به گزارش میراث اریا، در این بیانیه آمده است: ما خرسندیم که کتاب مسابقه تسلیحاتی در روزگار باستان بزرگ‌ترین دژهای دفاعی دوره باستان و شبکه‌های نظامی ساسانیان شمال ایران در سی و یکمین جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران ۱۴۰۲/۲۰۲۴ جزو آثار برگزیده انتخاب شد. لذا از هیئت‌داوران و برگزارکنندگان این مراسم سپاسگزاریم و از اینکه نتایج کار مشترکمان مورد تحسین قرار گرفت به آن افتخار می‌کنیم.
کشف شبکه‌های نظامی دوره ساسانی در شمال ایران و آنچه درواقع بزرگ‌ترین دژهای دوران باستان بوده برای ما یک موفقیت بوده است تا همین بیست سال گذشته هیچ‌کس به مقیاس و پیچیدگی زیرساخت‌های نظامی ایران در اواخر دوران باستان آگاه نبود در آن زمان مطالعه روی ارتش‌های باستان بر قدرت‌های مدیترانه به‌ویژه امپراتوری روم متمرکز بود و به‌طورکلی اعتقاد بر این بود که هیچ‌یک از همسایگان روم با توانایی‌های آن برای ایجاد دفاع نظامی قوی قابل‌مقایسه نیستند. از آن زمان تاکنون این تصور به طرز قابل‌ملاحظه‌ای تغییر کرده است.
نظرات متعددی برای تاریخ‌گذاری ساخت دیوار بزرگ گرگان ارائه‌شده است اما تنها در سال‌های اخیر بود که تاریخ‌گذاری علمی بدون تردید ثابت کرد که به‌احتمال زیاد این دیوار در سده پنجم یا اوایل سده ششم میلادی ساخته شده است.
اکنون میدانیم که این دیوار طولانی‌ترین دیوار دفاعی در اواخر روزگار باستان بوده است. این دیوار سه برابر طول دیوار آناستازین بود که از پایتخت امپراتوری روم شرقی در قسطنطنیه استانبول (امروزی محافظت می‌کرد درحالی‌که برخی از دیوارهای پیشین رومی طولانی‌تر بودند اما هیچ‌یک به‌اندازه دیوار بزرگ گرگان به‌صورت مانعی کاملاً منسجم و با مصالح سخت ساخته نشده اند. دیوارهای رومی بسیار دیرتر با ساختاری به شکل یک دیوار آجری ،محکم با یک پشته خاکی بزرگ در پشت و یک کانال عریض در جلو ساخته‌شده‌اند. دیوار چین به شکل امروزی بیش از هزار سال جوان‌تر از دیوار گرگان است درحالی‌که سده‌ها پیش از ساخت دیوار گرگان دیوارهای طولانی در شمال چین وجود داشت که به‌صورت یک نظام پیشرفته علامت‌دهی عمل می‌کرد و با مصالحی غیر از آجر و از جنس مواد با سختی کمتر مانند خاک فشرده یا کوبیده شبیه چینه ساخته‌شده بودند.
هزاران کوره آجرپزی بزرگ کانال‌های طولانی و پل بند برای هدایت آب بر روی دره‌های رودخانه‌ها گواه مقیاس عظیم این پروژه بزرگ است تا همین اواخر بسیاری از پژوهشگران نیز در مورد وجود پادگان دائمی روی دیوار تردید داشتند پژوهش‌های گروه ما نشان داد که بیش از ۳۰ قلعه در امتداد دیوار گرگان به‌طور منسجم وجود دارد که در هر یک از آن‌ها سربازخانه‌های منظمی ساخته‌شده که قسمت‌هایی از آن‌ها سربازخانه‌ها تا دوطبقه ارتفاع داشتند. اجاق‌های متعدد خمره‌های بزرگ ذخیره آذوقه گودال‌های ذخیره‌سازی عمیق و یافته‌های متعدد شواهد دیگری برای وجود یک پادگان دائمی قوی است که در آن شاید حدود ۳۰۰۰۰ سرباز مستقر بودند.
درحالی‌که وسعت مجموع دژهای دیوار گرگان تقریباً سه برابر بیشتر از دژهای دیوار نادریان است؛ اما آن را ضعیف‌تر و بی‌اهمیت‌تر جلوه داده‌اند علاوه بر این دیوار بزرگ گرگان در پس‌کرانه‌های داخلی‌اش دژهای عظیم و بزرگی دارد.
تعداد زیادی از این دژهای ساسانی ازجمله قلعه پل گنبدکاووس در استان گرگان / گلستان و تورپاخ قلعه در جنوب روسیه بیش از یک کیلومترمربع وسعت دارند به‌طور نمونه قلعه ایرج در نزدیکی تهران که توسط محمدرضا نعمتی مهدی موسوی نیا و در گروه ما کاوش شده است و غبال در غرب عراق حتی باوجوداینکه وسعت هرکدام به حدود دو کیلومترمربع میرسد؛ اما ابعاد آن‌ها دو برابر بزرگ‌ترین مجموعه‌های نظامی شناخته‌شده رومی است.
