پیش از نزول ادیان الهی، انسان باورمند به آیین؛ در ساحت طبیعت پیرامون که ارتزاق، معیشت و زندگی او را تأمین می‌کرد؛ تلاش می‌کرد تا به تقدیس مادرِ بخشنده زمین و آسمانی که بارانِ رحمتش تضمین‌کننده دوامِ حیات و بقای اوست بپردازد و پس از نزول و پذیرش ادیان الهی توسط مردم، همان رفتارهای آیینی شکل آموزه‌های دینی به خود گرفت.
هرچه ادیان، فرایض و شعائر خود را جزئی‌تر و بر مناسبت‌های مختلف «سور» و «سوگ» استوار کردند؛ به همان میزان، تعدد و تکثر رفتارهای آیینی مردمان دین‌دار نیز گسترش پیدا کرد. امروز با قدرت می‌توان گفت که آنچه در ساحت کُنش‌های آیینی و رفتارواره‌های نمایشی مردمان باورمند به آیین تجلی یافته و بروز و ظهور پیدا کرده است؛ بی‌هیچ تردیدی نخ تسبیحی است که فرهنگ، تمدن، دین و شعائر آیینی بر مدار آن استوار است.
ماهِ مبارک «رمضان» به عنوان بزرگترین ماه مذهبی مسلمانان که ماهِ نزولِ قران و برکات آن به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان است؛ در میان مردمان فرهنگ‌مدار و باورمند به آیین ایرانیان تمدن‌ساز از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. برهمین نمط است که از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب کشورمان؛ در ساحت موزاییک رنگارنگ از تنوع اقلیم‌ها، گویش‌ها، پوشش‌ها، آداب، رسوم و سنت‌های مختلف ملی و مذهبی؛ اجرای فرائض مذهبی و آیین‌های نمایشی مرتبط با این ماه از جایگاه والایی برخوردار است.
دال مرکزی تمامی این آیین‌ها، آموزه‌های دین هدایتگر و مبین اسلام منبعث از کتاب آسمانی مسلمانان -قرآن کریم- است و از مراسم سحرگاهی تا افطار و همچنین مناسبت‌های تقویمی چون میلاد بابرکت کریم اهل‌بیت امام حسن(ع) تا شهادت مولای متقیان، حضرت علی(ع) را دربر می‌گیرد. سرانجام رسیدن به ایستگاه پایانی آن که یکی از بزرگترین اعیاد مسلمانان، همان عید فطر است فرجامی بر آغاز رفتارهای آیین‌مند مردمان باورمند به دین اسلام، شعائر و فرائض هدایتگر آن است.
این گزارش به معرفی سه آیین «حنای‌مراد»؛ «کیسه دوزی» و «لقمه‌مراد» باز می‌گردد که در ادامه از خاطرتان می‌گذرد.
نقش بانوان در ادای آیین‌های رمضانی با طعم ذکر و دعا
جایگاه بانوان در فرهنگ ایران‌زمین چه در نگاه کهن و باستانی، چه بعد از پذیرش دین هدایتگر و مبین اسلام، در سایه توصیه‌های آموزنده این دین در مورد جایگاه زنان و بانوان به عنوان بخشی پویا از افراد جامعه، همواره فصلی از شکوه؛ وقار و افتخار فرهنگ و تمدن ایران‌زمین در تاریخ جهان شمرده شده است.
بر همین اساس است که در ساحت همراهی با آیین‌ها و رفتارهای نمایشی مرتبط با ماه مبارک رمضان، می‌توان بخشی از این آیین‌های نمایشی را در ساحت رفتارهای مختص به جامعه بانوان در کشور اسلامی و انقلابی ایران به نظاره بنشینیم.
یکی از این دست آیین‌ها که شهرت و دامنه اعتبارش مرزهای جغرافیای سیاسی ایران را درنوردید و توانسته به عنوان یکی از سنت‌های نمایشی، آیینی و مذهبی بانوان ایران‌زمین در جهان نیز نامی ارزشمند و جایگاهی اعتبارآفرین برای فرهنگ و تمدن سرزمین‌مان کسب کند را می‌توانیم در آیینی رصد کنیم که سرچشمه پیدایش آن به گروه عشایر غیور کوچنده و ایلات قوم بختیاری ایران بازمی‌گردد و هنوز هم فصل مهمی از این آیین که از آن به‌عنوان «حنا بَران» یا «حنای مراد» یاد می‌شود را می‌توانیم در استان چهارمحال‌وبختیاری به شکل زنده و پرتپش در ساحت اجرا به نظاره بنشینیم.
