میراث آریا - فاطمه رهبر: اعطای نشان جغرافیایی، مشروط به سابقۀ تاریخی مستند و کیفیت محصول است. هدف اصلی از اعطای این نشان، ممانعت از انتساب آن محصول خاص به محلی نادرست و جلوگیری از رقابت نامشروع است، ضمن اینکه برای دارندۀ آن نشان، امکان پیگیری و اقامۀ دعوی را به منظور مطالبۀ ضرر و زیان ناشی از سوء استفادۀ دیگران فراهم می‌کند. 

سازمان جهانی مالکیت معنوی سازمانی است که نشان جغرافیایی به عنوان یکی از آژانس های آن فعالیت دارد و از سال ۱۹۷۴ میلادی به عنوان یکی از سازمان‌های تخصصی سازمان ملل متحد به فعالیت مشغول شده است. 

با عنایت به گسترۀ جغرافیایی وسیع سرزمین ایران و اینکه هر منطقه‌ای برای خود دارای محصولاتی ویژه با طراحی و نقوش منحصر به فرد است، معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی طی برنامه ریزی بلند مدت خود اقدام به شناسایی مهمترین رشته‌ها و شهرها کرده و پس از انجام مقدمات لازم، از طریق مرکز مالکیت معنوی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، پرونده‌های مربوطه را به سازمان مالکیت معنوی ارسال کرده است که تاکنون هفت نقطه از ایران موفق به دریافت این نشانه شده اند. 

نشان جغرافیایی متفاوت از علامت تجاری است. علامت تجاری نشانه‌ای است که توسط یک شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرد تا کالاها و خدمات خود را از کالاها و خدمات سایر شرکت‌ها متمایز کند. علامت تجاری به صاحب آن حق منع دیگران از استفاده از آن علامت را می‌دهد. 

باید بدانیم که نشان جغرافیایی به مصرف کننده می‌گوید که یک محصول در یک مکان خاص تولید شده و دارای خصوصیات خاصی است که به واسطه محل تولید آن ایجاد شده است. 

نشان جغرافیایی می‌تواند توسط تمام تولید کنندگانی که محصولات خود را در آن مکان جغرافیایی تولید می‌کنند، مورد استفاده قرار گیرد. 

نشان‌های جغرافیایی می‌توانند طبق قوانین ملی و تحت عناوین گوناگون، نظیر قانون حمایت در برابر رقابت نامشروع، قانون حمایت از مصرف کننده، قانون حمایت از علائم تأییدی یا قوانین خاص مربوط به حمایت از نشان های جغرافیایی و مبدأ حمایت شوند. 

در واقع، اشخاص غیرمجاز نباید از نشان های جغرافیایی که استفاده از آن‌ها احتمال به اشتباه انداختن عموم در رابطه با مکان درست محصول را باعث می‌شود، استفاده کنند. مجازات‌های قابل اجرا شامل حکم دادگاه در راستای جلوگیری از استفاده غیر مجاز، پرداخت خسارت، جریمه و در موارد حاد مجازات زندان است. 

وایپو (سازمان جهانی مالکیت فکری)، تعدادی از معاهدات بین المللی را اداره می‌کند که جدا یا کلاً به حمایت از نشان‌های جغرافیایی می‌پردازند. 

از جمله معاهداتی که به حمایت از نشان‌های جغرافیایی می پردازد، کنوانسیون پاریس است. در کنوانسیون پاریس که تا کنون ۲۹ کشور عضو این معاهده شده اند، موضوعاتی از جمله اختراعات، علامت تجاری، طرح‌های صنعتی، مدل‌های اشیاء مصرفی (نوعی اختراعات کوچک)، اسامی تجاری، نشانه‌های جغرافیایی (نشانه‌های منبع و اسامی مبدأ) و جلوگیری از رقابت غیرمنصفانه را در بر می‌گیرد. 

کدام شهرهای کشور توانسته‌اند نشان جغرافیایی کسب کنند؟ 

تهران و آبگینه: در حوزه آبگینه صاحب برند نشان جغرافیایی شده است. وجود موزه آبگینه و پیشینه آبگینه در این باره موثر است. 

