میراث آریا: باغ ایرانی به باغ‌هایی گفته می‌شود که بر پایه معماری و عناصر تشکیل‌دهنده آن از جمله ساختار هندسی، آب و درختان و کوشک میانی و غیره عمدتاً در فلات ایران و مناطق پیرامونی متأثر از فرهنگ آن رواج داشته است.
باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد. اولین باغ‌های ایرانی در مسیر خروجی قنات‌ها شکل گرفته است.
درست است که نام استان یزد با کویر گره خورده، اما به واسطه وجود قنات‌های متعدد، باغ‌های زیادی در آن پیدا می‌شود که برخی از آن‌ها به ثبت جهانی هم رسیده‌اند.
مِهریز مرکز شهرستان مهریز در استان یزد است. مهریز باغ شهر تاریخی استان یزد و جزء دو شهرستان برتر از نظر آب و هوایی در استان است.
شهرستان مهریز به دلیل داشتن باغ‌های متعدد همچون باغ جهانی پهلوان پور، که یکی از این باغ‌های ایرانی ثبت جهانی است به باغ شهر یزد شناخته می‌شود. این باغ متعلق به علی پهلوان پور، تاجر و پهلوان مهریزی است که در اواخر دوره قاجار در محله مزویز آباد احداث شد.
دو طرف جوی اصلی باغ پهلوان پور درختان تنومند و سالخورده چنار قرار دارند. درختان مثمر باغ نیز شامل انار، بادام و خرمالو است و کاشت این درختان با توجه به گرمای زیاد استان یزد نمایانگر آب و هوای متفاوت نسبتاً خنک این منطقه است.
قدمت و تاریخچه:
باغ تاریخی پهلوان‌پور که در محله مزویرآباد (شهرک شهید زارعین) واقع شده است یکی از آثار بر جای مانده از اواخر دوران قاجاریه در ایران است. باغ پهلوان پور مهریز یزد در اختیار یکی از تاجران یزدی به نام علی پهلوان پور بود. باغ پهلوان پور از جمله بناهای فرهنگی و تاریخی است که هنر، معماری و طبیعت را در کنار هم دارا است.
باغ پهلوان پور شامل کوشک، حیاط مرکزی و باغ است. این مجموعه از نظر معماریِ باغ ایرانی، اهمیت ویژه‌ای دارد و تغییر سبک در ساخت باغ ایرانی را به‌خوبی نشان می‌دهد.
برج، کاهدان و اصطبل در بخش ورودی باغ پهلوان‌پور دیده می‌شود. اما آنچه توجه شما را به خودش جلب می‌کند، نهر روان پای چنارهای تنومند باغ است که صدای دل‌انگیزش فضا را پر می‌کند. نهر از میان دو ردیف درخت چنار کهن‌سال می‌گذرد و منظره‌ی جذابی به وجود آورده است. البته در این باغ درخت میوه هم نظیر خرمالو، انار و بادام پیدا می‌شود.
آب این نهر از قنات حسن‌آباد سرچشمه گرفته است. باغ پهلوان پور این مزیت را دارد که آب قنات حسن‌آباد بدون اینکه از باغ دیگری هم بگذرد، از آن عبور می‌کند. البته آب قنات‌های شاه‌حسینی و مزویرآباد هم از این باغ سر درمی‌آورند.
ثبت در فهرست آثار ملی و آثار جهانی:
باغ تاریخی پهلوان‌پور به عنوان یک نمونه زیبا از باغ‌های اصیل ایرانی در سال ۱۳۸۱ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. همچنین این باغ در سال ۲۰۱۱ و طی نشست سی و پنجم در فهرست آثار جهانی یونسکو نیز به ثبت رسید تا بر اهمیت آن بیش از پیش تأکید شود. باغ پهلوان پور یکی از ۹ باغ ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است.
مشخصات باغ:
اولین نکته‌ای که در ورود به باغ پهلوان‌پور روح‌تان را نوازش می‌دهد، صدای آبی است که در جوی آب اصلی باغ جاری است. این آب در واقع از قناتی به نام قنات «حسن‌آباد» سرچشمه می‌گیرد. آب این قنات درختان چنار اطرافش را سیراب می‌کند، لازم به ذکر است که علاوه بر این قنات، قنات‌های دیگری به نام «شاه حسینی» و «مزویرآباد» نیز در آبیاری این باغ زیبا نقش دارند.
