محمدعلی ابراهیمی، کارشناس میراث‌فرهنگی سیستان و بلوچستان در یادداشتی نوشت: احترام به درگذشتگان، یکی از آیین‌های مردم سیستان و بلوچستان در آخرین پنج‌شنبه سال است که به یاد درگذشتگان به آرامستان‌ها رفته و با نثار فاتحه و ارسال هدیه‌ای به یاد آن عزیزان، خاطرات‌شان را مرور می‌کنند. 

این آیین آنقدر برای مردم سیستان حائز اهمیت است که طوفان گرد و خاک شدید و وزش باد با سرعت ۱۲۰ کیلومتر هم مانع آن نمی‌شود.   همچنین اگر کسی تا یک ماه قبل از عید یا در همان سال فوت کرده باشد یاد او را در آخر سال گرامی داشته و اقوام و آشنایان بعد از برگزاری مراسم سالگرد برای برگزاری هر جشنی آزاد می‌شوند. 

۱۰ روز مانده به نوروز خانه تکانی و شستن «لک و تروک» را سیستانی‌ها شروع می‌کنند و تمام وسایل خانه را می‌شویند و تمیز می‌کنند. رفت و روب و شستن لک و ترک ریشه در باوری کهن دارد. نیاکان به دین ما باور داشته و دارند که ۱۰ روز مانده به نوروز ارواح در گشتگان از جایگاه مینوی یا دوزخی خود به زمین آمده و میهمان فرزندان و قوم و خویش خود هستند و به خانه تمام اقوام سر می‌زنند تا حال و روزگار و چگونه زندگی کردن و محیط زندگی آن‌ها را ببینند. 

در همین راستا مردم ایران و تمام فارسی زبانان خانه و کاشانه خویش را تمیز کنند تا ارواح بستگان آن‌ها با دیدن خانه و کاشانه نو نوار خوشحال شوند و اگر خانه و ظروف آن‌ها تمیز نباشد، زمین را با ناراحتی و غم و اندوه ترک می‌کنند به همین خاطر ایرانیان در تمیز کردن وسایل زندگی و پوشیدن لباس نو تلاش می‌کنند. 

 در همین ۱۰ روز مانده به نوروز مردم سیستان «بوی مردگان» را به جای می‌آورند. بوی مردگان یا عید اموات که به آن جشن فروردین یا فروردگان هم می‌گویند ریشه‌ای کهن و تاریخی دارد که هنوز مردم سیستان آن را برای شادی ارواح درگذشتگان به جای می‌آورند. 

«بوی» شاید به معنای «خبر» باشد یعنی خبری که در این ۱۰ روز از مردگان از راه می‌رسد. ولی با آنچه اشوزرتشت درباره بوی می‌گوید: روان مردگان در ایام فروردگان به خانه‌های خویشان باز می‌گردند و امر کرد که در آن ایام (۱۰ روز مانده به نوروز) خانه‌ها را پاک کنند و فرش‌های پاک بگسترند و آنجا خوردنی‌های خوشمزه و اشتها آور بنهند و بخورند تا روان مردگان به «بوی» و نیروی آن قوت گیرند. 

زیارت اهل قبور یا «بُومَردَگُو» در پایان سال یکی از آیین‌های کهن سیستان و بلوچستان است که در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت ملی رسیده است و از خرده فرهنگ‌های این آیین که در ایام پایان سال در سیستان و بلوچستان برگزار می‌شود حضور در آرامستان‌ها و تهیه شیرینی و نان محلی به نام چلبک و قتلمه همچنین پخش نذورات بین مستمندان است که همه‌ساله در استان برگزار می‌شود. 

این همان «بوی» غذایی است که در آشپزخانه هنگام طبخ می‌پیچیده مردم سیستان معتقدند که در این ۱۰ روز روح درگذشته مهمان خانه خویش است در همین راستا مقداری آرد واله‌ای را با روغن خمیر می‌کنند و پس از آن چانه‌هایی از آن را لایه لایه با روغن روی هم می‌گذارند و در دیگ «چَوَن = چُدن» روغن ریخته و چلبک می‌پزند. 

خمیر را به شکل دایره پهن کرده و در دیگی که روغن آن بسیار داغ است می‌اندازند تا برشته شود و اطراف خمیر چلبک را کنگره می‌زنند و بین مردم تقسیم می‌کنند و هر کس از آن چلبک بخورد موظف است فاتحه‌ای نثار روح درگذشته کند. اگر کسی برای مرده خویش بوی مردگان برگزار نکند و چلبک نپزد نیز و روح مرده را شاد نکرده و روان مرده تا سال آینده منتظر بوی مردگان می‌ماند تا برای شادی‌اش خیراتی داده شود و معتقدند کسی که بوی مردگان را اجرا نکند فقر و فاقد دچار او و خانواده‌اش می‌شود. کار برگزاری بوی مردگان بر عهده زنان است و همسایگان در آن نقشی اساسی دارند. 

 ابوریحان بیرونی هم از بوی یاد می‌کند و می‌نویسد: …و پنج روز آخر این ماه، اول آن روز استار است که «فر وردگان» نام دارد و درین روز نوامیس مردگان طعام و نوشیدنی در پشت خانه‌ها می‌گذاشتند و چنین گمان می‌کردند که ارواح مردگان از جایگاه ثواب و عقاب خود بیرون می‌آیند و از طعام و نوشیدنی می‌خورند و در خانه‌های خود اسپند دود می‌کردند تا آنکه مردگان از «بوی» آن بهره‌مند شوند. 

«بوی مرده ها» نامی بر آیین زیبا و بر جای مانده از گذشتگان است که روز ۱۳ رجب مصادف با سالروز تولد امام علی (ع) طی آیین خاص و مختلف در جای جای سیستان اجرا شود. تاریخ سیستان فراز و نشیب‌های زیادی را به ما نشان می‌دهد، فرازهایی که در کنار تمامی اتفاق‌های سیاسی و استقلال طلبی مردمان سیوستان بیانگر تمدنی غنی، بزرگ و مهم‌تر از همه خواست حفظ تمامیت ارضی با کمترین جنگ و خونریزی است. 

تاریخ سکانس‌های مختلفی را از مردمان سیستان که سرزمین‌شان از دیرباز به دارالولایه معروف بود، برای مان رقم می‌زند، تا بدانیم که سیستان‌گر چنین دچار غنا، فرهنگ و تمدن شد خون ها، دردها و جزیه‌های فراوانی در پی آن ریخته شده است. این استان مهد تاریخ و داشته‌های فرهنگی بوده که باید هرچه بیشتر شناسایی و البته صیانت شوند.

انتهای پیام/