محمدخلیل محمودی، مدیر داخلی مجموعه میراث جهانی بیشاپور در یادداشتی نوشت: شهر تاریخی بیشاپور در فاصله ۲ کیلومتری شهر کازرون در استان فارس قرار دارد. این شهر تاریخی که به صورت مستطیل شکل است به طول و عرض ۲ در یک بوده و مساحتی بیش از ۱۵۵ هکتار را به خود اختصاص داده است. شهر بیشاپور که زمانی از شهرهای مهم دوران شاهپور اول ساسانی قلمداد می‌شده، دارای آثار تاریخی مهمی بوده که مورد توجه گردشگران قرار دارد.
شهر بیشاپور دارای چهار دروازه به نام‌های هرمز، مهر، شهر و بهرام بوده و این شهر مرکز کوره شاهپور از تقسیمات ایالتی زمان ساسانیان است. شاپور که از مقتدرترین پادشاهان ساسانی محسوب می‌شود دستور ساخت بسیاری از شهرها را داده واز جمله آن شهرها بیشاپور است که در موقعیت آب و هوایی خاص قرارداشته و مکانی برای دور ماندن از هیاهوی مقر اصلی و پایتخت آنان که در تیسفون قرار داشته، بوده است.
شهر کنونی بیشاپور از دو بخش اصلی تشکیل شده است. بخشی مهم که شامل ارگ حکومتی و شامل آثاری همچون معبد آناهیتا، تالار تشریفات، ایوان موزائیک و کاخ منسوب به والرین، ستون‌های یادبود، آتشکده، خندق و... است. بخش دوم شهر نیز به خانه‌های مسکونی، گرمابه، کاروانسرا و بازار و... است، این شهر تا قرن هفتم هجری آباد و مسکونی بوده و پس از آن احتمالاً بر اثر زلزله یا هر حادثه دیگر رو به ویرانی نهاده است.
شهر تاریخی بیشاپور گنجینه‌ای از آثار ارزشمند دوران حکومت ساسانیان را در خود جای داده است. شاپور در بیست و چهارمین سال سلطنت خود از شهر بیشاپور بازدید می‌کند. این شهر که از موهبت‌های طبیعی و باغات سرسبز و با معماری ویژه‌ای بوده است مورد رضایت پادشاه قرار گرفته و به اَپَسای دبیر معمار شهر که از اهالی شهر حَران در سوریه امروزی بوده، هدایای فراوانی اهدا کرده است.
در این شهر که شاخصه‌های فراوانی از لحاظ آثار و بنا را داراست، مجسمه ارزشمندی در دل کوه وجود دارد که متعلق به شاپور شاه، دومین پادشاه ساسانی است، این مجسمه در درون یک غار و امروزه از جاذبه‌های گردشگری میراث جهانی بیشاپور است. این غار که در فاصله تقریباً شش کیلومتری شهر بیشاپور قرار گرفته در ارتفاع ۸۰۰ متری و در سه چهارم بالایی کوه بوده و برای دست‌یابی به غار و مجسمه شاپور از مسیر پر پیچ و خم کوه بیش از ۲۸۰۰ متر پیمایش وکوه نوردی و بعد از آن برای رسیدن به دهانه غار نزدیک به ۲۵۰ پله را باید پیمود تا به مجسمه برسیم. مجسمه با عظمت شاپور بیش از ۳۰ تن وزن داشته و دارای نزدیک به ۷ متر ارتفاع است.
مجسمه شاپور که سال‌ها بر زمین افتاده بود در دهه ۳۰ و در سال ۱۳۳۶ با نظر پهلوی دوم و توسط ارتش پنجم فارس بر پا می‌شود و اگر چه پاهای ساختگی مجسمه بر سر جای اصلی خود قرار نگرفته اما مجسمه شاپور با اقتدار و هیبتی خاص سالانه میزبان بسیاری از گردشگرا ن و علاقمندان است.
اولین بار پروفسور رومن‌گیریشمن به همراه ژرژ سال بخش عمده‌ای از این شهر تاریخی را در قسمت شرق که به ارگ حکومتی معروف است مورد پژوهش و کاوش قرار دادند. مرحوم دکتر علی اکبر سرفراز و مرحوم مهندس مهریار در سال‌های بعد از جمله باستان‌شناسان مشهور بودند که بخش‌های دیگری از شهر را بررسی و کاوش کردند.
شهر تاریخی بیشاپور از سمت شمال و شمال شرق توسط حصار طبیعی کوه و از سمت شمال غرب و غرب توسط حصار طبیعی رودخانه پوشیده شده و از دو سمت جنوب و جنوب شرقی و جنوب غربی بوسیله خندق محصور و در دوران حکومت ساسانیان نقش دفاعی بسیار اهمیت داشته و قلعه‌های بسیاری در اطراف شهرهای ساسانی ایجاد شده است.
اهمیت قلعه‌ها در شهر تاریخی بیشاپور
قلعه‌هایی با سبک معماری ساسانیان که شاخصه‌های دفاعی ونظامی داشته‌اند. آثار به جامانده از دو قلعه تاریخی در شهر بیشاپور وجود دارد. بنای معروف به قلعه دختر که در کوه روبروی شهر تاریخی و در شرق و شمال مجموعه، و بنای موسوم به قلعه پسردر شمال شهر بیشاپور و در ارتفاعات سمت چپ تنگه معروف چوگان قرار گرفته است.
