مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هرمزگان در یادداشتی نوشت: بسیار مایه مباهات و مسرت است که اثری ارزشمند از مجموعه آثار فرهنگی استان هرمزگان در فهرست ثبت جهانی یونسکو مورد تائید و ثبت‌ شده است.

کاروانسرای بستک در اوایل دوره قاجاریه احداث شده و در زنجیره کاروانسراهای بندرعباس تا لار استان فارس قرار گرفته که بیانگر تجارت پر رونق آن زمان بوده که از این مسیر انجام می‌شد. این بنا در سال 1377 به شماره 2223 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کاروانسرای بستک در سال‌های گذشته طی چندین فاز مرمت شد و با هدف احیا به بخش خصوصی واگذار شده که اکنون به عنوان یک مجموعه گردشگری مشغول فعالیت است.

در پاییز سال 1399، گزارش مقدماتی طرح مطالعاتی کاروانسرای شهر بستک و طرح راهبردی ـ پژوهشی کاروانسرای بستک در مسیر ثبت جهانی زیر نظر اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان هرمزگان و با همکاری شهرداری بستک مورد نگارش قرار گرفت که در طرح مورد نظر به موقعیت شهر بستک و مروری بر تاریخچه آن، کاروانسرای بستک از نظر موقعیتی و معماری، ساختارهای هم‌جوار کاروانسرای بستک نظیر آب‌انبارها و گاو چاه و آثار مرتبط با کاروانسرای بستک در طول مسیر نظیر جاده سنگفرش، کاروانسرای شیخ سلام و ... موردمطالعه و مستندنگاری قرار گرفت.

در طرح‌های نگاشته شده به تحلیل ساختارهای معماری بنای کاروانسرای شهر بستک و سازه‌های دیگر پرداخته‌ شده است. طرح راهبردی‌پژوهشی کاروانسرای بستک در مسیر ثبت جهانی پس از تأییدیه اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هرمزگان برای پیگیری و ثبت جهانی ارسال شد.

با توجه به مطالعات باستان‌شناسی در حوزه کرانه و پس‌کرانه خلیج‌فارس می‌توان این‌طور استناد کرد که بین این در تمامی ادوار تاریخی ارتباط تنگاتنگی وجود داشته که علت این ارتباط را می‌توان ناشی از وجود مراکز حکومتی در داخل کشور، اهمیت تجاری و سیاسی و اقتصادی حوزه خلیج‌فارس و ... دانست. شهرستان بستک یکی از مناطق پس‌کرانه‌ای خلیج‌فارس است که با توجه به شواهد باستان‌شناختی موجود می‌توان به ارتباط آن با بنادر تاریخی بندرلنگه و بنادر تاریخی حومه آن پی برد. کاروانسرای بستک یا کارُمسِرای بستک موسوم به کارُمسِرای احمدخان شهید یکی از آثار دورۀ صفویه شهر بستک است که دارای فرمی حیاط دار بوده و در دوره‌های بعدی تاریخی (قاجاریه – پهلوی) نیز مورد استفاده بوده است.

کاروانسرای بستک نیز در زمره کاروانسراهای برون‌شهری با الگوی حیاط مرکزی است که دارای حدوداً ۹۱۲ مترمربع وسعت است. این کاروانسرا در بیان عامیانه مردم به کاروانسرای احمدخان شهید نیز شهرت دارد.

کاروانسرای بستک دارای فضاها و اجزایی همچون حجره‌ها، ایوان، اسطبل و حیاطی مرکزی و اختصاصی است و از بناهای جانبی این بنا می‌توان به قلعه راهداری (جنوب)، جاده سنگفرش (جنوب)، حمام (غرب) و بازار (غرب) و آب‌انبار (شمال و جنوب و چاه گاو یا همان گاو گوچه در جنوب بنا اشاره کرد که بافاصله از بنای موردنظر قرار دارند.

عناصر ساختاری کاروانسرای بستک

ورودی: کاروانسرا بستک دارای دو ورودی در جهت شمالی و جنوبی است. دو ورودی این بنا هر دو در روبه روی یکی قرار دارند و هر دو دارای فضای هشتی هستند. در بالای ورودی شمالی اتاقی قرار داشته که به‌مرور از بین رفته است ولی مستنداتی از آن در دست است که می‌تواند همان اتاق کاروان‌سالار باشد و کارکردی دفاعی نیز داشته است.

حجره‌ها: حجره‌ها یا به عبارتی اتاق‌های این کاروانسرا در دو طرف ورودی شمالی و جنوبی قرار دارند و به عبارتی بافرمی تقارنی در روبه روی یکدیگر قرار دارند. درمجموع این بنا دارای ۱۲ حجره است که ۶ حجره در جهت شمال و ۶ حجره دیگر در جهت جنوب قرار دارند. با استناد به فرم متقارن بنا در هر جهت سه حجره در دو طرف ورودی‌ها قرار دارند. تمام درب‌های این حجره‌ها رو به حیاط هستند.

اسطبل: در این بنا دو اسطبل تعبیه‌ شده است که در جهت شرق و غرب بنا واقع هستند. این دو اسطبل با اندازه‌هایی طویل در دو طرف بنا قرار گرفته و هرکدام دارای دو ورودی هستند که در گوشه‌ها قرار دارند. در این قسمت ساختارهایی برای بستن حیوانات و غذا دادن به آن‌ها نیز ساخته‌شده است.

حیاط مرکزی و ســـکو: این بنای ازجمله کاروانسراهای حیاط دار پس‌کرانه خلیج‌فارس بوده و دارای حیاطی است که سکویی در میان آن قرار دارد که می‌تواند همان بارانداز باشد و یا در دوره‌های بعدتر ساخته‌شده است. تمامی حجره‌های این بنا دارای دربی رو به این حیاط هستند. سکوی تعبیه‌شده در این بنا به‌وسیله فضایی همسان به درب شمالی بنا متصل است.

فرم‌های ورودی و اتاق‌ها: فضاهای ورودی این بنا در حجره‌ها تقریباً یکسان هستند و فرمی هلالی شکل دارند ولی فرم طاقی درب‌های ورودی و هشتی و راهرو متصل به حیاط به نسبت حجره‌ها متفاوت است.

بناهای جانبی

قلعه راهداری، جاده سنگفرش، کاروانسرای شیخ‌الاسلام یا کتلی یک، کاروانسرای ابوالفتح خان، حمام خان، بازار کهنه، کاروانسرای کهنه، گاو چاه یا گاو گوچه و آب‌انبارها از بناهای جانبی این اثر ثبت‌شده در فهرست جهانی یونسکو هستند.

انتهای پیام/