میراث آریا: 18 مهرماه به‌عنوان روز بزرگداشت مولانا کمال‌الدین محمد وحشی بافقی، که پس از تصویب آن در شورای فرهنگ عمومی کشور، این روز در تقویم رسمی ثبت می‌شود.

مولانا کمال‌الدین محمد و به قولی شمس‌الدین محمد، متخلص به وحشی، یکی از شاعران نامدار سده دهم ایران است که در سال ۹۳۹ ه.ق در بافق که بر سر راه یزد و کرمان واقع است، چشم به جهان گشود.

دوران حیات او مصادف با پادشاهی تهماسب صفوی، شاه اسماعیل ثانی و شاه محمد خدابنده است.

وحشی بافقی بی‌شک یکی از شاعران بارز و نام‌آور عهد صفوی است که اهمیت او در سبک خاص بیان اوست.

تحصیلات وحشی بافقی

او تحصیلات‌ مقدماتی‌ خود را در زادگاهش‌ طی کرد. وحشی در جوانی به یزد رفت و از دانشمندان و سخن‌گویان آن شهر کسب فیض کرد.

پس از چند سال به کاشان عزیمت کرد و شغل مکتب‌داری را انتخاب کرد. او پس از روزگاری اقامت در کاشان و سفر به بندر هرمز و هندوستان، در اواسط عمر به یزد یا کرمان که دقیقاً مشخص نیست بازگشت و تا پایان عمر (سال ۹۹۱ ه.ق) در این شهر زندگی کرد.

برخی بر این باورند که لقب وحشی درواقع تخلص برادرش بود. او علوم ادبیات را از برادر تعلیم دیده بود، اما چون برادرش زود فوت کرد و به شهرت رسیده بود کمال‌الدین لقب برادرش را از آن خود کرد تا نامش جاودانه بماند.

هرجایی هم که از وحشی در شعرهایش استفاده کرده، به خودستایی نپرداخته و از برادرش تعریف کرده است.

وحشی مردی پاک‌باز، وارسته، حساس، بلندهمت و گوشه‌گیر بود و باآنکه سنت شاعران زمان او، سفر و مهاجرت به هند و بهره‌مندی از دربار گورگانی و امیران هند بود، از کشور پا بیرون نگذاشت و پس از بازگشت به یزد، در همان‌جا به‌منظور اندوختن اندیشه، هنر و ادب ماند.

او شاعری را تنها برای بیان اندیشه‌ها و احساسات خود به کار می‌گرفت و نه برای کسب مال و زراندوزی. سعی می‌کرد از استفاده بیش‌ازحد اختیارات شاعری دوری کند و در عوض کوشش خود را برای بیان اندیشه‌ها و تفکرات عالی خود که بیشتر به همراه احساسات و عواطف گرم است به کار می‌گیرد.

او زبانی ساده و پر از صداقت را ترجیح می‌داد و همین دلیلی است که در عهد خود به‌عنوان تواناترین شاعر مکتب وقوع محسوب می‌شود.

در اشعار وحشی، واژه‌های مشکل و ترکیب‌های عربی بسیار کم دیده می‌شود. اما به‌جای آن از واژه‌ها و ترکیب‌های رایج زمان خود بسیار استفاده کرده است.

وحشی همچنین به صنایع و آرایه‌های لفظی نیز توجه نمی‌کرد، جز آنکه برای استواری کلامش ضروری بوده باشد. گرچه وحشی در مثنوی‌هایش بیشتر از نظامی و در غزل از غزل‌سرایان نام‌آور گذشته استقبال می‌کرد اما خود نیز طبعی مبتکر داشت چنانکه اکثر غزل‌های او، بعدها توسط شاعران دیگر مورد استقبال واقع شد.

اشعار و آثار

وحشی، اشعار گران‌قدری چون غزلیات، رباعیات، ترکیب‌بند، قصاید و مثنوی دارد که مثنوی «شیرین و فرهاد» او به هر گوشی آشناست.

البته تنها اثر منثور او، نامه سوزناکی است که به دلدار خود نوشته و هم‌اکنون در مجموعه‌های خطی کتابخانه ملک تهران نگهداری می‎‎شود.

این شاعر شیعی، ترکیب‌بند‎‎ها و قصایدی نیز در رابطه با مدح حضرت علی و آل علی(ع)، امام رضا(ع) و حتی حضرت مهدی(عج) نیز دارد.

آثار باقی‌مانده از او عبارت‌اند از دیوان اشعار، مثنوی خلدبرین، مثنوی ناظر و منظور و مثنوی فرهاد و شیرین که آخری به علت فوت او ناتمام ماند و قرن‌ها پس از او، وصال شیرازی آن را به اتمام رساند.

دیوان وحشی بافقی شامل ۹۰۷۶ بیت مشتمل بر ۳۹۵ غزل شامل ۲۳۳۸ بیت، ۴۳ قصیده شامل ۱۸۷۰ بیت، ۴۳ قطعه شامل ۲۲۴ بیت، ۶۶ رباعی شامل ۱۳۲ بیت، ۱۱ ترکیب‌بند شامل ۵۸۵ بیت، یک ترجیع‌بند شامل ۱۲۵ بیت، یک مخمس شامل ۱۲ بیت، ۱۰ مثنوی شامل ۳۷۹۰ بیت است که با تصحیح عزیزالله علیزاده در انتشارات فردوس در تهران در سال ۱۳۹۲ در ۶۷۲ صفحه منتشر شده است.

وفات، محل دفن

در رابطه با علت وفات وحشی سخنان زیادی است، اما به احتمال زیاد براثر تب سوزان فوت کرده است.

درهرصورت این شاعر بزرگ‌نام یزدی در ۵۲ سالگی در سال ۹۹۱ ه.ق، در یزد دار فانی را وداع گفت و در همان محله پیرو برج روبه‌روی شاهزاده فاضل برادر امام رضا علیه‌السلام در محلی که زندگی می‌‏‏کرده و اکنون به کوچه شهرک معروف است و  نقل‌شده در زیر سنگ مرمرینی که یکی از سروده‎‎های سوزناکش بر آن کنده‌شده، مدفون است.

در سال ۱۳۵۶، بنایی یادبود در محله پیرو برج، واقع در بوستان وحشی بافقی خیابان مهدی (عج) یزد، پی‌ریزی شد که در سال ۱۳۵۸ به پایان رسید. همچنین خانه‌ای در شهرستان بافق به نام این شاعر برجسته است که اکنون اداره نمایندگی میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان بافق است.

گزارش از سیدسعید طباطبائی کارشناس روابط عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد

انتهای پیام/