در عین حال پسران نوجوانی هم که به سن تکلیف می‌رسند، لباس‌های محلی به نام جلباب یا جبادوره و فاس طربوش می‌پوشند و به اندازه یک دایره کوچک، کف دستشان را حنا می‌گذارند.

بچه‌های مراکشی در قدیم با آوازهای محلی پرطرفدار رمضانی به استقبال این ماه مبارک می‌رفتند و با صدایی شاد و کودکانه این آوازها را که نام غذاهای محلی و سنتی مخصوص این ماه در آن آمده است، می‌خواندند.

کودکان در روزهای نخست ماه مبارک در کوچه و خیابان‌های محله خود با خواندن این شعرها و دست زدن به ابراز شادی و سرور می‌پردازند و در شعرهای خود نام انواع غذاهای معروفی را که سفره‌های ماه رمضان مراکش از آن بی نصیب نیست، می‌آوردند.

با وجود اینکه این شیوه کودکانه استقبال از ماه رمضان تقریباً در خیلی از مناطق مراکش برچیده شده، اما همچنان در حافظه جمعی مردم این کشور باقیمانده است و خاطرات آن را بزرگ‌ترها برای نسل جدید در دورهمی‌های خانوادگی با خواندن همان آوازها ذکر می‌کنند و از دلتنگی‌هایشان برای رمضان‌های قدیم می‌گویند.

روزه‌داران کوچک

ماه رمضان برای مردم مراکش با سنت‌ها و آداب و رسوم مختلفی همراه است. خانواده‌ها به طرق مختلف به دنبال محبت به کودکان روزه‌دار  و پیوند دادن آنها به این رکن دین هستند، بنابراین اولین روز روزه‌داری برای کودکان یک روز خاص و یک رویداد مهم خانوادگی است.

ساره الطالبی که مادر دو فرزند است، در پایان هفته اول ماه مبارک به مناسبت سال اول روزه‌داری فرزند هفت ساله‌اش احمد که زودتر از سن تکلیف تمرین روزه‌داری می‌کند، جشن می‌گیرد.

او می‌گوید: برای اینکه فرزندش در طول روز از تحمل تشنگی و گرسنگی خسته نشود او را همراهی و به کارهای مختلف مشغول می‌کند تا از کسالت و فکر خوردن دوری کند.

ساره سعی کرده حداقل تشریفات مربوط به جشن روزه‌داری فرزندش را که یکی از مناسبت‌های مهم در زندگی کودک توصیف می‌کند، به جا آورد و از همین رو قبل از روز موعود روزه‌داری برای پسرش لباس سنتی خریده تا هنگام نشستن بر سر سفره افطار بپوشد و در سفره افطار هر خوراکی را که این روزه‌دار کوچک می‌خواهد، برایش فراهم کرده است.

به گفته ساره جشن خانوادگی روزه‌اولی‌ها در مراکش در دوره همه‌گیری کرونا در فضای محدود خانوادگی برگزار می‌شد؛ اما با عادی‌شدن شرایط، خانواده‌ها از برخی نزدیکان و اقوام برای حضور در جشن کودک روزه‌اولی خود دعوت می‌کنند.

ساره می‌گوید که در طول نخستین روز از روزه‌داری فرزندنش هم بارها با سخن گفتن از فواید و فضائل روزه‌داری برای فرزندش و اینکه فرشتگان با هر قدم و عمل او در این ماه برایش ثواب می‌نویسند، به او انگیزه می‌دهد و خودش هم از اینکه فرزندنش به تکلیف خدا عمل کرده احساس غرور و این احساس را با کلامش به فرزندش نیز منتقل می‌کند.

در شهر مکناس مراکش که ساره اهل آنجاست، بانوی خانه سفره ماه رمضان را از آنچه فرزندان روزه‌دار میل می‌کنند، پر می‌کند و بالای سفره را یک سینی خرما و فنجان‌های شیر قرار می‌دهد که کودک با آن در حضور همه اعضای خانواده خود افطار می‌کند و همه برایش کف می‌زنند.

در شمال مراکش، مادر یک سکه در وسط غذا یا یک فنجان شیر قرار می‌دهد یا قبل از اینکه کودک روزه‌دار افطار کند، نعلبکی فنجان را با نوار نقره‌ای و تعدادی اسکناس به عنوان هدیه تزئین می‌کند.

برخی خانواده‌ها کودک را قبل از افطار از نردبان چوبی بالا می‌برند که نشانه قرب الهی و عروج معنوی او با روزه‌داری است.

از سنت‌های اصیلی که دیگر امروز در مراکش کم‌رنگ شده است، سنت به اصطلاح «هفت حریره» است که مادر کودک، قبل از اذان مغرب، هفت کاسه آش «حریره»  که مهمترین غذای ماه رمضان در مراکش است، از هفت همسایه می‌گیرد و آنها را با هم مخلوط کرده و در اولین سفره افطار کودک می‌گذارد.

شب قدر؛ اوج جشن روزه‌اولی‌ها

اوج جشن رمضان روزه‌اولی‌ها در مراکش در شب بیست و هفتم ماه مبارک است که در رسم مراکشی‌ها شب قدر است و آداب خاص خود را دارد. اکثر والدین فرزندان خردسال خود را به روزه گرفتن در آن روز تشویق می‌کنند، چرا که شب آن را شبی مبارک و مقدس می‌خوانند و از همین رو خانه‌هایشان را در آن شب با روشن کردن عود معطر می‌کنند، صدقه می‌دهند، به دعا و نیایش مشغول می‌شوند و ابراز شادی می‌کنند.

عائشه الزلیکی یک بانوی دیگر مراکشی است. یکی از آداب این روز خجسته در ۲۷ رمضان تهیه غذای محلی و بردن آن به مسجد برای افطار است و بانوان برای بردن این غذای محبوب به مساجد در ظروف سفالی از یکدیگر سبقت می‌گیرند تا با اطعام نمازگزاران از خداوند پاداش بگیرند.

سرمه شب ۲۷ رمضان

عائشه که اهل جنوب شرق مراکش است، می‌گوید که مردان و زنان و کودکان محله او در این شب چشم خود را به سرمه می‌آرایند و معتقدند که سرمه در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان هفت رگ چشم را زنده می‌کند.

و اما بچه‌هایی که در این روز روزه می‌گیرند، لباس سنتی می‌پوشند و دختران خلالات و سفیفه را که نوعی از زیورآلات بربری است، بر سر می‌گذارند و روزه خود را با خرما، عسل، بادام و تخم مرغ آب‌پز باز می‌کنند.

عائشه با وجود اینکه از سه دهه پیش از زادگاه خود در جنوب شرق مراکش به رباط نقل مکان کرده است همچنان به این آداب و رسوم ماه مبارک پایبند است و سعی می‌کند آن را به فرزندان و نوه‌هایش منتقل کند. با وجود امتناع برخی نوه‌ها از سرمه زدن او هر بار سعی می‌کند آنها را متقاعد و این عادت قدیمی را به آنها یادآوری کند.

بین ماه رمضان گذشته تا رمضان امروز، سال به سال آداب و رسوم رمضانی هم در مراکش کم رنگ می‌شود، اما مادران و مادربزرگ‌ها به عنوان حافظ سنت‌ها، سعی می‌کنند دختران خود را به انجام آن‌ها تشویق و آنچه را که می‌توانند احیا کنند و دهان به دهان به فرزندان و نوه‌های خود منتقل کنند تا در یادها زنده بماند.

گزارش از الهام مؤذنی