سرزمین ایران به علت قرار داشتن در شاه راه تجاری و نیز گستردگی جغرافیایی، از دیرباز به ایجاد راه‌های بازرگانی و نظامی و تکوین سیستم ارتباطات و خبررسانی مبادرت نمودند و به عقیده محققین، ایجاد و توسعه سازوکار کاروانسرا در ایران از مهمترین دستاوردهای معماری ایرانی به ویژه در دوره اسلامی است که مطالعه و بررسی نقشه‌های واحد و غیر مشابه هر کاروانسرا، مؤید این نظریه است.

 اهمیت کاروانسرا به عنوان خلاقیت بشری برای راحتی مسافرانی است که در مسیرهای جغرافیایی ایران مسافرت می‌کردند. این کاروانسراها معماری مختلف و ساختارهای متنوعی دارند. این معماری توانایی مردم را در ساخت آنها و پیشرفت معماری  نشان می‌دهد. کاروانسراهای ایرانی امنیت و آسایش مسافران را در مناطق بیابانی، ارتفاعات کوهستانی و جنگل‌ها فراهم می‌آورد. این کاروانسراها در سرما و گرما جان بخش و پناهگاه مردم بوده است که نشانه‌ای برجسته از تاریخی باشکوه تمدن و معماری ایرانی را روایت می‌کند.

ثبت جهانی پرونده «۵۴ کاروانسرای ایران» در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو در شهر ریاض کشور عربستان، که به همت کارشناسان و مدیران وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و با یاری پیشکسوتان و اندیشمندان حوزه حفاظت از میراث‌فرهنگی صورت گرفت، بار دیگر جهانیان را بیش از پیش متوجه بزرگی تاریخ و تمدن پربار ایران زمین کرد.

ثبت جهانی این پرونده‌، ظرفیت عظیمی در توسعه گردشگری ایران با رویکرد فضاهای سنتی ایجاد ‌می‌کند. این پرونده از شمال تا جنوب و از غرب تا شرق ایران را دربرمی‌گیرد و یکی از مهم‌ترین پرونده‌های یونسکو در شاخصه وسعت میراث جهانی است، چون هزاران هکتار از مساحت کشور را شامل می‌شود.

استان اردبیل نیز با کاروانسرای شاه عباسی شهرستان نیر در پرونده ثبت جهانی کاروانسراهای ایران قرار دارد و با این ثبت بعد از مجموعه جهانی بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی دومین اثر خود را در این فهرست جهانی خواهد داشت.

سابقه تاریخی و فرهنگی شهرستان نیر

موقعیت جغرافیایی خاص نیر در ناحیه اردبیل و در دامنه کوهستان سبلان موجب توجه حاکمان تاریخی به این نقطه جغرافیایی شده است. چنان چه وجود آثار دوره‌های تاریخی- فرهنگی از عصر مفرغ تا دوره معاصر گواهی بر این مدعاست. نشانه‌های تمدنی این آثار در نقاط مختلف شهرستان قابل مشاهده و شناسایی است. شاید برجسته‌ترین آثار این شهرستان همان معماری صخره‌ای و قلعه‌های تاریخی است که بخشی از تاریخ تمدن استان را به خود اختصاص داده است. وجود قلعه بوینی یوغون که گفته می‌شود بقایای بهمن دژ تاریخی مندرج در شاهنامه فردوسی است از آن جمله است.

نیر به لحاظ موقعیت در کریدور ورودی دشت اردبیل در دوره‌های اسلامی نیز از جمله مهم‌ترین مناطق فرهنگی شمال غرب بود. وجود تاسیسات بین‌راهی و کاروانسراهای موجود از اهمیت ارتباطی و نظامی و تجاری آن حکایت دارد. به طوری که قدیمی‌ترین کاروانسرای استان و شمال غرب در این شهر قرار دارد.

همچنین بسیاری از برنامه‌های راهبردی عصر ایلخانی جهت تعیین جانشینان از جمله در دوره الجایتو و غاران خان و ارغون در این نقطه استان اتفاق افتاده است. ضمناً قرار گرفتن خطوط فرعی جاده تاریخی ابریشم در آن نشانگر رونق شهرستان در دوره‌های گذشته است.

کاروانسرای شاه عباسی که در سال 1362 به ثبت ملی رسیده در 10 کیلومتری شهرستان نیر و در جاده قدیم نیر به سراب واقع است. این اثر تاریخی با پلان کوهستانی از جمله مهم‌ترین و قدیمی‌ترین کاروانسرای استان اردبیل به شمار می‌رود. مصالح بومی غالب مورد استفاده در ساختمان کاروانسرای صایین لاشه سنگ با ملات‌های آهکی است که با گنبدهای کوتاه پوشش داده شده است.

اهمیت ثبت جهانی این اثر

این رویداد نه تنها موضوع حفاظت و معرفی این بنای منحصر به فرد را وارد مرحله‌ای ویژه خواهد کرد بلکه کاروانسرای شاه عباسی نیر هم به همراه مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی، به عنوان ثروت تاریخی و فرهنگی استان، به مقصد پژوهشی کارشناسان، مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی جهان و هدف گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد.

ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی سبب می‌شود علاوه بر محافظت و نگهداری و معرفی ارزش‌های آن به جهانیان به عنوان هدف اصلی، نوعی تبلیغات برای مقصد محسوب شود که به‌واسطه آن فعالیت‌های گردشگری در محوطه نیز افزایش می‌یابد. زمانی که فعالیت‌های گردشگری به خوبی برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی شوند، می‌توانند منابع مالی مهمی را برای محوطه و نیز برای اقتصاد محلی به ارمغان آورند. با سرازیر شدن گردشگران برای بازدید از یک اثر که ثبت میراث جهانی شده ممکن است زیرساخت‌های مقصد نیز در ابعاد اقامتی، پذیرایی، ارتباطی و جاده‌ای و حمل و نقل زمینی بهبود یابد و کسب و کارهای کوچک و بزرگ محلی مرتبط با خدمات گردشگری به این واسطه شکل گیرد و افزایش اشتغال را به همراه داشته باشد.

ثبت چنین بناهایی باعث می‌شود که بیشتر تحت مراقبت و حفاظت قرار بگیرند و از سمتی باعث بیشتر شناخته شدن آن‌ها در سطح جهانی می‌شود که در نهایت بر جذب گردشگران بین‌المللی تأثیرگذار است و حتی می‌توان حمایت‌های مالی بین‌المللی را از یونسکو جذب کرد.

انتهای پیام/