آبگینه به هنر آراستن شیشه‌های به کار رفته در لوازم خانه می‌گویند. این هنر، با استفاده از شیشه‌های شکسته و خرده شیشه‌ها گسترش پیدا کرده است. هنرمندان آبگینه‌کار با استفاده از این مواد اولیه، شروع به تولید محصولات هنری می‌کنند. بد نیست بدانید آیینه‌کاری، نقاشی روی شیشه، ویترای، معرق شیشه، تراش شیشه و… هم از شاخه‌های این هنر است و این هنر در شهرهایی مانند تهران، اصفهان، میمند، قمصر و… در میان هنرمندان و صنعتگران وجود دارد. 

هنر ساخت آبگینه و شیشه در کشور ما تاریخچه بسیار طولانی دارد. سابقه قدیمی‌ترین شیشه در ایران به ۲ هزار سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد. از این هنگام تا میلاد مسیح (ع) آثار شیشه‌ای زیادی پیدا شده که ازجمله آن‌ها عطردان‌ها، النگوها، تندیس‌ها، کاسه‌ها و تُنگ‌های زیاد هستند. یک گردنبند شیشه‌ای دارای دانه‌های آبی‌رنگ در قسمت شمال غربی ایران پیدا شده که به حدود ۲۲۵ پیش از میلاد بر می گردد. 

از دوران هخامنشیان شواهد بسیاری برای استفاده از آبگینه و شیشه وجود ندارد. 

با پیدا کردن اشیایی با جنس شیشه که متعلق به دوران اشکانیان و ساسانیان است، می‌توان گفت صنعت ساخت شیشه در ایران آن زمان رایج بوده است. با پیدا شدن اسلام به ساخت شیشه بیشتر دقت کردند. در این هنگام به جز تغییر کلی شکل و ظاهر شیشه، طرح‌ها و خطاطی و مطالب نوشته‌ شده بر روی شیشه بارنگ و لعاب متداول است. 

آباده و منبت: در استان فارس در حوزه منبت شهرت دارد به طوری که از دیرباز به واسطه‌ منبت کاران و آثار چوبیِ منبت شهره بوده است. در تیرماه ۱۳۹۷ از سوی شورای جهانی صنایع دستی از کارگاه های منبت آباده بازدیدی به عمل آمد و این شهر به عنوان پایتخت منبت جهان معرفی و ثبت شد. در کتب سیاحانی که از این منطقه بازدید کرده اند از هنر منبت کاری آباده یاد شده است، برخی پیشینه‌ این هنر را در این منطقه ۷۰۰ سال ارزیابی می کنند. 

منبت: یکی از هنرها و صنایع دستی اصیل ایرانی است که بر روی زمینه‌ای، نقوشی به صورت برجسته کار می‌شود. از جمله مهم‌ترین شاخه‌های منبت کاری می‌توان منبت کاری چوب را نام برد که طریقه انجام آن بیشتر با کنده کاری‌هایی بر روی چوب اجرا می‌شود و زادگاه اصلی آن شهر آباده است. 

هنر اصیل منبت کاری از ریشه گیاه نبات گرفته شده است و در واقع هنر انجام کنده کاری بر روی چوب است که مورد توجه بسیاری از ایرانیان و خارجیان قرار گرفته است. قدیمی‌ترین اثری که از منبت کاری‌های اولیه موجود است متعلق به قرن سوم هجری قمری است. این اثر یک لنگه در از جنس چوب بوده که متعلق به مسجد جامع عتیق واقع در شهر شیراز است. 

منبت هنری بسیار فاخر است که در ساختن درهای مساجد بزرگ و قدیمی و همچنین درهای مراکز مهم مانند کاخ‌ها و عمارت ها از این هنر استفاده شده است. 

کردستان و نازک کاری: در حوزه نازک کاری صاحب نشان جغرافیایی شده است. کردستان مهمترین استان کشور و سنندج یکی از مهمترین شهرهای کردستان در این حوزه است. هنر نازک کاری ترکیب قطعات بسیار کوچک از انواع چوب‌های پرداخت شده طبیعی است که با ظرافت خاصی در کنار هم قرار گرفته و موجب به وجود آمدن آثار بسیار ظریف چوبی همانند تخته نرد، قلمدان و سایر محصولات می‌شود. 

