همت محمدی، دانشجوی دکترای تاریخ دانشگاه خلیج فارس در یادداشتی نوشت: آموزه مرگ به دلیل تعیین سرنوشت نهایی انسان، از جمله مهم‌ترین دغدغه‌های ادیان توحیدی و غیرتوحیدی بوده و هست. در این خصوص آموزه‌های مختلفی در فرهنگ‌های جوامع مختلف، اعم از دینی و غیردینی، شکل گرفته که طیف وسیعی از انکار همه آنچه بعد از حیات است تا آموزه فروغ جاودانه در جهان بعد را در بر می‌گیرد. ادیان الهی با تکیه بر آموزه‌های غیربشری در خصوص این مسئله ماوراء‌ الطبیعی گزاره‌های کامل‌تر و مفصل‌تری عرضه کرده‌اند که می‌تواند دورنمایی شفاف‌تر برای پیروانشان به ارمغان آورد. در این میان، دین زرتشت، به عنوان مدعی کهن‌ترین ادیان الاهی، به‌تفصیل این انگاره را با بیانی شیوا به تصویر کشیده‌ است.

ایالت پارس به عنوان خواستگاه مهم سلسله ساسانیان و دین زرتشت در جنوب ایران اهمیت ویژه‌ای در تاریخ ایران دارد. در این میان منطقه کازرون در جنوب غربی این ایالت یکی از کانون های مهم تمدنی قبل از اسلام بوده است. بنیان‌گذاری شهر بیشاپور توسط دومین پادشاه سلسله ساسانی (شاپور اول) در منطقه کازرون اهمیت این منطقه را به عنوان بخشی از ایالت بزرگ پارس دوچندان کرد.

استقرار جمعیت زیادی از پیروان آیین زرتشت در این منطقه حتی تا 500 سال پس از حضور مسلمانان در ایران نشان از تداوم سنت های مربوط به این دین در منطقه داشته است. یکی از این سنت ها که نشانه های آنها توسط تحقیقات و کاوش های باستان شناسی نیز به اثبات رسیده است نحوه تدفین مردگان بوده که به اشکال مختلف انجام می‌شده است.

رسمیت یافتن دین زرتشتی در دوره ساسانیان در سراسر قلمروهای این حکومت باعث شد که سنت‌ها، آداب ورسوم واعتقادات این آیین توسط موبدان و روحانیان زرتشتی به صورت کامل اجرا شود و در این راه حکومت بهترین مدافع این دین و متولیان آن بود. ایالت پارس به دلیل اینکه خاستگاه دو سلسه بزرگ هخامنشیان و ساسانیان بوده دارای اهمیت ویژه ای در ایران است.

عناصر تمدنی و شهرهای به جای مانده از این دو سلسله همانند پرسپولیس، پاسارگاد، دارابگرد، فیروزآباد، بیشاپور و تعداد بی‌شماری شهر دیگر نشان‌دهنده این پیشینه تاریخی است. با در نظر گرفتن این گذشته تمدنی و حمایت حکومت‌های وقت از دین رسمی (زرتشتی) طبیعی است که سنت های این دین در جامعه ریشه دوانده و مقبولیت داشته باشد. ساکنان منطقه کازرون هم بخشی از همین ایالت پارس بودند که در یک منطقه وسیعی در جنوب غربی این ایالت و با مرکزیت شهربیشاپور زندگی می کردند.

علاوه بر آتش مقدس که در آتشکده ها حفظ و نگهداری می شد به دلیل حضور جامعه زرتشتیان کازرون تا پایان قرن پنجم هجری در منطقه، شیوه های تدفین مردگان نیز به روش های مختلف با حفظ شرایط دین زرتشتی انجام می‌شده است. با بررسی های میدانی در طی سال‌های اخیر در محیط های پیرامونی شهر باستانی بیشاپور وجود ۳ قبرستان با گورهای کنده شده در سنگ (استودان) شناسایی شده است. این گورها که در ابعاد مختلف و به تناسب نوع، جنس و وزن و قد فرد متوفی طراحی و ساخته شده‌اند، همگی در ضلع شمالی شهر بیشابور در یک شیب ملایم از حاشیه کوه مشرف به شهر بیشاپور واقع شده اند. در چند مورد نیز این نوع قبور صخره ای در دره های اطراف شهر بیشاپور یا ضلع شمالی شهر فعلی کازرون بر روی کوه در دل سنگ کنده شده اند. استودانهای مذکور در ابعاد 50*210 به عمق 40 سانتیمتر و یا 40*120سانتیمتر برای افراد بزرگسال و کودکان ساخته شده اند. آنها اکثراً دارای درپوش بوده و در گوشه هایی از کف سوراخ‌های برای خروج شیرابه‌های جسد تعبیه شده بوده است.

