مجموعه فرهنگی‌تاریخی خالد نبی در حدود ۴۵ کیلومتری شمال شهر کلاله و پنج کیلومتری شمال روستای گچ‌سو بالا بر فراز قله کوه گوکجه‌داغ قرار گرفته است. این محوطه شامل سه بقعۀ مذهبی (خالد بن سنان، عالم بابا و چوپان آتا) و یک گورستان تاریخی منحصربه‌فرد است. به دلیل اهمیت و ارزش گورستان تاریخی آن، در سال ۱۳۹۵ به شماره ۳۱۵۹۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
گورستان این مجموعه که با وسعت بیش از ۵۰ هکتار بر روی تپه‌ماهورهای طبیعی تشکیل‌شده، دارای سنگ مزارهای ایستاده از نوع سنگ‌های آهکی هستند و ازنظر فرم و تزئینات با دیگر سنگ مزارهای شناخته‌شده در ایران متفاوت هستند.
این گورستان برای نخستین بار توسط دیوید استروناخ و ویلیام رایس در سال ۱۹۸۱ میلادی و در مقاله‌ای با عنوان «سنگ‌های ایستاده در منطقه‌ی اترک؛ در گورستان خالد نبی» موردبررسی و پژوهش قرار گرفت. سپس رجبعلی لباف خانیکی در سال ۱۳۶۹ و در مقاله‌ای با عنوان «سنگ افراشته‌های مزارات باخزر» به معرفی گورستان‌های منطقه‌ی تایباد و شرق ایران می‌پردازد و سنگ‌های افراشته این گورستان‌ها را با سنگ مزارهای خالد نبی مقایسه می‌کند.
بقعه خالد بن سنان
زیارتگاه خالد نبی به‌صورت بنایی مسقف با پلان چهارضلعی و تعدادی پنجره و در ورودی است که در ورودی بقعه دارای طاق هلالی است. پنجره‌ها و در ورودی فلزی آهنی ساده است و بر هیچ‌کدام از آن‌ها کتیبه تزئینی دیده نمی‌شود. در داخل بقعه خالد نبی فقط صورت قبری ساده به شکل قبرهای پشته‌ای به ارتفاع حدود یک‌متر و نیم دیده می‌شود.
این قبر فاقد کتیبه تاریخی است. در اطراف بقعه خالد نبی تعدادی اتاق یا زائرسرا برای اقامت و استراحت زائرین و یک باب مسجد و چندین سرویس بهداشتی و تعدادی آب‌انبار ساخته‌شده است. ترکمن‌ها به این آب‌انبارها اصطلاحاً لاری می‌گویند. آب لاری‌ها توسط باران تأمین و به‌وسیله شیروانی‌ها و لوله‌های آب باران داخل منزل هدایت می‌شوند.
بقعه چوپان آتا
کمی دورتر از زیارتگاه خالد نبی و بر سر قله مسلط هزاره دره شمالی، بقعه چوپان آتا وجود دارد. این بقعه به‌صورت بنایی ساده، مسقف با پلان چهارضلعی است؛ که در هر ضلع آن یک پنجره با طاق هلالی قرار دارد. پنجره شمالی تبدیل به مدخل شده است. گنبد بقعه فلزی و به‌صورت نوک‌تیز شش‌ضلعی در مرکز سقف ساخته شده است. نمای خارجی بنا ساده و سیمان‌کاری شده و نمای داخل بقعه نیز ساده، فاقد تزیین و کتیبه است. در داخل بقعه صورت قبری ساده بدون سنگ‌قبر دیده می‌شود.
بقعه عالم بابا
بقعه عالم بابا همانند بقعه چوپان عطا از حیث شکل و پلان ساخته شده است. این بقعه یک بنای ساده چهارضلعی است که در هر ضلع آن یک پنجره وجود دارد. پنجره ضلع جنوبی آن تبدیل به مدخل و در ورودی با طاق هلالی شده است. در داخل بقعه فقط صورت قبری ساده بدون کتیبه دیده می‌شود. ساخت مرقد عالم بابا و چوپان عطا از سنگ‌های منطقه بوده است.
