میراث آریا: خیابان زعفرانیه، نبش چهارراه برزین بغدادی خانه‌ای است که شکوهش چشم هر عابری را خیره می‌کند، خانه‌ای که معیرالممالک از رجال دورهٔ قاجار و داماد ناصرالدین‌شاه آن را بنا کرد و دست‌به‌دست چرخید تا در سال ۱۳۴۲ به دست حسین خداداد رسید، ساختمان داخل باغ عمارتی یک‌طبقه و از خشت و گل بود و اسکلتی چوبی داشت؛ تاجر شمیران و مالک وقت دستور داد تا از اسکلت آهنی به‌جای اسکلت چوبی در ساختمان استفاده شود. خداداد با مقاوم‌سازی و ساخت یک‌طبقه روی همکف تغییرات قابل‌توجهی را در این ساختمان پدید آورد.

او که در سودای ساخت بنایی مجلل بود به دلیل علاقه‌ای که به احیای هنر طراحی و گچ‌بری داشت، بهترین استادان گچ‌بری وقت ایران هنرمندانی مثل حاج عبدالکریم نوید تهرانی، استاد فرهاد یحیی پور، حسن جعفری و حاج علی شیخی را به کار گرفت تا خانه‌اش را تزیین کنند، گچ‌بری‌های این بنا حدود ۱۳ سال طول کشید و در سال ۱۳۵۶ به پایان رسید.

او در طبقه همکف خانه‌اش اتاقی منحصربه‌فرد ساخت که معماری‌اش شباهتی به دیگر بخش‌های ساختمان نداشت، اتاقی که به «اصفهان» معروف شد و قسمتی از آن با الهام از معماری اتاق موسیقی عمارت عالی‌قاپو ساخته شده است، سقفش طرحی از فرش‌های قدیمی اصفهان است و استفاده از طلا و مس در ساخت آن جلوه‌ خیره‌کننده‌ای به آن داده،  کار تزیین این اتاق که توسط برادران روحانی، استاد عیسی بهادری و همراهی استاد فرشچیان بوده است، سه سال طول کشید. او برای ایجاد گره چینی‌های چوبی روی درها و پنجره‌ها از هنر استادکاران توانمندی مثل حاج‌محمد کاشی بهره برد.

خداداد با ساخت خانه‌ای با تزیینات منحصر به فرد، رؤیایش را تحقق بخشید؛ اما فقط یک سال در آن زندگی کرد و پس از وقوع انقلاب، ایران را ترک کرد و  خانه‌اش که هنوز به‌عنوان شاهکار معماری شناخته می‌شود، در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت.

خانه خیابان زعفرانیه عاقبت سال ۱۳۷۸ مأمن نخستین موزه زمان ایران شد و  ۲ بهمن ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۸۶۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

سفر به سرزمین ساعتها

زمان ایستاده است، ساکت و ساکن و استوار، نور از پنجره‌های ارسی بر ساعت‌های زینتی می‌تابد و خانه خیابان زعفرانیه غرق در رنگ و روشنایی است.
راهنمای موزه به گروهی که مشتاقانه به تماشا آمده‌اند، از تاریخچه بنا و تلاش انسان برای سنجش زمان می‌گوید. اینجا تاچشم کار می‌کند ساعت است، از ساعت‌های رومیزی تا دیواری پاندول‌دار و مچی.

خانه تاجر تجریشی را ساعت‌های قدیمیِ اروپایی از کشورهایی مثل سوئیس، فرانسه، انگلیس، آلمان پر کرده‌اند، در طبقه اول بنا نمونه‌های جالبی  از ساعت‌های مکانیکی وزنه‌ای و کوکی به تماشا گذاشته شده، ساعت‌های شاهینی، وزنه‌ای، صفحه گردان،  آونگی، رومیزی، دیواری و ایستاده که هرکدام به‌نوعی تلفیق هنر و صنعت هستند. از تماشای آثار به نمایش گذاشته شده می‌شود فهمید که درگذشته‌های دور ساعت نه فقط ابزار سنجش زمان که ابزاری تزیینی و لوکس هم به‌حساب می‌آمده، 2 عدد از این ساعت‌ها که در تعداد محدود تولید شده‌اند، ساعت‌هایی هستند که در تزیین آنها از شیوه مُعَرَّق‌کاری بول (boulle) استفاده شده، نوعی شیوۀ مُعرّق‌کاری که در آن از  فلز برنج و لاکِ لاک‌پشت بهره می‌بردند. راهنما می‌گوید حدود صد تا ۱۵۰ سال این شیوه رایج بوده و در گذر زمان به دلیل آسیب‌های محیط ‌زیستی‌اش، ممنوع می شود و پس از آن چوب جایگزین لاک لاک‌پشت می‌شود.

در گوشه دیگری از سالن ساعتی با طرح موشک است که روی آن تصویر پادشاه پهلوی قلم‌زنی شده، راهنمای می‌گوید این ساعت  که سال ۱۳۱۲ در قورخانه تهران ساخته شده  و  روی آن موتور انگلیسی کار گذاشته‌اند، برای پیشکش به دربار تولید شده است.

