طاهره تراضی، کارشناس ارشد مرمت و احیاء بناها و بافت‌های تاریخی در یادداشتی نوشت: خانه نعمتی یکی از شاخصترین خانه‌های قاجاری در شهر املش است که از نظر فنون تزئینی و نقش‌مایه‌ها بسیار غنی است. این خانه مانند خانه عبدالعلی‌خان صوفی و میرزایوسف صوفی از نمونه‌های با ارزشی است که می‌توان آن را منسوب به دوره اول قاجار دانست. تزئینات این خانه به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و شاخصترین خانه‌های بافت تاریخی شهر املش بشمار می‌رود.
خانه نعمتی در قسمت جلگه‌ای و حاشیه جنوبی شهر املش، حدفاصل کوچه رهبری و بن‌بست خداشناس قرار دارد. خانه‌های تاریخی ربانی و مرحوم عباسی از مهمترین خانه‌هایی هستند که در مجاورت این بنا واقع شده‌اند. این بنا در دو طبقه و بر روی دیوارهای 70 سانتی‌متری با مساحت اصلی 360 مترمربع در جهت شمال محوطه‌ای وسیع بنا شده است. دسترسی بنا امروزه از ضلع شمالی به شکل پیاده و در ضلع جنوبی به شکل سواره است. در عکس هوایی سال 1343 ه.ش بنا در یک محوطه بسیار وسیع قرار دارد و دو طرف محوطه آن در ضلع جنوبی حالت باغ داشته است. در گوشه ضلع جنوبی یک بنا دیگر قرار دارد که احتمالا فضای خدماتی خانه محسوب می‌شد و امروزه نشانه‌ای از آن مشاهده نمی‌کنیم.
نمای اصلی خانه نعمتی
بنا در دو طبقه بر روی کرسی ساخته شده و به دلیل اجرا با مصالح بنایی، بیشتر عناصر سازنده بنا نقش سازه‌ای دارند و انتقال‌دهنده بار سقف به پی و در نهایت زمین هستند. ورودی اصلی آن بر دو دهنه متقارن یک متری و در جهت جنوبی است، که به وسیله دو قوس با انحنای کم از سایز اجزای نما مشخص شده است. در فاصله بین این دو ورودی، سه ستون چوبی با تزئینات شیرسر وجود دارند که نشان از وجود یک فضای نیمه باز در میانه نمای اصلی داشته که امروزه این فضا پرشده است. طبقه اول ساختمان از ضلع شرقی کاملاً مورد بازسازی قرار گرفته و ساختار اولیه خود را از دست داده است. دو اتاق موجود در این ناحیه به صورت یک سوئیت درآمده؛ البته با توجه به علائم و آثار موجود بر دیوارها، وضعیت قبل آن قابل تشخیص است. در قسمت میانی حد فاصل در ورودی، آثاری از یک پنجره چوبی دیده می‌شود که نورگیری آن بر کیفیت فضای سرسرای ورودی افزوده است. ضلع غربی بنا تنها بخشی از خانه است که در طبقه اول و دوم کاملاً نشانه‌هایی از گذشته دارد و نسبت به سایر قسمت‌ها سالم‌تر و اصیل‌تر باقی مانده است.
در پلان خانه سبک قرینه‌سازی کاملا رعایت شده و در مرکز پلان فضای تقسیم و راه پله وجود دارد. در طرفین فضای مرکزی، دو اتاق در هر دو طبقه قرار دارد. مصالح به کار رفته عموماً آجر و چوب بوده که از مصالح بومی منطقه هستند. پوشش بنا در گذشته به صورت سفال‌سر بوده که بعدها به دلیل آسیب‌های وارده و سنگینی بار سفال‌ها، حلب‌پوش شده است. رخبام بنا نیز بصورت سه‌پشته و شیرسر اجرا شده است.