یکی از مهمترین صنایع دستی استان نازک کاری چوب است پایه و اساس نازک کاری، روکش کردن طرح‌ها و نقش‌های آماده شده از چوب‌های جنگلی و خوش نقش بر اساس طرح از قبل تعیین شده است. شهر سنندج از مراکز مهم نازک کاری ایران و بلکه دنیا است. 

نازک کاری در سنندج حدود یک قرن و نیم سابقه دارد و به گفته استادکاران نازک کار، بانی و بنیانگذار این هنر زیبا در سنندج استاد نعمت الله نعمتیان پدر مرحوم استاد حاج مجید نعمتیان بوده است.

نازک کاری چوب: روشی از ساخت آثار چوبی است و همان طور که از نام آن بر می‌آید، منظور ساخت وسایل کاربردی و هنری از چوب‌های خوش نقش و رنگ با ظرافت و دقت بالاست. در این هنر، چوب را بر اساس طرح و نقش مورد نظر با استفاده از تکنیک‌های متنوع و مربوط به هنرهای چوبی روکش می‌کنند و با این شیوه محصولات ظریف و نازک چوبی در نهایت دقت و زیبایی تولید می‌شود. در مواردی نیز با بریدن و اره نمودن قطعات نازک و ریز چوب با رنگ‌های متفاوت و نصب و جُفت کردن آن‌ها در کنار یکدیگر بر روی زمینه، قطعه‌ای یکپارچه تشکیل می‌شود، که از جهاتی با معرق چوب قابل مقایسه است. 

این چنین می‌توان گفت که هنرمند نازک کار چوب، استادی است که با تسلط بر تکنیک‌های مختلف هنرهای چوبی و استفاده ماهرانه و البته با ظرافت و دقت بالا، محصولات متنوع و کاربردی چوبی را خلق می‌کند.

در معرفی رشته نازک کاری چوب باید اضافه کرد که قدمت این هنر زیبا بسیار طولانی است و همان طور که از اثار به جای مانده از دوران‌های گذشته میتوان مشاهده کرد این هنر یکی از هنرهای اصلی در ساخت بناها و درب و پنجره‌ها به شکل کنده کاری و منبت کاری بوده است. 

آن طور که به نظر می‌رسد ابتدا از هنر نازک کاری در ساخت مکان‌های خاص و با ارزش استفاده می‌شده است همان طور که در اثار باستانی به جای مانده از دوران هخامنشیان نیز می توان نشانه‌هایی از بکارگیری هنرهای چوبی را مشاهده کرد و پس از آن کم کم دربناهای مکان‌های عمومی مانند مساجد و سپس در ساخت خانه‌های مردم عامه نیز از این هنر زیبا استفاده شده است. 

از جمله وسایلی که تا به امروزه با استفاده از نازک کاری چوب ساخته شده است می توان به رحل قران، جعبه‌ی جواهر، میز کار، عصای دستی، تخته نرد، قاشق و کاسه و غیره اشاره نمود که بی‌شک هر کدام از نظر هنری و از نظر اقتصادی ارزش بالایی دارند. هرچند نشانه‌ها و آثار بسیاری از بکارگیری هنر نازک کاری چوب در اعصار مختلف وجود دارد، اما با استناد به آثار موجود می‌توان اذعان داشت که اوج و رونق نازک کاری در ایران مربوط به دوره‌ی قاجار است. 

میبد و زیلو: میبد در حوزه زیلو صاحب نشان جغرافیایی شده است محصولی که قدمت آن به هزار سال می رسد و در طول این سال‌ها اصالت و کیفیت خود را حفظ کرده است. 

میبد را می توان با احتمال بسیار بالایی منشا و خاستگاه زیلو در دنیا دانست. در سال ۲۰۱۸ نام میبد برای هنر زیلوبافی در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی جای گرفت. تعداد هنرمندان زیلو باف ساکن میبد اکنون حدود پانصد نفر تخمین زده می شود. این شهر دارای کارگاه های متعدد زیلو بافی، موسسات تحقیقاتی و نهایتا موزه زیلو است. در این موزه پنجاه قطعه زیلوی تاریخی وجود دارد که قدیمی ترین آن ها متعلق به سال ۸۰۸ هجری قمری است. 