در محوطه‌های مذکور همچنین استراکا به دست آمد شواهدی که نشان می‌دهد ارتش ساسانی نه‌تنها توانایی برپایی استحکاماتی را داشت که ازنظر پیچیدگی با همتایان رومی خود برابر بود و ازنظر مقیاس از آن‌ها فراتر بلکه دارای سازمان مدیریت نظام‌یافته مشابهی نیز بود در ایران دوره ساسانی دفاع از حوزه شمال امپراتوری ستون فقرات آن را تشکیل می‌داد و از نفوذ همسایگان شمالی قدرتمندش به داخل کشور جلوگیری می‌کرد این تأسیسات دفاعی شمال ایران کمک می‌کند تا درک کنیم چرا تراکم سکونت در بسیاری از بخش‌های امپراتوری به سطوحی رسیده که قبلاً دیده نشده بود؟ و چرا شهرنشینی درزمانی کهپایه‌های شهری جدید کمی در غرب وجود داشت شکوفا شد؟
امپراتوری ساسانی در اواخر سده ششم میلادی بر یمن و در اوایل سده هفتم به‌طور موقت حتی بر سوریه و مصر تسلط یافت درزمانی که دولت روم متأخر وسعتش کاهش یافت دفاع قوی و قدرت نظامی آن به آن امکان داد تا گسترش یابد. این‌یکی از بزرگ‌ترین، طولانی‌ترین و پیشرفته‌ترین امپراتوری‌های جهان باستان بود که برای مدت طولانی مورد غفلت محققان قرار گرفت نخستین فعالیت‌های میدانی باستان‌شناسی در دیوار بزرگ گرگان در دهه ۷۰ توسط زنده‌یاد محمد یوسف کیانی انجام شد سپس از اواخر دهه ۱۹۹۰ توسط جبرئیل نوکنده و حمید عمرانی رکاوندی و از سال ۲۰۰۵ توسط یک گروه ایرانی و بین‌المللی با شرکت‌کنندگان بیش از ۱۴ ملیت مختلف موردپژوهش قرار گرفت.
این طرح پژوهشی به‌صورت چند رشته‌ای و مطالعات آزمایشگاهی شامل تاریخ‌گذاری به روش رادیو کربن لومینسانس تحریک‌شده نوری و باستان مغناطیس سنجی ، بررسی تصاویر هوایی پیمایش ژئوفیزیکی و همچنین روش ژئوفیزیکی سونار برای بناهای ساسانی زیر سطح دریای کاسپی ، مطالعه روشمند بقایای جانوری و همچنین طیف وسیعی از دیگر یافته‌ها بود. هرچند گروه پژوهشی ما دستاوردهای زیادی داشته اما هنوز کارهای بیشتری باید انجام شود. اکنون تردیدی وجود ندارد که زیرساخت‌های نظامی ساسانی با جهان روم مطابقت دارد یا حتی بیشتر از آن است اما ما هنوز در مورد ساسانیان بسیار کمتر از ارتش روم میدانیم.
ما اطمینان داریم که این جایزه معتبر پژوهش‌های ما و شواهد شگفت‌انگیز یکی از پیشرفته‌ترین قدرتمندترین و تأثیرگذارترین امپراتوری‌های جهان باستان امپراتوری ایران ساسانی را موردتوجه افراد بیشتری در ایران و سراسر جهان قرار خواهد داد.
افزون بر این آگاهی عمومی از اهمیت بناهای چشمگیر ساسانی ایران به حفظ آن‌ها کمک خواهد کرد تا نسل‌های آینده نیز بتوانند از آن‌ها بازدید کنند و عظمت و طراحی پیچیده آن‌ها را تحسین کنند ما امیدواریم که پژوهش‌های آینده در مورد بزرگ‌ترین دژهای جهان باستان طولانی ترین سد دیواری جهان باستان و امپراطوری ای که با دولت روم در قدرت نظامی مهارت مهندسی و توسعه شهری رقیب بود درک و دانش ما را بیشتر و بهتر کند.
ابرهارد سوئر استاد باستان‌شناسی رومی، دانشکده تاریخ، کلاسیک و باستان‌شناسی دانشگاه ادینبورگ اسکاتلند
جبرئیل نوکنده رئیس کل موزه ملی ایران و عضو هیات علمی پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری
حمید عمرانی رکاوندی مدیر پایگاه ملی میراث‌فرهنگی دیوار بزرگ گرگان اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان
انتهای پیام/
نظر شما