تنوع تزئینات در نمای شمالی و جنوبی و بخش قدیمی بنا بسیار زیاد است. از تکنیک‌های تزئینی در این خانه می‌توان به آینه‌کاری، گچبری، تزئینات چوبی، نقاشی، تخمه‌گذاری و بندکشی اشاره کرد. در اتاقی که در قسمت غربی بنا و بخش قدیمی باقی مانده شاهد تلفیق تزئینات گچبری، نقاشی و آینه‌کاری هستیم. از نقوش بکار رفته در گچبری‌ها می‌توان به نقوش نیمه برجسته با طرح‌های اسلیمی، شکل گل و بوته و پرندگان اشاره کرد که در دور سقف و شومینه اجرا شده‌اند. تکنیک بسیار ظریف مقرنس و کاسه‌سازی در حاشیه سقف و میانه دیوار اجرا شده است. علاوه بر این تمامی درهای اتاق شاهنشین با هنر زیبای نقاشی به شکل گل و مرغ تزئین شده‌اند.
از هنر چوب در ساخت در، پنجره و سقف بنا بصورت تکنیک تخته‌کوبی استفاده شده و نورگیرهای اتاق شاهنشین و یک اتاق دیگر در نمای شمالی با ارسی‌های بسیار زیبا تزئین شده است.
تزئینات اتاق شاهنشین (بخش قدیمی در نمای جنوبی)
در نمای شمالی و جنوبی بنا شاهد تزئینات به شکل تخمه‌گذاری(الوان) هستیم. این روش یکی از روش‌های زیبای گچبری در ایران است. در این روش بعد از قاب‌بندی کار، سطح مورد نظر را با گچ سفید یک دست صاف می‌پوشانند. در این مرحله سطح مورد نظر همانند یک بوم سفید آماده اجرای طرح می‌شود. بعد از این مرحله با روش گردافشانی با زغال نقش مورد نظر را روی سطح گچ انتقال می‌دهند، در مرحله بعدی با ابزارهای نوک تیز و نازک فلزی، نقش پیاده شده را کنده کاری می‌کنند و به عمق حدود یک تا نیم سانتی‌متر طرح و نقش توخالی می‌شود، بعد از اینکه نقش بطور کامل درآمد از انواع گچ‌های رنگی پر می‌کنند.
در این روش می‌توان هم زمینه و هم نقش را به تنهایی توخالی کرد و به جای آن گچ رنگی نشاند. نقوش بکار رفته در جداره‌های خارجی این بنا شامل نقوش گیاهی بصورت درخت سرو و گل و بوته اسلیمی، نقوش حیوانی بصورت پرنده و نقوش انسانی تنها در یک ستون در ضلع شمالی استفاده شده است. علاوه بر تمامی نقوش یاد شده، نقش دیگری شبیه به گردونه مهر در نمای جنوبی استفاده شده که باید بر روی آن بررسی‌های بیشتری صورت گیرد.
یکی دیگر از تزئینات مهم که در این خانه شاهد آن هستیم بندکشی است. این نوع تزئینات شاید یکی از پرمصرف‌ترین تزئین در ابنیه تاریخی شرق مازندران باشد که امروزه در بافت تاریخی شهر املش تنها در نمای شمالی و جنوبی خانه خانم نعمتی علیرغم همه آسیب‌ها مشاهده می‌شود. در این تکنیک، تزئینات خاصی را در سطح خارجی بنا با ترکیب خاکستر در ملات آهکی در بندکشی سطح بیرونی دیوارهای آجری ایجاد می‌کنند. این نقوش علاوه بر رمز و راز به کار رفته در آنها از تنوع بسیاری برخوردار بوده و عموما تنالیته غالب رنگی نما را به سمت خاکستری می‌برد. در این خانه تکنیک بندکشی بصورت ترکیب‌های هندسی و نقوش لوزی شکل در جداره خارجی طبقه اول به کار رفته است.
از فضاهای خدماتی این بنا امروزه آثاری باقی نمانده است. اما معماری بسیار با ارزش بنا از یک خانه باغ بسیار بزرگ در یک محدوده بزرگتر از اوایل دوره قاجار حکایت می‌کند.
نقوش نما
انتهای پیام/
نظر شما