مجموعه میراث جهانی بیشابور تیر ماه ۱۳۹۷ در اجلاس جهانی یونسکوکه در کشور بحرین برگزار شد به همراه دو اثر شاخص ساسانی دیگر ازشهرهای سروستان و فیروزآباد، تحت عنوان منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس به شماره ۱۵۶۸در فهرست آثار جهانی قرار گرفت.
شهر تاریخی بیشاپور دارای عرصه، حریم درجه یک و دو، مصوب وزارت میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی کشور است. این قلعه‌ها همانندبسیاری از آثاربه جای مانده از حکومت ساسانیان در شهرهای آن دوران نقش دفاعی و استحفاظی داشته‌اند. قلعه‌ها با استفاده از ویژگی‌های جغرافیایی طبیعی در جهت حفظ امنیت، در ارتفاعات ساخته می‌شده‌اند. با توجه به گستردگی وپهناوربودن حکومت ساسانیان قلعه‌ها در هر ناحیه دارای کاربری خاص بوده‌اند.
هرچند به طور عمده قلعه‌ها کاربردهای نظامی، امنیتی و دفاعی داشته‌اند اما در بعضی از نواحی در امور تجاری، اداری، پناهگاه، محلی برای مذاکرات با مقامات محلی و قبایل، محلی برای تصمیم‌گیری‌های مهم، محلی برای حفاظت ازحاکمان و اشراف، اقامتگاه‌های سفیران و مهمان‌های رسمی و موارد دیگر مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
قلعه‌ها در زمان ساسانیان از ملزومات شهرسازی محسوب می‌شدند. ساختار و بنیه قلعه‌ها محکم و دارای معماری مقاومی بوده‌اند که برای مقابله با حملات دشمن در امان باشند. مصالح عمده مورد مصرف در ساخت قلعه‌ها سنگ وگچ بوده و با سازه‌های سنگی قوی و دیوارهای ضخیم با برج‌های نظارتی ایجاد و معمولاً در نقاط بالا و دسترسی سخت قرار می‌گرفتند. قلعه ها به دلیل ساختارهای مختلف دارای سیستم‌های آب‌رسانی بوده تا در مواقع لزوم دچار مشکل نباشند. طراحی معماری قلعه‌ها و امکانات برای نیروهای دفاعی این امکان را فراهم می‌کرد که برای مدت طولانی در قلعه مقاومت کنند. انبارها، اتاق‌های اقامتی، آشپزخانه‌ها و دیگر تسهیلات نظامی از آن جمله‌اند.
قلعه دختر در مجموعه بیشاپور، قلعه‌ای کوهستانی است که از یک سو کاملاً صعب العبورور و از طرف دیگر که به سمت شهر تاریخی بیشاپور است مسیری برای دسترسی به قلعه ایجاد شده است. برج‌ها، اتاق‌های کوچک و بزرگ، راهروها وآوارهای سنگ، آثاری باقیمانده در این قلعه هستند.
از ویژگی‌های این قلعه‌ها، درونگرایی، دارای حداقل بازشو، ارتفاع زیاد باروها، قرارگیری بر روی بلندی‌هاست، در قسمت پشت قلعه دختر که صعب العبور بوده، در قسمت‌هایی که احتمال نفوذ وجود داشته، سازه‌هایی ایجاد شده است که تا به امروز باقی مانده‌اند.
علت نامگذاری قلعه دختر به جهت غیرقابل دسترس بودن و تسخیرناپذیر بودن آن است، امروزه قلعه دختر بخشی از آثار و بناهایی است که مورد توجه گردشگران بوده و بازدیدکنندگان با گذر از ارتفاع کوهستانی از آثار معماری آن دیدن می‌کنند.
قلعه پسر نیز که در ارتفاعات بالای چهار نقوش برجسته سمت چپ رودخانه شاهپور قرار گرفته، دارای معماری و ساختار همانند معبد آناهیتاست و از سنگ‌های مکعبی شکل بنا شده است. امروزه از آن آثار کمی به جای مانده و دسترسی به آن از قلعه دختر دشوارتر است.
هر دو قلعه دختر و قلعه پسر امروزه در عرصه مجموعه میراث جهانی بیشاپور قرار دارد. تاکنون پژوهش، کاوش و بررسی می‌دانی شاخصی روی قلعه دختر و قلعه پسر توسط محققان واساتید صورت نگرفته است. قلعه دختر و قلعه پسر نقش بازدارنده‌ای در حمله و تهاجم دشمنان از شهر محبوب شاهپور اول ساسانی دومین پادشاه منحکومت ساسانیان داشته است. ایجاد حصار حفاظتی مرمت و بازسازی آثار به جای مانده از بناهای قلعه و نورپردازی از جمله مواردی است که می‌تواند به حفاظت وجذب گردشگر در این منطقه کمک کند.
انتهای پیام/
نظر شما