زیلو: نوعی پوشش کف از جنس پنبه است و بنابراین بیشتر از دامپروری با کشاورزی مرتبط است. پروسه تولید زیلو نسبتا پیچیده است و در عین حال فقط محدود به چند رنگ ساده می‌شود. زیلو با پلاس شباهت زیادی دارد و می تواند با دو طرح کاملا متفاوت استفاده شود. 

کرمان و شیرکی پیچ: کرمان و خصوصا شهر سیرجان مهد هنر شیرکی پیچ یه عنوان یکی از هنرهای مهم و ارزنده صنایع دستی است که با هوش و خلاقیت کرمانی‌ها در آن تنیده شده است و امروز سیرجان صاحب نشان جغرافیایی است. 

گلیم شیریکی پیچ یا سوزنی که شهرت سیرجان به خاطر آن است، برخلاف گلیم های معمولی یک بافته‌ گره دار است و آن را دستبافته ای میان قالی و گلیم می دانند. آغاز بافت آن را به زمان ورود ایلات افشار و بوچاقچی به کرمان در زمان صفویه و سپس در دوره‌ی افشاریه نسبت می‌دهند. 

شیریکی پیچ را به معنای روانداز اسب دانسته اند که احتمالاً به کاربرد نخستین آن اشاره دارد. از سویی «پیچ بافی» یکی از انواع بافت گلیم است و از سوی دیگر «شیریکی» می تواند دلالت بر نوع گره آن داشته باشد که به صورت دوتایی یا شریکی بافته می شود و یا از شراکت و همکاری دو بافنده در بافت آن خبر می دهد. این بافته ها مانند دیگر انواع گلیم از نخ پشمی بافته می شود، دار آن شبیه دار گلیم است و بافتش مشابه قالی دو نوع گره اصلی مختص گلیم سیرجان یکی گره متن است و دیگری گره آبدوزی. 

در رابطه با شباهت های میان گلیم هرسین و شیریکی پیچ سیرجان و احتمال تأثیر و تأثراتی میان این دو سخنانی به میان آمده است. اما گلیم هرسین به صورت دورو بافته می شود و رنگ زمینه‌ آن عمدتاً آبی تیره یا قرمز پخته است. همچنین رنگ های دیگری چون سفید، سبز و سرخابی نیز در گزینه های رنگی بافندگان هرسین وجود دارد. هرسین از منظر جغرافیایی در جنوب شهر باستانی کنگاور واقع شده و بررسی ها در نقش برجسته های سایت های باستانی پیرامون قدمتی دست کم ۲ هزار ساله را برای تولید و کاربرد این دستبافته‌ی زیبا و نقوش آن در منطقه به اثبات می‌رساند. 

کرمانشاه و گلیم هرسین: گلیم هرسین متعلق به کرمانشاه است که توانسته نشان جغرافیایی را از سازمان وایپو کسب کند و صاحب برند خاص خود در دنیا باشد.

شهرستان هرسین در استان کرمانشاه یکی از مراکز مهم تولید گلیم دستباف در ایران است که دستبافته های آن با همین نام از آوازه‌ی جهانی برخوردار است. یکی از دلایل عمده‌ی اشتغال مردان و زنان به این هنر در هرسین کرمانشاه رواج شغل دامداری در میان خانواده ها و تولید پشم بسیار مرغوب در این استان و شهرستان های آن است که منجر به استفاده از مواد اولیه‌ی کاملاً طبیعی برای بافت گلیم هرسین شده و همین امر به یکی از خصیصه های ممتاز گلیم این شهر بدل گشته است.

