رائد ناصری‌فر در یادداشتی نوشت: این مهره سفالی معمولاً آبی رنگ که در روزگاران قدیم بر گردن حیوانات برای جلوگیری از چشم و نظر می‌انداختند. این مهره را همراه با دعای مخصوصی که به آن بسته می‌شد به گردن حیوانات من جمله گاو و اسب و ... می‌انداختند که باعث دفع چشم و نظر می‌شده است ولی بعدها بیشتر در مورد حیوانات باربر و نوزادان و هر آنچه ارزش مالی و معنوی داشته بخصوص نوزادان و کودکان پسر استفاده شده  و به گژگ‌کو یا میرگ‌کو معروف شده است که دارای رنگ آبی فیروزه‌ای است. با آن که این رنگ را به دلیل پیدا شدن نظر قربانی‏ها و بت‏های کوچک در مقابر مصری به نام لعاب مصری می‏شناسند ولی کهن‏ترین نمونه‏ها متعلق به 5000 سال پیش از سومر به دست آمده است، این آثار در مقابر ایرانی از هزاره نخست تا دوره ساسانی دیده می‏شود و پیکره‏ها و نظر قربانی‏های کنده‏کاری شده‏ای نیز در روزگاران هخامنشی و اشکانی رواج داشته است، در آن زمان این مهره‌ها علاوه بر تزئین، برای دفع ارواح به کار می‏رفت ولی امروزه این خرافات رد شده است.

اما در تاریخ در مورد چگونگی کشف مهره سازی اینگونه ثبت شده است که بیش از 5000 سال پیش، در کوره‏های ذوب مس، مس را ذوب می‌کردند و جنس بدنه کوره از سلیس بود و از علف اشنون (کربنات سدیم) به عنوان سوخت استفاده می‏شد، پس از مدتی یک لایه آبی رنگ بدنه را می‏پوشاند و این شروعی برای ساخت گژگ کو بوده است. درباره اولین محلی که خرمهره سازی در آن آغاز شده در بین باستان‏شناسان اختلاف‌نظر است، گروهی ایران و گروهی مصر را آغازگر این هنر می‏دانند ولی اکثر باستان‏شناسان معتقدند که با توجه به مدارک موجود، این هنر برای اولین بار در ایران به وجود آمده است و سپس توسط یک شاهزاده خانم ایرانی، روش ساخت این مهره‌ها به عنوان هدیه به مصر منتقل شده است.

  اکثر مردم استان، به ویژه دربین عشایر استان و شهرهای کوچک‌تر و روستاها، این مهره لاجوردی و کبود را به نام گژگ‌کو یا میرگ‌کو به گردن یا قنداق نوزادان و طفل خردسال خود می‌اندازند و یا بر سرشانه لباسش می‌زنند. حتی بعضی گژگ‌کو را به حیوانات مزرعه خود که درشت و استثنایی یا شیرده باشند می‌آویزند؛ مثلاً به گاوی که به طور استثنایی پُرشیر است. اما امروزه علاوه بر موارد یاد شده بعضی از صاحبان خانه در منازل نوساز یا خریداری شده و وسایل نقلیه به آینه جلوی اتومبیل، تاکسی، اتوبوس و یا کامیون خود آویزان می‌کنند. در نوروزنامه، منسوب به حکیم عمرخیام، سنگ فیروزه و رنگ آبی فیروزه‌ای برای دفع چشم زخم ذکر شده است.

استفاده از این مهره‌ها از زمان‌های دور ولی نه به شکل امروزی معمول بوده است، با توجه به نبود امکانات در زمان قدیم و عدم دسترسی به سنگ فیروزه از سفال پخته شده لعابدار به رنگ آبی اشکال مختلف و نامنظمی را می‌ساختند که معمولاً به صورت قطعه کوچکی و نامنظمی در می‌آمد و اعتقاد داشتند که این مهره خاصیت دفع انرژی‌های منفی را دارد، و آنها را از چشم بد در امان می‌دارد.

