میراث آریا: بامبوبافی یکی از انواع صنایع‌دستی در استان گیلان است که از نی خیزران یا نی هندی (نوعی خیزران) به دست می‌آید و اولین بار همراه با تخم چای توسط کاشف السلطنه به گیلان آورده شده است. به اعتقاد عده‌ای صنعت بامبوبافی با آمدن استاد ولتری از چین به لاهیجان، شروع شده و با کمک استادکاران ایرانی که شاگردان او بوده‌اند، رشد و تکامل یافته است. شروع کار بامبو بافی از حدود 100 سال پیش با کشت چای در گیلان رواج یافت و مهمترین مرکز تولید آن لاهیجان به ویژه منطقه لیالستان است.
بامبو در مرداب‌ها و اطراف رودخانه‌های لاهیجان و رشت که بسیار مرطوب است، می‌روید و محصولات آن هم جنبه تزئینی و هم کاربردی دارد. از بامبو به مرور زمان برای تولید محصولات مختلف استفاده شد، در ابتدا بامبو به‌عنوان حفاظت محل چای‌کاری بکار گرفته شد و صنعتگران همزمان با بهره‌برداری چای‌کاران از مزارع چای به موارد استفاده متعدد آن برای ساخت فرآورده‌های گوناگون پی بردند و به این ترتیب ساخت محصولات بامبو در گیلان متداول شد.
در این رشته هنری که به بافت انواع سبد از رشته‌های بدست آمده از گیاه بامبو اطلاق می‌شود، صنعتگر بامبوباف با توان و مهارت خاص خود، قطعه‌ای از بامبوی سبز را به طول مورد نظر به منظور بافت سبد انتخاب می‌کند و پس از طی چندین مرحله، با استفاده از ابزار بسیار ابتدایی مانند داس، دوشاخه، صفحه یا تیغه، به رشته‌های نازک و یک‌دست تبدیل کرده، و از آن سبد می‌بافد، سبدها در ابعاد و اندازه‌های متفاوت و با توجه به کاربری آن در زندگی بافنده و یا مشتریان نامگذاری می‌شوند مانند سبد شکلات‌خوری، جای سبزی، جانونی، جامیوه‌ای، جاتخم مرغی، آباژور و ... . این هنر در کشورهایی مانند چین و ژاپن رایج است.
بامبو که در زبان فارسی به نی خیزران شهرت دارد، گیاهی است که در دامنه کوه‌ها و تپه‌هایی که دارای رطوبت ۶۵ تا ۹۰ درصد باشد روئیده یا کشت می‌شود. میزان رطوبت و حرارت موجود در منطقه و همچنین نوع خاک، تعیین کننده کیفیت و مرغوبیت بامبو بوده و هرچه میزان رطوبت و حرارت بیشتر باشد، کیفیت محصول نیز بهتر خواهد بود.
گیاه بامبو دارای قطر و ضخامت‌های متفاوت است، گونه‌های بامبوی موجود در استان‌های شمالی گیلان و مازندران، در شمار نمونه‌های تک ساقه‌ای بوده و کلفتی آنها از یک تا ۱۰ سانتی‌متر متفاوت است. نخستین اقدام برای کشت این گیاه در ایران، در سده نوزدهم میلادی و با ورود صنعت چای انجام گرفت. برای گسترش این صنعت افرادی برای پژوهش به سرزمین‌های کشت این محصول به نقاط گوناگون دنیا از جمله چین فرستاده شدند و به دنبال آن کارشناسان چینی برای آموزش و گسترش و نیز روش درست و مناسب کشت و خشک کردن چای به ایران آمدند و در این کشور برای ساخت غربال‌های درجه‌بندی چای خشک و نیز جابجایی آن، از تارهای رشته رشته شده گیاه بامبو بهره می‌بردند، زیرا بر این باور بودند که سبدهای بافته شده از بامبو، چای را بدبو نمی‌کند، آنان پس از راه‌اندازی پیشه کشت چای در لاهیجان و یافتن مکانی مناسب برای کشت گیاه بامبو، برخی از گونه‌های بامبو را از سرزمین خود به ایران آوردند و بافت سبد و همچنین روش خرد کردن بامبو را را به مردم لاهیجان آموزش دادند، از آن زمان هنر صنعت بامبوبافی در استان گیلان به خصوص در لاهیجان رایج شد و آثار نفیسی از بامبوبافی تولید شد، به این سبب این رشته هنری به عنوان یکی از رشته‌های شاخص صنایع‌دستی در استان گیلان محسوب می‌شود و هم اکنون حدود ۱۵۰ نفر در این رشته هنری مشغول به فعالیت هستند.
