به‌گزارش میراث‌آریا، میراث‌فرهنگی ناملموس به تولیدات و فرآیندهای فرهنگی گفته می‌شود که با گذشت زمان و از نسل‌های پیشین باقی مانده‌اند. بخشی از دارایی‌های فرهنگی، محصولاتی ملموس مانند ساختمان‌ها یا کارهای هنری هستند. با این حال بخش‌های زیادی از فرهنگ به‌شکل ناملموس است مانند ترانه، موسیقی، رقص، درام، توانمندی، آشپزی، هنر صنایع‌دستی و جشنواره‌های گوناگون که شکل‌هایی از فرهنگ به‌شمار می‌روند که قابل ثبت و ضبط هستند ولی ملموس نیستند و قابلیت ذخیره در محل فیزیکی مانند موزه را ندارند؛ باوجود این، توسط ابزارها و وسایلی که در آن‌ها به‌کار رفته‌اند قابل تجربه‌کردن هستند. این وسایل فرهنگی توسط سازمان ملل متحد گنجینه‌های بشری نامیده شده است.
میراث‌فرهنگی ناملموس (Intangible cultural heritage) توسط یونسکو به عنوان همتای میراث‌جهانی یونسکو ترویج می‌شود و تمرکز عمده آن بر جنبه‌های ناملموس فرهنگ است. یونسکو در سال ۲۰۰۱ با انجام تحقیقی در میان کشورها و سازمان‌های مردم‌نهاد تلاش کرد تا توافق آنان برای ارائه تعریفی از میراث ناملموس و بستن پیمان‌نامه‌ای در این زمینه را به دست آورد که نتیجه آن کنوانسیون پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس بود که در سال ۲۰۰۳ به تصویب رسید.
در استان خوزستان، مراسم تعزیه شوش، آئین و مراسم صابئین مندایی، شاهنامه‌خوانی بختیاری، هنر کپوبافی، هنر خراطی، هنر مینای طلا و نقره اهواز، مشعل‌گردانی بهبهان، مراسم دفن شهدای کربلا در دوازدهم محرم در شوشتر، کمربستن عروس بختیاری، مراسم یزله عربی، ردیف‌های آوازیموسیقی مقامی ۲۴ مقوم شوشتر، مولودی‌خوانی ۲۴ مقوم شوشتر، موسیقی طور علوانیه، هنر هورژین‌بافی، آیین سنتی گرگیعان در ماه مبارک رمضان، بازی نمایش چوبوزی (چوبابازی)، آیین سینی‌گردانی حضرت قاسم در ماهشهر، فرهنگ نوشتاری صابئین مندایی، دانش سنتی گاهشماری مندایی، برپایی بازار محلی عیدیا در ماهشهر(بی‌بی خریجه)، گلیم‌بافقی هفتگل (گلیم قشقایی)، نمایش آیینی علم‌گردانی، فن‌آوری تولید قلم‌نی دزفول، روش پخت قُل‌قُل (حلیم شوشتر)، ساخت بیگک؛ عروسک محلی هدیجان، ساخت لیلی‌یک و دومایک؛ عروسک محلی ماهشهر، مهارت پخت کلوچه خرمایی، تهیه ترشی بندری، نمایش آیین علم‌یراق، پخت نان امطبگ عربی و مراسم آیینی میدان (عزاداری زنان عرب) از جمله آثار میراث ناملموسی هستند که پرونده آن‌ها در خوزستان تهیه و به نام و پیشنهاد این استان در فهرست آثار ملی ناملموس کشور ثبت شده‌اند و طی دو هفته گذشته نیز با ثبت پنج اثر جدید در این حوزه، برگ زرین دیگری در میراث‌فرهنگی استان خوزستان رقم خورد.