گژگ‌کو در مناطق عشایری بر شانه و قنداق و گهواره نوزادان، ورودی سیاه چادر، حیوانات فربه و شیرده و حتی بر یراق آلات اسب و قاطر نیز می‌بستند و در مناطق روستایی و شهری بدلیل اعتقاد و باور بر این اصل که گژگ‌کو جنبه اعتقادی (خواص فیروزه) و باورهای قدیمی ماورایی مبنی بر جلوگیری از چشم زخم و تا کنون کاربرد بسیار دارد، علاوه بر موارد یاد شده اثبات علمی استفاده از رنگ آبی جهت تسکین ناراحتی عصبی چشم و کاهش کشش چشم زخم استفاده دارد .

با توجه به اینکه باور استفاده از گژگ‌کو برگرفته از استفاده ائمه و پیامبر از سنگ فیروزه بوده و در طول تاریخ و با تولید سفال روند ساخت آن تغییر یافت و تبدیل به مهره‌های آبی فیروزه‌ای شد. همچنین لازم است از دیدگاه ائمه اطهار و در باور دینی منطقه خواص سنگ فیروزه که گژگ‌کو برگرفته از خواص آن است به صورت مختصر بیان شود.

از قدیم الایام برای فیروزه جایگاه و اهمیت خاصی قائل بوده‌اند که از جمله آن پادشاهان گذشته آنها بر روی تاج و تخت خود حتما بهترین و زیباترین فیروزه‌ها را نصب می‌کردند تا علاوه برآنکه از آنها مراقبت کند تاج و تخت آنها را نیز حفظ کند و خوش یمنی به ارمغان آورد، این موضوع از آن نشات می‌گرفت که از جمله خواص فیروزه مراقبت از صاحبش است خصوصاً از چشم‌های بد و طلسم‌ها.

در فیروزه هیچ میکروبی اثر نمی‌کند و بلاهای بد را به  خود جذب می‌کند. خواص فیروزه و اثرات آن به قدری زیاد است که جنبه‌های مختلف آن هنوز ناشناخته است.

استفاده از خواص درمانی فیروزه قدمت طولانی دارد. از این سنگ برای درمان سردرد، مشکلات چشمی، تب و گزش حشرات استفاده می‌شده است.

برای مثال فیروزه را به صورت پودر در آورده و آن را به مریض که از درد شکم رنج می‌برد می‌خوراندند. فیروزه همچنین خواص ماوراء طبیعی نیز دارد که گفته می‌شود بدلیل اینکه سنگی هارمونیک است برای آرام کردن بیماران عصبی مؤثر می‌افتد و استرس را از بیماران دور می‌کند و دوستی‌ها را گسترش می‌دهد. فیروزه سمبل شانس خوب و آرامش و محافظت در برابر شیطان است.  

دعای نظر بنی در گذشته معمولاً ملا یا همان افرادی که دارای سواد و جایگاه مذهبی نزد مردم بوده و معمولاً قاری قرآن و اهل حرام و حلال بودند نوشته می‌شد و به همراه گژگ‌کو بر بند قنداق بچه‌ها (معمولاً بچه‌های منطقه ایلام قنداق پیچ می‌شدند) نصب می‌کردند.

از بعد اقتصادی هزینه ساخت این نوع مهره بسیار زیاد نبوده و بدلیل استفاده عموم مردم استان به صورت دست‌فروشی و نوع صنعتی آن در لوازم تزئیناتی بفروش می‌رسد و خود بازاری برای درآمد برخی‌ها بوجود آورده است. از بعد اجتماعی این نوع مهره اطمینان خاطر و قوت قلبی است برای اینکه مورد چشم زخم کسی واقع نشود. از بعد فرهنگی شاید به جرات می‌توان گفت اکثر مردم ایلام به این مهره و متعلقات آن اعتقاد قلبی داشته و مورد استفاده عموم قرار می‌گیرد که فرهنگ جلوگیری از چشم زخم با کاربرد گژگ‌کو در زندگی روزمره باعث اطمینان خاطر استفاده کننده از نظر بد است و به لحاظ کالبدی می‌توان در لایه‌های مختلف اجتماعی نسل قدیم و جدید آنرا پیدا نمود.

این اثر ناملموس به شماره 1986 در سال 1396 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

انتهای پیام/