ابزار و مواد اولیه در بامبو بافی
تنها ماده اولیه مورد استفاده در بامبوبافی، گیاه بامبو است که به رشته‌های نازک و یک‌دست تبدیل‌شده و از آن برای بافت انواع محصول بامبوبافی (سبد) استفاده می‌شود. بامبو به خاطر قابلیت رشته رشته شدن در طول‌های بلند، و کلفتی کم، ماده ایده‌آلی برای بافتن سبد و حصیر به شمار می‌رود و از آن محصولات زیبا و بادوامی ساخته می‌شود. از نمونه بامبوهایی که در ایران رشد می‌کند، تنها چهار گونه برای بافت سبد مناسب است، این چهار گونه بامبو از نظر رنگ پوست بیرونی با هم تفاوت دارند. بامبو با پوست سبز و فاصله بین بندهای زیاد، بامبو با پوست قهوه‌ای روشن و با فاصله بین بندهای زیاد، بامبو با پوست سفید و با فاصله بندهای نزدیک، بامبو با پوست سیاه اندازه فاصله بین بندها مابین بامبو سبز و قهوه‌ایی روشن بوده و با بندهای زیادتری نسبت به بامبوی سفید دارد.
ابزار و لوازم مورد نیاز
ابزار اصلی در صنعت بامبوبافی شامل ابزار و لوازم کار برای خرد کردن و رشته‌ای کردن بامبو است که بسیار ابتدایی و ساده هستند از جمله ابزاری به نام ماشین، داس، رنده و اره آهن‌بر و همچنین ابزاری که در حین بافت استفاده می‌شود، از جمله سوزن، چاقو، انبردست یا سیم‌چین، قیچی باغبانی، سنگ صیقل(تیزکن) و تعدادی نوارهای چرمی کوچک برای پوشاندن انگشتان دست.
روش بافت
بافت هر یک از محصولات به وسیله بامبو، بستگی به طرح مورد نظری دارد که قرار است بر روی سبد انجام شود و به همین منظور از شیوه‌های مختلفی برای بافت استفاده می‌شود، مانند روش بافت خورشیدی، روش بافت ستاره‌ای و روش بافت تلفیقی.
نقوش ایجاد شده در محصولات بامبوبافی بر اثر انتخاب نوع بافت و با استفاده از تکنیک رد کردن رشته‌ها از زیر و روی رشته دیگر، ایجاد می‌شوند؛ بافت بامبو کاملا هندسی بوده و هیچگونه اثری از پیشینه تاریخی و یا طرح و نقش ویژه‌ای در آن وجود ندارد. در برخی از مناطق استان گیلان، بافت سبد بامبو بصورت بسیار محدود با استفاده از رشته‌های زمخت و در بعضی موارد رنگی انجام می‌شود.
در بافت این سبدها نیز از ابزار کار بسیار ساده و ابتدایی مانند داس برای خرد کردن استفاده می‌شود، با این تفاوت که مرحله ماشین و یک‌دست کردن الیاف انجام نمی‌شود و بافت نیز بصورت رد کردن الیاف از زیر و روی تارهای اصلی که اسکلت بندی سبد را بوجود می‌آورند، شکل می‌گیرد.
گزارش از بی بی رابعه مامی، کارشناس حمایت از تولید معاونت صنایع‌دستی و هنرهای سنتی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان
انتهای پیام/
نظر شما