این زیارتگاه‌های ساده برای تعیین تاریخ و قدمت هیچ مدت‌زمانی مشخص را ارائه نمی‌دهند. شیوه معماری، فنون و مصالح بکار رفته در ساخت آن به سبک معاصر است. چنانچه نوشتاری هم بر روی آن‌ها حجاری‌شده بود، به‌مرورزمان فرسوده و تخریب شده است. در یک نمونه از سنگ مزار کوچک که کتیبه دارد، قدمت آن را به 70 سال پیش می‌رساند. بر اساس مطالبی که به زبان فارسی نوشته‌شده و در داخل زیارتگاه موجود است، قبر اصلی، قبری ساده، فاقد کتیبه و متعلق به خالد نبی است.
تبدیل گورستان تاریخی خالد نبی به سایت موزه در دستور کار قرار دارد
معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان در خصوص مجموعه تاریخی‌فرهنگی خالد نبی کلاله گفت: رشد و توسعه گردشگری در ایران در طی سالیان اخیر سبب شده در هرسال ده‌ها هزار نفر گردشگر داخلی و خارجی از این گورستان دیدن کنند که البته ثبت ملی این اثر، ایجاد امکاناتی مانند آب، برق، پله و راه دسترسی به گورستان و همچنین گسترش استفاده از فضای مجازی در معرفی این اثر نقشی اساسی داشته است؛ به‌طوری‌که این جاذبه از معدود جاذبه‌های استان است که تورهای گردشگری از شهرهای بزرگ کشور و حتی گردشگران خارجی آن را مقصد اصلی سفر خود قرار می‌دهند.
مرتضی حسینقلی‌زاده خاطرنشان کرد: وجود تعداد زیاد بازدیدکنندگان و لزوم مدیریت بهتر این اثر، سبب شد که موضوع تبدیل این گورستان به یک سایت موزه روباز در دستور اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان قرار گیرد.
او افزود: یکی از ضوابط اصلی ایجاد سایت موزه‌های روباز، داشتن نقشه عرصه و حریم و ضوابط مصوب است؛ ازاین‌رو عملیات میدانی تعیین عرصه و حریم این اثر تاریخی در سال ۱۳۹۹ توسط این اداره‌کل اجرایی شد و در سال آینده نیز اقدامات مربوط به تصویب نقشه عرصه و حریم و ضوابط آن در دستور کار قرار دارد.
هزینه ۴۶ میلیارد ریالی برای ایجاد زیرساخت گردشگری خالد نبی
معاون میراث‌فرهنگی استان گلستان در ادامه با اشاره به اقدامات این اداره‌کل در راستای حفاظت و ایجاد زیرساخت‌های گردشگری در مجموعه تاریخی‌فرهنگی خالد نبی کلاله، گفت: اجرای نقشه‌برداری محدودۀ گورستان و مناطق اطراف آن و همچنین مستند نگاری تمامی سنگ قبور گورستان ازجمله اقدامات حفاظتی از این اثر شاخص ملی بود.
او خاطرنشان کرد: تاکنون ۴۶ میلیارد و ۷۰۰ میلیون ریال برای اجرای زیرساخت‌های موردنیاز گردشگران در مجموعه گردشگری خالد نبی توسط اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان هزینه شده است.
حسینقلی‌زاده افزود: اجرای محوطه‌سازی و مبلمان، احداث زائرسرا به همراه تأسیسات موردنیاز، اجرای دیواره سنگی، احداث سرویس بهداشتی، روشنایی مسیر، خاک‌برداری و زیرسازی محور به طول شش کیلومتر، فنس کشی و حصار کشی گورستان خالد نبی، آب‌رسانی به گورستان، زیرسازی و اجرای بیس به طول سه کیلومتر، اجرای فاز اول کمپینگ خالد نبی شامل خاک‌برداری و خاک‌ریزی محوطه و آماده‌سازی بستر از مهم‌ترین اقدامات زیرساختی برای این مجموعه تاریخی بود.
انتهای پیام/
نظر شما