در رابطه با شباهت های میان گلیم هرسین و شیریکی پیچ سیرجان و احتمال تأثیر و تأثراتی میان این دو سخنانی به میان آمده است. اما گلیم هرسین به صورت دورو بافته می شود و رنگ زمینه‌ آن عمدتاً آبی تیره یا قرمز پخته است. همچنین رنگ های دیگری چون سفید، سبز و سرخابی نیز در گزینه های رنگی بافندگان هرسین وجود دارد. هرسین از منظر جغرافیایی در جنوب شهر باستانی کنگاور واقع شده و بررسی ها در نقش برجسته های سایت های باستانی پیرامون قدمتی دست کم 2 هزاز سال را برای تولید و کاربرد این دستبافته‌ زیبا و نقوش آن در منطقه به اثبات می رساند.

اردبیل و ورنی بافی: از بافته های مطرح و قدیمی منطقه‌ آذربایجان ایران است. این دستبافته امروزه در منطقه ای به نام دشت مغان تولید می‌شود که در حوزه‌ استحفاظی استان اردبیل قرار دارد. این بافته صنایع دستی عشایر محسوب می شود، ایلی که در گذشته به نام شاهسون شناخته می‌شد. این ایل که از اتحاد تقریبا ۵۰ ایل پدید آمده است.

شیراز و خاتم: خاتم یکی از هنرهایی است که در شهرهایی مانند اصفهان و یزد به وفور دیده می شود اما کیفیت و قدمت آن در شیراز بیشتر از همه شهرهاست و خاستگاه ان شیراز است و به همین دلیل این هنر در شیراز صاحب نشان جغرافیایی شده است. 

خاتم هنر آراستن سطح اشیای چوبی به صورتی شبیه موزائیک با طرح و نقش هندسی است، این نوع پوشش تزئینی سطوح از ترکیب و نشاندن چندضلعی‌های منظم هندسی بر بستری از چوب و استخوان عموما شتر به دست می‌آید. 

قدمت خاتم‌سازی در شیراز به حدود یک هزار سال قبل می‌رسد که منبر مسجد جامع عتیق شیراز از خاتم بوده است. هنر خاتم‌سازی نیز مثل سایر رشته‌های صنایع‌دستی در دوره صفویه رونق و رواج داشته است و در دوره قاجاریه به علت‌عدم توجه به این هنر از درجه اعتبار و اهمیت افتاد و در سده‌های گذشته هنرمندان خاتم‌ساز شیرازی صندوقچه‌های خاتم بسیار نفیسی برای مرقد مطهر امامان در عراق را ساخته‌اند و در اوایل دوره پهلوی اول خاتم‌کاری کاخ مرمر توسط هنرمندان چیره‌دست شیرازی انجام شده است.

میناکاری جزو هنرهایی است که در دنیا نیز شهرت زیادی دارد و آن را به نام اصفهان می شناسند. این هنر فاخر در حوزه صنایع دستی در بین گردشگران نیز بسیار شناخته شده است.

میناگری یا میناسازی هنری است که سابقه‌ای در حدود پنج هزار سال دارد و از صنایع دستی محسوب می‌شود. امروزه این هنر بیشتر بر روی مس انجام می‌شود ولی می‌توان بر روی طلا، نقره، سفال نیز آن را به عمل آورد. طلا و نقره تنها فلزاتی هستند که به هنگام ترکیب با مینا اکسید نمی‌شوند از این رو امکان اجرای طرح همراه با جزئیات و با شباهت هر چه تمام تر بر روی مینا را ایجاد می‌کنند در حالی که میناهای مسی چنین کیفیتی را ندارند.

اصفهان و قلمکاری: اصفهان در هنر قلمکاری نیز صاحب کسب نشان جغرافیایی شده است که این هنر نیز در اصفهان بسیار شهره است.

قلمکار یکی از هنرهایی است که توسط قلم و بیشتر روی پارچه و سفره انجام می‌شود و از زیباترین و معروف‌ترین صنایع دستی اصفهان به شمار می‌آید. در دوره صفویه که اصفهان پایتخت ایران بود، بسیاری از لباس های مردانه و زنانه توسط قلم طراحی می شدند.

همچنین پرونده کاشی هفت رنگ و قلمزنی اصفهان نیز برای دریافت نشان جغرافیایی در دست بررسی قرار دارد.

انتهای پیام/