محیط‌ها و اماکن مذهبی مانند هیئت‌ها، تکایا و مساجد مهمترین محل اجرای برگزاری آیین «حنا بَران» یا «حنای مراد» میان هیئت‌های بختیاری و ایل نشینی سرزمین‌مان است. در این آیین که اغلب در ظهر ۲۷ ماه مبارک رمضان که در تقویم تاریخی مسلمانان روزه‌دار به عنوان روز قصاص ابن ملجم‌مرادی؛ قاتل مولای متقیان حضرت علی(ع) ثبت است؛ برگزار می‌شود، فصلی متفاوت و جذاب از رفتار بانوان مسلمان ایرانی را در قالب ادای فرایض و شعائر مرتبط با آموزه‌های ماه مبارک رمضان و دین اسلام شاهد هستیم.
بازتاب نیت‌ها، آرزوها و مراد بانوان روزه‌دار بختیاری در آیین «حنای‌مراد»
استاد صادق عاشورپور در جلد هفتم نمایش‌های عامیانه از مجموعه ۱۰ جلدی گرانسنگ خود با نام «نمایش‌های ایرانی» درباره آیین «حنا بَران» یا «حنای مراد» چنین آورده است: «در روز بیست‌وهفتم ماه رمضان، بانوان بختیاری ظرف حنای خود را طی رفتار آیینی با اذکار و ادعیه مختلف در صحن امامزاده دست به دست می‌گردانند، سپس هر یک از آنها قاشقی از حنای خشک را در این ظرف می‌ریزند. این ظرف را به دیگران می‌دهند تا آنها نیز حنای متبرک شده و همراه خود را با دیگر زنان حاضر در این آیین تقسیم کنند.
آنها به واسطه این شکل از رفتار آیینی در حقیقت به بازگویی خواسته‌ها، نیت‌ها، آرزوها و مرادشان از خداوند یکتا می‌پردازند و بعد از خواندن ادعیه و برپایی نماز جماعت، ظرف حنای خود را به خانه می‌برند. این ظرف حنای خشک در خانه می‌ماند و همزمان با رؤیت هلال ماه شوال با آب یا گلاب مخلوط می‌شود و بر دست زنان ایلیاتی و روزه‌دار استان چهارمحال و بختیاری به ویژه منطقه شهرکرد می‌نشیند.»
احترام به سادات و برکت دعای آنها از آیین «کیسه‌دوزی» تا «لقمه‌مراد»
دیگر آیین نمایشی بانوان مسلمان ایرانی در ایام ماه مبارک رمضان که بیشتر محل اجرای آن در استان یزد است، به آیین «پیراهن‌مراد» یا «لقمه‌مراد» در گویش و لفظ محلی مردمان یزد برمی‌گردد. بسیاری از پژوهشگران رفتارهای آیینی از آن به عنوان آیین «کیسه‌دوزی» در کتب پژوهشی خود یاد کرده‌اند.
استاد جمشید ملک‌پور از پژوهشگران رفتارهای آیینی و نمایشی ایرانیان درباره آیین «پیراهن‌مراد» یا «لقمه‌مراد» چنین آورده است: «پیراهن‌مراد نام آیین کهنی است که به آن «کیسه‌دوزی» نیز می‌گویند و برای شفای بیماران و توسط زنان در یزد انجام می‌شود. آنها در روز بیست‌وهفتم ماه مبارک رمضان از هفت سید پول می‌گیرند و با آن پارچه‌ای می‌خرند تا کیسه‌دوزی را آغاز کنند. این رسم در مساجد مختلف استان یزد برگزار می‌شود و مسجد امیرچخماق یکی از میزبانان اصلی آن است.
طبخ «نان مراد» هم در روز بیست و هفتم ماه مبارک رمضان انجام می‌شود. پول آرد نان باید از هفت سید یا پنج نفر از مؤمنانی که نام پنج تن آل‌عبا(ع) را دارند دریافت شود. این نان را در ابعاد کوچک و لقمه‌ای طبخ می‌شود و در افطار همان روز و سحر روز بعد در سفره مومنان روزه‌دار قرار می‌گیرد.»
گزارش از امین خرمی
انتهای پیام/
نظر شما