حسن سپهرفر، پژوهشگر مردم‌شناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی در یادداشتی نوشته است: در حالی که در میان دولت‌ها و حکومت‌ها اینگونه نشانه‌ها با علائم و نشان‌های خاصی به منزله هویت شناسایی یک دولت یا یک قوم و ایل و قبیله بوده است، قدیم‌ترین علم‌های ایرانی که در موزه توپ‌قاپی استانبول نگهداری می‌شوند نمونه‌ای از علامت و نشان قبایل مختلف ایرانی است که در عصر حکومت ترکمن‌های آق‌قویونلو و قره‌قویونلو وجود داشته و دسته‌های سیاسی و مذهبی از آنها استفاده می‌کرده‌اند که پس از رواج تشیع در زمان شاه اسماعیل مورد استفاده دسته‌جات قرار می‌گرفت.
علم در واقع نشان مخصوصی است مرکب از یک تیر چوبی بلند یا کوتاه با پارچه‌ای چهارگوش و مستطیل شکل که در مراسم ختم و یادبود و مرثیه‌خوانی استفاده شده و دارای نوشته‌هایی مانند: یا حسین مظلوم و یا ابوالفضل هستند، در صورتی که شکل پرده و پارچه آن چهارگوش مستطیل‌شکل و بزرگ باشد، آن را به دو دسته بلند چوبی می‌بندند که امکان حرکت دادن آن توسط دو نفر جوان در پیشاپیش دسته‌ها وجود داشته باشد.
نوع دیگری از علم‌ها ضمن سادگی و گاه بدون پارچه، دارای نشان فلزی به شکل پنجه دست، درخت سرو یا کره‌ای با هلال ماه در بالای آن است، این نوع علم‌ها چون در میان مردم از قداست خاصی برخوردار هستند، کسانی که نذر داشته باشند روسری یا پارچه‌ای سبز بر بدنه آن می‌بندند، قدیمی‌ترین علمی که در موزه ارومیه نگهداری می‌شود مربوط به دوره قاجار بوده و دارای نوشته‌هایی هم در رو و هم در پشت است.
یکی از رسم‌های قابل توجه در میان عزاداران علم‌گردانی است سنتی که از گذشته‌های دور در میان برخی از دسته‌جات رواج داشته و دارد، خصوصاً علم‌هایی که در باور مردم خود به خود به حرکت در می‌آیند و حمل کننده آن را به این سو آن سو می‌کشانند، اغلب اینگونه علم‌ها را "توو" tuv می‌نامند که نسبت به سایر علم‌ها تقدس و قداست خاصی داشته و بر سر خود نشانی مانند سرو یا پنجه‌ای در تشبیه به پنج تن آل عبا دارند.
توغ‌ها اغلب دارای دسته بلند چوبی هستند که گاهی ارتفاع آنها به بیش از شش متر نیز می‌رسد، از توغ‌های معروف ارومیه، توغ( توو) روستاهای عربلوی دره، امام‌زاده بکشلو و کَولَق است که در این میان توغ عربلوی‌دره وجهه و تقدس خاصی در میان مردم روستاهای اطراف دارد، از این رو هر کسی نذری داشته باشد، سعی می‌کند آن را پیشاپیش توو احسان کند، خصوصا" اگر این نذری حیوانی برای قربانی کردن باشد.
در علم‌گردانی روستای عربلوی‌دره از توابع شهر ارومیه معمولاً تعدادی از مردان مؤمن و پاک روستا، توو را با نزدیک شدن به روز عاشورا و برای بیرون آوردن از مسجد لباس می‌پوشانند، یعنی علاوه بر پوشش دادن دسته آن با پارچه‌های سبز یا سیاه، تعدادی دستمال و پارچه‌های دیگر و نذوراتی را که مردم به شکل دستمال و روسری و اسکناس پول نذر می‌کنند بر سر سرومانند و بدنه آن می‌بندند.
توو را با گفتن یاحسین یا حسین بیرون می‌آورند و در بیشتر اوقات مهمان روستاهای اطراف می‌کنند، ممکن است تعداد زیادی از مردم برای زیارت و تبرک آن و بستن دستمال و نذری به سویش هجوم آورند، توو در میان مردم گردانده شده و دور تکیه روستا طواف داده می‌شود و نهایتاً پس از اتمام عزاداری‌ها لباس از تن توغ بر می‌کَنند و آن را تا عاشورای سال دیگر در گوشه‌ای از مسجد نگه می‌دارند.
از لحاظ کارکردهای اجتماعی مردم بدون ریا و تزویر علم‌ها را بر دوش می‌گیرند و آن را در میان صفوف عزادران حرکت می‌دهند، چرا که اثر روان‌درمانی آن و بسیاری از این مقوله رفتارهای فرهنگی قابل توصیف نیست، گویی فرد با این رفتار وی از گناه مبرّا گشته و به ارتباط نزدیکتری با خالق خویش دست یافته است.
آیین‌های علم گردانی با گستره استانی در بهمن ماه سال 1394 با شماره 1133 در فهرست میراث ناملموس به ثبت رسیده است.
انتهای پیام/
نظر شما