محمد رحیم رهنما استاد دانشگاه فردوسی مشهد و مدیرکل سابق میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان خراسان رضوی طی یادداشتی نوشت: دانش آینده‌پژوهی و سناریونگاری ابزارهای ارزشمندی در کمک به برنامه‌ریزان و استراتژیست‌ها است، تا با اتخاذ تصمیمات معقول و منطقی در مواجه با ریسک‌های احتمالی با تاثیر زیاد، قابلیت انعطاف لازم را داشته باشند.
شرایط ایران اعم از سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و محیطی بشدت ضرورت توجه به دانش آینده‌پژوهی، آینده‌نگاری و طراحی سناریو را ایجاب می‌کند. به طور کلی دو رویکرد اصلی در آینده‌پژوهی و سناریونگاری می‌توان اتخاذ کرد:
۱. رویکر پیش‌بینی: روشی است که در آن وضعیت موجود به دقت بررسی شده و براساس امکانات، قابلیت‌ها و فرصت‌های موجود، تصویری از آینده ترسیم و سناریوها ارائه می‌شود.
به نظر می‌رسد با توجه به روندهای موجود که از گذشته در ایران به ارث رسیده، این روش برای اتخاذ سناریوی گردشگری اعم از طلایی یا نقره‌ای برای ایران چندان مناسب نباشد. زیرا تجربه گذشته نشان داده، گردشگری بویژه گردشگری بین‌المللی امری چندان پسندیده تلقی نمی‌شده، گردشگران به عنوان منبع ثروت به حساب نمی‌آمدند و گاهی مورد بی مهری قرار می‌گرفتند، مگر اینکه این رویکرد تغییر کند.
۲. آینده‌نگاری: آینده‌نگاری فرآیندی است که در آن ابتدا تصویری از وضع مطلوب و آرمانی درنظر گرفته می‌شود و توانایی‌ها و قابلیت‌های لازم برای رسیدن به آن ایجاد می‌شود انتخاب یکی از دو روش و یا ترکیبی از دو روش برای تدوین چشم انداز و انتخاب سناریو بستگی به نوع ساختار سازمان و شرایط زمینه‌ای دارد.
شرایط و علتهای زمینه‌ای که گردشگری ایران را تحت تاثیر قرار داده و آن را به محاق برده (کاهش تعداد گردشگران خارجی و درآمد حاصل از آن با توجه به هدف گذاری چشم انداز ۲۰ ساله کشور تا ۱۴۰۴)، پیش زمینه تدوین سناریوها هستند که در اینجا به طور مختصر به آنها اشاره می‌شود:
۱. بررسی موانع سیاسی: یکی از موانع اصلی توسعه گردشگری در ایران تنش‌های سیاسی با کشورهای دیگر است که به شدت وجهه ایران تحت تاثیر قرارداده است و ورود گردشگر را کاهش داده است. استراتژی‌های متمرکز بر حل و فصل مسائل سیاسی به عنوان اولویت‌های اصلی شناسایی شوند.
۲. بهبود تامین مالی زیرساخت‌های گردشگری: فقدان ثبات سیاسی و اقتصادی، سرمایه‌گذاران گردشگری را از سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری ایران منصرف کرده است. استراتژی‌های مرتبط با تامین مالی پروژه بسیار مهم هستند.
۳. تقویت زیرساخت‌های گردشگری: مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌ها مانع پروژه‌های ساختمانی، رویدادها و سایر فعالیت‌های مرتبط با گردشگری شده است. استراتژی‌هایی که توسعه زیرساخت‌های گردشگری را هدف قرار می‌دهند، مهم هستند.
۴. تبلیغ تصویر مثبت: تنش‌های سیاسی و بی‌ثباتی اقتصادی باعث شده است که برخی از گردشگران از سفر به ایران نا امید شوند. راهکارهایی برای بهبود وجهه ایران و جذب گردشگران بیشتر ضروری است.
۵. تشویق حمایت ساکنان: درک اینکه چگونه بحران اقتصادی بر ادراک ساکنان و حمایت از توسعه گردشگری تأثیر می‌گذارد برای تدوین استراتژی‌های مؤثر مهم است.
