کارشناس ارشد میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان در یادداشتی نوشت: محور شرق شهرستان اصفهان که در طی دو سال اخیر به پنج شهرستان اصفهان، هرند، کوهپایه، جرقویه و ورزنه افزایش یافته است یکی از کهن‌ترین محورهای تاریخی و تمدنی  در امتداد مسیر ۴۰۰ کیلومتری زاینده‌رود از مبدا تا مقصد به شمار می‌رود، به‌گونه‌ای که آثار باقیمانده از دوران پیش از اسلام از جمله حصار تاریخی شهر کوهپایه که متعلق به دوران شاهان ساسانی است و یا وجود مناطقی با اسامی باستانی همچون  فارفان در محور تاریخی قورتان، نشان‌دهنده پیشینه تاریخی کهن این منطقه است.

با این وصف وجود آثار تاریخی متعدد  از دوران اسلامی به‌ویژه مساجد عظیم و تاریخی همچون مسجد دشتی، مسجد کاج،  مسجد برسیان و حتی ارگ عظیم قورتان نشان دهنده عظمت حوزه فرهنگ و تمدن این منطقه به ویژه در دوران اسلامی و در امتداد مسیر زاینده رود بسوی تالاب گاوخونی بوده است، به نحوی که برخی منابع و شواهد تاریخی گزارش می دهند در سده های پنجم و ششم هجری قمری این محور در امتداد  یکی ازمحورهای فرعی جاده ابریشم  قرار داشته و بناهای شترخانه و همچنین وجود خانه های ارزشمند تاریخی در روستای قهی نشان دهنده وجود روزگاری خوش برای مردمان  این محور تاریخی و فرهنگی در ایام رونق جاده ابریشم است.

با توجه به اینکه از سال نوزدهم پس از هجرت این منطقه با صلح اسلام را پذیرفت، مردم این منطقه بسیار زودتر از سایر مناطق ایران با مبانی اسلام آشنا شدند و همین امر باعث شد تا مردمان این منطقه نقش مهمی در شکل گیری  تمدن اسلامی ایفا کنند، با این وصف  در ادامه دوران اسلامی با انتخاب اصفهان به‌عنوان تختگاه سلاطین صفوی در سده یازدهم هجری قمری، مردم این منطقه ضمن آشنایی با مبانی مذهب شیعه، تلاشی مستمر را در راستای گسترش فرهنگ مربوط به زنده نگه داشتن مظالمی که بر خاندان اهل‌بیت عصمت و طهارت در طول تاریخ رفته از خود بروز دادند.

با توجه به گستردگی مراکز تمدنی در این محور از حوزه تمدنی زاینده‌رود، در طی 400 سال اخیر آیین‌های متنوعی در حوزه سوگواره‌های ماه محرم در شرق اصفهان بزرگ و تاریخی برگزار می‌شود. که دو مورد از این آیینها از اهمیت ویژه ایی برخوردار بوده ودر فهرست میراث ناملموس فرهنگی نیز به ثبت ملی رسیده است.

آیین زارخاک در روستای قورتان

روستای تاریخی قورتان در محور باستانی فارفان واقع‌ شده و به عنوان  بخشی از شهرستان جدیدالتأسیس ورزنه در جنوب شهر اصفهان به شمار می‌رود. قلعه تاریخی این روستا با پیشینه تاریخی ۷۰۰ ساله و با وسعتی بیش از 40 هزار مترمربع، در روز تاسوعا میزبان یکی از منحصربه‌فردترین آئین‌های محرم استان اصفهان به‌عنوان زارخاک است.

بر اساس این آیین، مردم  شهرستان ورزنه و روستای قورتان با تجمع در روز تاسوعا و در دو دسته، در خیابان‌های این قلعه درقالب یک هیئت به حرکت در آمده و آنهایی که سادات هستند ملبس به شال‌های سبز و سایر عزاداران ملبس به لباس سفید شده و با ذکر مصیبت ایام شهادت امام حسین (ع) به حرکت درآمده و کاه بر سروصورت خود می‌ریزند، سپس شال‌ها را دور سر چرخانده که اصطلاحاً آن را شال گردانی می‌خوانند. در طی این مسیر دسته های  عزادار پس از ذکر مصیبت در مسیرهایی که توسط سردسته‌های هیئت مشخص شده  می‌نشینند و پس‌ازآنکه مشتی خاک‌ وکاه برسر می‌ریزند دوباره به مسیر خود در کوچه های این قلعه تاریخی  ادامه می‌دهند.

شواهد تاریخی نشان می دهد که برگزاری این آئین مذهبی نزدیک به ۲۰۰ سال در میان مردم قلعه تاریخی قورتان قدمت داشته و در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت ملی رسیده است.

هیئت فانوس گردانان در شهر کوهپایه

کوهپایه یکی دیگر از شهرهای تاریخی محور شرق اصفهان است که جدیدا به شهرستان ارتقا یافته است.

شواهد تاریخی پیشینه این شهر را به دوران پیش از اسلام می رساند. با اینحال مردم این شهر تاریخی نیز پس از پذیرش مذهب شیعه نقش مهمی در توسعه فرهنگ ایثار و شهادت ایفا کرده‌اند.

یکی از مهم‌ترین آیین‌های عزاداری  ماه محرم در این شهر تاریخی آیین فانوس گردانی در شامگاه روز عاشورا و در شام غریبان شهدای کربلا است.

از مهم‌ترین مراکز برگزاری این آیین در شهرستان  کوهپایه، شهر جبل است. در عصرگاهان روز عاشورا و پس از شهادت امام حسین(ع) و یاران با وفای ایشان، هیئت عاشورائیان با شکوه تمام و با جمعیتی فشرده به هم، فانوس به دست ضمن عزاداری در خیابان‌های شهر جبل به سمت حسینیه شهر حرکت کرده و سپس در حسینیه بزرگ این شهر اجتماع می‌کنند و تا پاسی از شب فانوس به دست در شام غریبان امام حسین(ع) که مظلومانه به شهادت رسید به سوگواری می پردازند.

با توجه به کثرت آیین‌های عزاداری ماه محرم در امتداد مسیر زاینده رود، از دیگر آیین‌های عزاداری در این محور تاریخی می توان به عزاداری هیئت‌های مذهبی در عصر روز عاشورا توسط مردم شهر تودشک، تعزیه‌خوانی سنتی روزهای تاسوعا و عاشورا در منطقه تاریخی جوشقان و عزاداری مفصل محله ای در روستاهای هفت‌گانه منطقه برآن شمالی و جنوبی در محور شرق شهرستان اصفهان از روز چهارم تا عصر روز دهم محرم اشاره کرد.

همچنین عزاداری روز دهم محرم در روستای برسیان و در جنب مسجد جامع  برسیان با قدمتی بیش از هزارسال، از جمله مراسم‌های آیینی در ماه محرم در شرق اصفهان و در امتداد مسیر زاینده‌رود به شمار می‌رود.

انتهای پیام/