80*12 داشت یک دولوی دیگر دوخته‌شده و درست کف پارچه دایره‌ای شکل گذاشته می‌شود، بعد پارچه‌های مستطیل شکل به کف دایره دوخته‌شده تا دولو شکل دایره به خودش بگیرد، بعد نخ قیطان به ابعاد 10 سانتی‌متر در قسمت لبه دولو به‌عنوان درب آن با نوارهای یراق برای محکم کردن اطراف در دولو دوخته می‌شود سپس نخ قیطان را کشیده و در دولو بسته می‌شود.

ابزار و اشیایی که برای دوخت دولو لازم است: قیطان، سنجاق‌قفلی، مهره‌های رنگی برای بستن سر قیطان، پارچه اصلی و پارچه آستری و یراق است.

استفاده از دولو یا کیسه‌های پارچه‌ای علاوه بر اینکه نسبت به کیسه‌های پلاستیکی صرفه اقتصاد دارد به لحاظ بهداشتی نیز مناسب‌تر است و محتویات داخل کیسه‌ها تازه و به دورازآلودگی باقی می‌ماند.

این کیسه ضمن نگهداری از داروهای گیاهی و انواع خوراکی‌ها با توجه به بسته و محکم بودن در آن‌ها باعث می‌شد آلودگی و رطوبت کمتری به مواد داخل دولو برسد و ماندگاری آن‌ها بیشتر باشد.

امروزه با توجه به استفاده از کیسه‌های پلاستیکی که آسیب فراوانی برای محیط‌زیست و حتی سلامتی انسان دارد استفاده مجدد از این دولوها رواج بیشتری پیداکرده است استفاده از پارچه‌های نخی برای دوخت دولو به این دلیل است که داروهای گیاهی ماندگاری بیشتری داشته باشند و زود خراب نشوند.

نمونه‌های مشابه که می‌توان نام برد، دوخت کیسه چنته که در شهرستان بهاباد انجام می‌شود.

گزارش از سید سعید طباطبائی کارشناس روابط عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد

انتهای پیام/