بنایراین چندین سناریو با توجه به وضعیت‌های مختلف می‌توان برای رونق بخشی به گردشگری در ایران طراحی کرد:
سناریوی ۱: بهبود روابط سیاسی
اگر ایران بتواند روابط سیاسی خود را با سایر کشورها بهبود بخشد، می تواند بر راهبردهای زیر تمرکز کند:
- بازسازی وجهه و شهرت بین‌المللی ایران به عنوان یک مقصد گردشگری امن و جذاب
- جذب سرمایه‌گذاری خارجی در زیرساخت‌های گردشگری
- تسهیل فرآیندهای سفر و صدور ویزا برای گردشگران بین‌المللی
سناریو ۲: ادامه تنش‌های سیاسی
اگر تنش‌های سیاسی ادامه یابد، ایران باید استراتژی‌های زیر را در اولویت قرار دهد:
- توسعه گردشگری داخلی با پذیرایی از بازدیدکنندگان محلی و منطقه‌ای
- سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری با استفاده از منابع مالی داخلی
- معرفی جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی ایران به بازارهایی که کمتر تحت تأثیر عوامل سیاسی قرار دارند
سناریو ۳: ترویج گردشگری اسلامی و فرهنگی
در این سناریو، تمرکز بر توسعه تجربیات گردشگری است که با هویت اسلامی و فرهنگی ایران همسو باشد، این می تواند شامل موارد زیر باشد:
- ترویج اماکن مذهبی و تاریخی مانند مساجد، امامزاده ها و شهرهای باستانی
- برگزاری تورها و فعالیت‌هایی که هنر، معماری، آشپزی و صنایع سنتی ایرانی را به نمایش بگذارد
- توسعه پیشنهادهای گردشگری حلال پسند برای مسافران مسلمان
- تأکید بر میراث غنی فرهنگی کشور و تأکید بر نقش آن در جهان اسلام
سناریو ۴: آزادسازی تدریجی سیاست‌های گردشگری
اگر تغییر تدریجی به سمت باز بودن و آزادسازی بیشتر صورت گیرد، گردشگری منبع ثروت تلقی شود، امری ناپسند تلقی نگردد، مدارا و مدیریت ملاک مواجه با گردشگران قرار گیرد، رویکرد توسعه گردشگری می‌تواند بر موارد زیر تمرکز کند:
- شرایط ویزای آرامش بخش و مراحل ورود آسان و صدور ویزا در فرودگاه‌های محل برای بازدیدکنندگان خارجی
- تشویق سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در زیرساخت‌ها و خدمات گردشگری
- تنوع پیشنهادات گردشگری فراتر از مکان‌های فرهنگی و مذهبی
- تبلیغ ایران به عنوان مقصدی برای فعالیت‌های فضای باز، اکوتوریسم و سفرهای ماجراجویانه، رویدادهای فرهنگی، ورزشی و غیره
سناریوی ۵: آزادسازی اقتصادی
اگر ایران تحت آزادسازی اقتصادی و رفع تحریم‌ها قرار گیرد، می‌تواند راهبردهایی را برای موارد زیر اعمال کند:
- نوسازی زیرساخت‌های گردشگری با استفاده از سرمایه‌گذاری خارجی
- تنوع بخشیدن به پیشنهادهای گردشگری فراتر از جاذبه‌های فرهنگی/تاریخی
- بهبود بازاریابی و تبلیغات برای جذب طیف وسیع‌تری از گردشگران بین‌المللی
نکته کلیدی مهم برای ایران، این است که گردشگری منبعی پایدار و سازگار با محیط‌زیست با توجه به تاریخ کهن، آثار میراثی ملموس (بناها، محوطه‌ها و…) و ناملموس (فرهنگی)، برای توسعه ایران است که تاکنون چندان جدی گرفته نشده است و نگرشی جامع بر هدایت ان حاکم نبوده است.
بنابر این تبدیل این مزیت نسبی به رقابتی نیازمند متعادل کردن اولویت‌های ایدئولوژیک خود با نیاز به تولید منافع اقتصادی از گردشگری است. رویکردی استراتژیک و چند وجهی اتخاذ کند که به موانع سیاسی، اقتصادی و زیرساختی توسعه گردشگری بپردازد و در عین حال جامعه محلی را نیز درگیر کند.
انعطاف‌پذیری برای انطباق با سناریوهای مختلف بسیار مهم خواهد بود. در غیر این صورت ادامه روند موجود و حتی کاهشی بودن و ناکامی در دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ در بخش گردشگری، امری دور از ذهن نخواهد بود.
انتهای پیام/
نظر شما