دومین روش از شیوه‌های تدفین، استفاده از تابوت های سنگی بوده که در منطقه کازرون تاکنون تعدادی از آنها کشف شده است؛ اکثر این ها دارای کتیبه بوده و اختصاصی برای شاهزادگان و شخصیت‌های مذهبی ساخته می‌شدند. در کنار این تابوت ها، استفاده از نوعی سنگ های یادبود مزار نیز برای معرفی متوفی استفاده می‌شده که در نوع خود نشان دهنده اهمیت مقوله مرگ و تدفین در جامعه زرتشتیان کازرون تا قرن پنجم هجری بوده است. تابوت های سنگی در ابعاد مختلف ساخته می شده اند.

این تابوت ها اختصاصی برای شاهزادگان وشخصیت های مهم و فرزندان آنها ساخته می شدند. یکی از ویژگی های مهم این تابوت های سنگی وجود کتیبه هایی به خط پهلوی ساسانی بر بدنه بیرونی آنهاست که کمک بسیار خوبی به شناخت فرد فوت شده داخل تابوت می‌کند. بیشتر کتیبه های پهلوی یافت شده در منطقه کازرون، به ویژه در سالهای اخیر در محدوده میان کازرون و دریاچه پریشان کشف شده اند.

امروزه به کمک متخصصان زبان های باستانی این کتیبه ها بازخوانی و ترجمه شده اند. از این نوع تابوت های سنگی در منطقه کازرون تاکنون تعداد 5 تابوت به دست آمده که در موزه تاریخی بیشاپور کازرون نگهداری می شوند. نگاهی به تاریخ‌گذاری های برخی از این تابوت ها و سنگ های یادبود مزار نشان می دهد که این تدفین ها در طی سالهای ۷۰ تا ۳۲۰ هجری انجام شده است.

سومین روش تدفین در منطقه کازرون قراردادن جسم مردگان در داخل استودان بوده است. هدف اولیه از این کار فروپاشی سریع گوشت فرد متوفی و آزاد کردن روان برای فراز رفتن به آسمان بود استودان یا استخوان دان نوعی فضای حفره مانند در دل کوه بود که اغلب به وسیله سنگ تراشان تراشیده و آماده سازی می شد. این استودان ها اکثرا در ارتفاع کوه ها ساخته می شد تا دسترسی همه به آن ممکن نباشد.آنها دارای درهای مخصوص بوده و به نوعی نگهدارنده اجساد مردگان زرتشتی بودند. در منطقه کازرون به ویژه در مجاورت شهرهای باستانی تعدادی از این نوع استودان ها وجود دارند که به نوعی نشان دهنده باورها وسنت های پیروان آیین زرتشت بوده است.

در برخی از موارد از غارهای طبیعی برای نگهداری استخوان های مردگان یا اجساد آنها استفاده می شده است به طوری که پس از مرگ فرد جسمش را درون این غارها یا اشکفت‌ها می گذاشته و در آنها را با گچ یا گل اندود می‌کردند تا کسی به آنها دسترسی پیدا نکند. در این منطقه از این نوع تدفین نیز در محدوده دریاچه پریشان و شهر خشت مواردی شناسایی شده است.

چهارمین روش از نوع تدفین مردگان در منطقه کازرون به این شکل بوده که پس از متلاشی شدن جسم، استخوان ها در ظرفی مخصوص و دور از سگ، روباه و گرگ و آب باران نگهداری می‌شد و یا آن را در میان سنگ ها، گچ یا گل قرار می‌دادند. کشف تعداد زیادی از خمره‌های سفالی در منطقه کازرون که حاوی استخوان مردگان بوده نشان می دهد که ساکنان این منطقه پس از اینکه گوشت مرده متلاشی می‌شده استخوان‌هایش را درون خمره گذاشته و برای جلوگیری از بی‌احترامی به آن، این خمره را در جایی دفن می‌کردند.

نکته قابل توجه در این نوع تدفین ها قراردادن ستون سنگی یا سنگ مزار براین تدفین های خمره ای است. در چند مورد از این نوع تدفین در کازرون کتیبه هایی به خط پهلوی ساسانی بدست آمده است که نشان دهنده نام ومشخصات فرد متوفی است. آنها با این کار هم از نجس شدن خاک و آب جلوگیری می کردند و هم احترام لازم را به مردگان خود پاس می داشتند. کشف تعداد زیادی خمره در محوطه های باستانی مثل بیشاپور، دشت کازرون یا غارهای مجاور این شهر باستانی نشان‌دهنده اجرای این سنت در بین زرتشتیان و اهالی کازرون بوده است.

انتهای پیام/