در این‌باره، سرپرست معاونت میراث‌فرهنگی خوزستان می‌گوید: پس از برگزاری جلسه شورای ملی ثبت در اداره‌کل ثبت و حریم آثار، حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، پنج اثر پیشنهادی میراث‌فرهنگی ناملموس خوزستان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
سیدمحسن حسینی با بیان این‌که آثار ثبت‌شده شامل افسانه "شَشَه‌دالوُ در گاهشماری فرهنگ لری"، "مهارت پخت قِلیِه دعوتی شوشتر"، "مهارت ساخت منقل گلی جنوب خوزستان"، "مهارت ساخت بِی(عروسک بومی شوشتر)"، "مهارت پخت مُطَنجِنَه (قِلیِه دِزفیلی)" و "قِلیِه بِه انار شوشتر" هستند افزود: هدف از ثبت این آثار، آگاهی‌بخشی به مردم و آشنایی آنان با آداب و رسوم، فنون، دانش سنتی و خوراک و پوشاک گذشتگان است که با ثبت‌ملی این آثار می‌توان توجه بیشتری را به آداب و رسوم گذشتگان و نیز موضوع گردشگری جلب کرد و پس از آن برای احیاء و نگهداری آن‌ها برنامه‌ریزی کرد.
افسانه شَشَه دالوُ در گاهشماری فرهنگ لری
در ادامه منصوره رضوی کارشناس ثبت میراث ناملموس اداره‌کل میراث‌فرهنگی خوزستان با اشاره به اثر افسانه شَشَه دالوُ در گاهشماری فرهنگ لری، تصریح می‌کند: افسانه شَشَه دالو یا شش روزه پیرزن، روایت کهنی از گاهشماری فرهنگ لری ایران و نمادی از وضعیت جوی و اقلیمی است که در این گاهشماری زمستان به چند بخش تقسیم می‌شود و از شصت و یکم تا شصت و ششم دوره‌ای از سرما به نام «شَشَه دالو» آغاز می‌شود.
او افزود: دالو دارای دو فرزند به نام‌های «اَحمَدیل» و «مُحمَدیل» است که همان چله بزرگ و کوچک محسوب می‌شود و طی فرآیند داستانی فرزند بزرگ در جستجوی منطقه‌ای خوش آب و هوا برای زندگی مادر پیرش راهی سفری بی‌بازگشت می‌شود و پسر کوچکتر نیز در پی برادر بزرگ روانه این سفر شده و مادر پیر ناامید از بازگشت فرزندان در غم و اندوه چُمَت(مشعلی) برداشته و پرتاب می‌کند تا دنیا را به آتش بکشد و ماجرایی که به دنبال دارد.
مهارت پخت قِلیِه دعوتی شوشتر
رضوی درخصوص مهارت پخت قِلیِه دعوتی شوشتر عنوان کرد: قِلیِه شیرین که در گویش محلی شوشتری با نام«قِلیِه شِرین»، «قِلیِه دعوتی» یا «قِلیِه عروسی» نام دارد، خوراکی‌ای است که توسط خانواده داماد برای نهار روز عروسی تدارک دیده می‌شود و ترکیبات اصلی آن شامل گوشت گوسفندی بدون استخوان، دنبه گوسفندی، نخود آبگوشتی لپه شده، آرد برنج، سیلون (شیره خرما)، رب انار، زعفران دم‌شده، هل و گلاب و غیره است که به روش خاص خود تهیه می‌شود.
او می‌افزاید: از قدیم مرسوم بوده که زنان فامیل به هنگام پخت کنار مادر داماد با داریه و دمبک برای داماد شعر محلی می‌خوانند و برای او و عروس آرزوی خوشبختی می‌کنند.
مهارت ساخت منقل گلی
کارشناس ثبت میراث ناملموس اداره‌کل میراث‌فرهنگی خوزستان در ادامه با نام بردن از مهارت ساخت منقل گلی دیگر اثر ثبت‌شده در فهرست آثار ملی کشور گفت: دانش ساخت منقل در جنوب خوزستان پیشینه‌ای کهن دارد. این منقل از گل خام ساخته شده و برای نگهداری، پخت و پز غذا و دم کردن چای و قهوه در داخل فضای خانه استفاده می‌شود.