او در پاسخ به این سؤال که شاخص‌ترین ساعت‌های این موزه کدام‌اند؟ می‌گوید: بعضی ساعت‌های این موزه از نظر سال ساخت واجد ارزش هستند مثل ساعتی که در طبقه دوم به نمایش گذاشته شده و حدود ۴۰۰ سال قدمت دارد. بعضی‌ها از نظر تکنیک هنری و یا هنرمندی که روی آنها کارکرده منحصر به فرد شمرده می‌شوند، مثل ساعتی که هنرمند فرانسوی فردیناند بار بدین در قرن ۱۹ آن را ساخته و امضا هنرمند روی آن حک شده است.

ساعت آفتابی ناصرالدین‌شاه محبوبه خانه قجری

نور از ارسی‌های بلند ساختمان وارد می‌شود و رنگ می‌پاشد بر قامت بازدیدگان، آنها پله‌های موزه را یکی پس از دیگری بالا می‌روند و شوق تماشای ساعت‌های خاص قجری و هنر هنرمندان بر جهش زانوانشان می‌افزاید.

راهنمای موزه می‌گوید: بخشی از ساعت‌های طبقه دوم متعلق به رجال قاجار  و شاخص‌ترین آنها ساعت آفتابی ناصرالدین‌شاه است. یکی دیگر از ساعت‌های مهم و جالب این طبقه که از نظر کاربردی متفاوت است ساعتی است که برای نابینایان ساخته شده و نمونه آن در موزه به نمایش گذاشته شده است. در بخش‌های دیگری از این موزه ابزارهای تعمیر ساعت، ابزار و اسناد گاه‌شماری و تقویم‌های ایرانی به تماشا گذاشته شده است.

اینجا یک ساعت «کارت‌زنی» هم هست، ساعتی که یک کمپانی آمریکایی آن را تولید کرده و ۹۰ سال پیش در اداره برق ایران برای ثبت ساعت ورود و خروج کارکنان از آن استفاده می‌شده است.

ساعت‌های دیده نشده از مخزن بیرون می‌آیند

می‌گوید قرار است دو ساعت «انگشتری» و «بادبزنی» را به‌زودی از خزانه موزه زمان بیرون بیاورند و برای اولین‌بار به نمایش بگذارند.  محمدرضا عسگری رئیس موزه زمان را می‌گویم، ادامه می‌دهد: ساعت انگشتری و بادبزنی هر دو در قرن ۱۹ ساخته شده‌اند و قرار است به‌زودی برای نمایش عمومی از مخزن موزه بیرون بیایند.

رئیس موزه زمان ادامه می‌دهد: در حال حاضر ۱۱۰ ساعت در معرض دید تماشاگران قرار دارد و ۲۰۰ ساعت هم در مخزن نگهداری می شود. او می‌گوید: در موزه زمان هر از چند گاهی ساعت‌های جدید یا کمتر نمایش داده شده را از مخزن بیرون می‌آوریم و به تماشا می‌گذاریم، این کار کمک می کند که مردم هر بار که به موزه می‌آیند نمونه‌های جدیدی هم ببینند.

عسگری درباره مرمت ساختمان موزه هم  می‌گوید: مرمت ساختمان موزه در سال‌های گذشته و در چند مرحله انجام شده است. مرمت کلی گچ‌بری و نقاشی ساختمان نیز انجام شد. سقف ساختمان موزه تغییری نداشته؛ اما مرمت گچ‌بری و نقاشی‌های ریخته و مقرنس‌ها انجام شده است.

صدای پاندول ساعت در محوطه موزه زمان پیچیده، سر برمی‌گردانم و چشمم با نام‌های آشنایی گره می‌خورد و به وجد می‌آیم، یکی از ویترین‌های این موزه ویترین ساعت‌های اهدایی چهره‌هاست، چهره‌هایی مثل پروفسور حسابی  و هوشنگ مرادی کرمانی نویسنده معاصر که خیلی‌ها او را با قصه‌های مجید به‌خاطر می‌آورند.

وقت بازدید از موزه تمام شده و بازدیدکنندگان یکی پس از دیگری سالن‌ها را ترک می‌کنند،  می‌رویم؛ اما نگاه من بر تابلو هنرمند معاصر هوشنگ فروتن جا می‌ماند، اثر هنری ارزشمندی که با استفاده از قطعات ساعت‌های قدیمی خلق شده است و بر دیوار خانه قجری خودنمایی می‌کند.

«زمان» یکی از موزه‌های گروه موزه‌های دفینه است که هر روز از ساعت ۹ صبح تا ۱۷ عصر میزبان علاقه مندان خواهدبود، اگر قصد گشت و گذار دارید و به موزه یا خانه‌های قدیمی علاقمندید و یا قصد دارید زمان خود را در کافه و نمایشگاه صنایع دستی سپری کنید، موزه «زمان» انتخاب مناسبی برای شماست.

انتهای پیام/