همچنین به این نکته نیز باید اشاره کنیم که باغ پهلوان‌پور دارای ۱۶ حقابه است که هر ۱۲ روز یک بار به آن تعلق می‌گیرد و زمان هر کدام از این حقابه‌ها نیز حدود ۱۰ دقیقه است.
حال به اطراف جوی اصلی باغ نگاهی میندازیم. درختان کهن‌سال و استوار چنار در اطراف جوی اصلی کاملاً خودنمایی می‌کنند. علاوه بر این‌ها درختان دارای میوه نیز در باغ کاشته شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به درختان بادام، خرمالو و انار اشاره کرد.
کاشت این درختان نشان می‌دهد که علی‌رغم آب و هوای گرم استان یزد، این منطقه دارای آب و هوایی نسبتاً خنک است که کمی با سایر مناطق استان تفاوت دارد.
در بخش ورودی باغ بخش‌هایی همچون برج، اصطبل و کاهدان را می‌توان دید. این سه بخش همگی در زمان قاجاریه ساخته شده‌اند، ولی باید اشاره کنیم که تزیینات به کار رفته در بنای برج همچون تزیینات بناهای دوره زندیه است.
کوشک:
بدون شک زیباترین و باشکوه‌ترین بنای موجود در داخل باغ، کوشک یا شربت‌خانه است. این کوشک که در زمان قاجاریه ساخته شده، دارای دو و نیم طبقه است و در امتداد مسیر اصلی باغ قرار دارد.
اگر به داخل این کوشک بروید، قسمت‌های مختلف آن همچون تالار، گوشوارها و حوضخانه را خواهید دید. نکته جالب اینجا است که آب قنات حسن‌آباد از وسط این کوشک نیز عبور می‌کند و در باغ جریان می‌یابد.
کاربندی‌های زیبا و تزیینات دیدنی کلاه‌فرنگی باغ موجب شده است تا این بخش جزو نفیس‌ترین و مهم‌ترین قسمت‌های شربت‌خانه یا کوشک اصلی محسوب شود. جالب اینکه آب قنات حسن‌آباد از وسط این کوشک نیز عبور می‌کند و در باغ جریان می‌یابد.
پشت به کوشک که بایستید، درست دو مسیر جوی کناره باغ را مشاهده می‌کنید که محل گذر آب قنات حسن‌آباد هستند و با در بر گرفتن درختان چنار تنومند سرسبز و کهن‌سال، زیبایی باغ را دوچندان کرده‌اند.
از کوشک که بگذریم، بنای شاخص دیگری در باغ پهلوان‌پور وجود دارد که نام آن «زمستان خانه» است. این بنا نسبت به سایرین معاصرتر بوده و ساخت آن به دوره پهلوی اول برمی‌گردد. این بنا یک طبقه داشته و شامل اتاق‌های نشیمن، پستو، مطبخ و طنبی است.
بخش‌هایی همچون آشپزخانه، انباری و حمام از در کنار کوشک باغ قرار دارند. علاوه بر این‌ها، در سمت شمالی باغ پهلوان‌پور نیز بنایی وجود دارد که مکان زندگی و کارگاه خدمتگزاران باغ بوده است.
باغ پهلوان پور از لحاظ معماری نمایانگر تغییرات سبک باغ‌سازی کهن ایرانی به‌سمت باغ‌سازی رایج امروزی است. استفاده از برخی المان‌های کهن و تاریخی نظیر سبک کوشکی موجب شده است تا فضای باغ، فرهنگ و هنر قرن‌های پیشین را در ذهن تداعی کند.
در سبک معماری بخش اصلی سازه‌های باغ می‌توان تلفیق معماری کوشکی و حیاط مرکزی را مشاهده کرد که به زیبایی باغ پهلوان پور افزوده است.
از دیگر مناطق و اماکن گردشگری شهرستان مهریز می‌توان از باغ خوشنویس، مجموعه مهرپادین (قلعه مهرپادین)، قنات حسن‌آباد مشیر، چشمه غربال بیز، کوه ریگ، برج بادگیر بزرگ شکیب، کاروانسرای زین‌الدین، قلعه سریزد و... نام برد.
گزارش از سید سعید طباطبائی کارشناس روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد
انتهای پیام/
نظر شما