او ادامه داد: درگذشته منقل‌ها معمولاً به شکل ساده ساخته می‌شدند و امروزه به دلیل نوع کاربری متفاوت در شکل‌ها و اندازه‌های مختلف از جمله چهارگوش، گرد، کنگره‌دار، به شکل خانه با تاق و پنجره و تزئیناتی برگرفته از فرهنگ زندگی مردم مانند درخت نخل، شتر، دله قهوه، فنجان و یا نوشته‌هایی چون خوش آمدگویی (اهلاً و سهلاً) و اشعار، قابل سفارش هستند و ساخت آن اغلب بر عهده زنان است و منبع مهمی در تولید درآمد بسیاری از خانواده‌ها محسوب می‌شود.
مهارت ساخت بِی(عروسک بومی شوشتر)
رضوی، مهارت ساخت بِی(عروسک بومی شوشتر) را دیگر اثر ثبت‌شده عنوان کرد و افزود: عروسک بِی از دست‌ساخته‌های قدیمی زنان شوشتر است که از ساده‌ترین مواد و ابزار اولیه و از دورریز پارچه‌های ساده و گل‌دار ساخته می‌شد. بِی گردن باریک و جثه‌ای تقریباً درشت دارد با پوششی که الگوگرفته از پوشاک زنان قدیم شوشتر است. نمونه‌های قدیمی این عروسک در میان برخی خانواده‌های شوشتری همانند فرزندان مرحومه فاطمه ملک‌حرم‌باف‌نژاد و آقای فرهاد رهبری نسل به نسل تا امروز برجای مانده و توانسته الگوی مناسبی در راستای حفظ و احیاء ساخت آن توسط علاقمندان به فرهنگ به‌شمار آید؛ همچون خانم زهرا شریفی‌مهر که با عشق و پشتکار تلاش‌های بسیاری در معرفی و احیاء بِی شوشتر داشته‌اند.
مهارت پخت مُطَنجِنَه(قِلیِه دِزفیلی) و قِلیِه بِه انار شوشتر
او در ادامه به مهارت پخت مُطَنجِنَه (قِلیِه دِزفیلی) و قِلیِه بِه‌انار شوشتر اشاره کرد و گفت: قِلیِه از غذاهای سنتی و بومی در شهرهای دزفول و شوشتر است که با نام‌های متفاوت در بین مردم این دو شهر به نام «مُطَنجِنَه» و «قِلیِه دِزفیلی» در دزفول و «قِلیِه بِه انار» در شوشتر شناخته شده است و بیشتر در فصل زمستان و سرما پخت و مصرف می‌شود.
کارشناس ثبت میراث ناملموس اداره‌کل میراث‌فرهنگی خوزستان با بیان این‌که به دلیل طعم ترشی که غذای یادشده دارد آن را «قِلیِه ترش» نیز می‌نامند افزود: مواد تشکیل دهنده قلیه، گوشت قرمز گوسفندی، دنبه، لوبیا چشم بلبلی، نخود گرد، برنج، بلغور گندم، پیاز، سیر، آلو خورشتی، رب انار، دانه انار، بِه، نمک، فلفل و زردچوبه است؛ ضمن این‌که ترکیبات قِلیِه در این دو شهر با تفاوت‌هایی در مواد اولیه و چاشنی‌ها دستور پخت گوناگونی را به همراه دارد.
درخور ذکر است، با ثبت پنج اثر پیش‌گفته، تعداد آثار ناملموسی که به پیشنهاد اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خوزستان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند، به ۱۳۳ اثر افزایش یافت و این در حالی است که تعداد آثار ثبتی منطقه‌ای که به پیشنهاد دیگر استان‌ها مطرح شدند و گستره آن‌ها شامل استان خوزستان نیز شده است، ۱۴ اثر هستند که در مجموع تعداد آثار ثبتی خوزستان را به ۱۴۷ اثر رسانده‌اند.
گزارش از سیدجواد خراسانی ـ کارشناس رسانه و خبر
انتهای پیام/
نظر شما