به گزارش میراث آریا ، همزمان با آغاز سال جدید دریایی، نشست تخصصی «نوروز دریا و گاه شمار دریایی خلیج فارس» در سالن همایش های مرکز بین المللی رشد قشم به همت انجمن دوستداران میراث فرهنگی این جزیره، رسانه «دریانما» و همچنین با حمایت ژئوپارک جهانی یونسکو و سازمان منطقه آزاد قشم، حامیان رسانه ای این رویداد، گروه رسانه ای صبح ساحل و روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد برگزار شد.

در این نشست سه پنل تخصصی طراحی شده که در بخش نخست به مباحثی پیرامون دانش بومی و میراث ناملموس، بخش دوم به بررسی گاه شمار دریایی خلیج فارس و محاسبه مبدا شروع سال جدید دریایی یعنی نوروز دریا از منظر اصول نوین علم نجوم اختصاص داشت و بخش پایانی نیز، علاوه بر پاسخگویی کارشناسان حاضر در کارگروه ها به پرسش های حاضران، محورهای کلی برای ادامه مطالعات و تحقیقات بعدی مطرح و جمع بندی شد.

از دیگر بخش های این رویداد، اکران اختصاصی مستند «نوروز دریا» ساخته فرشید ایران پرست و تهیه کنندگی سعید ماندگاری بوده که سال ۱۴۰۱ در واحد مستند صداوسیمای مرکز خلیج فارس تولید شده‌ است.

در ابتدای این نشست، احمد مرادی رئیس انجمن دوست داران میراث فرهنگی قشم به بیان اهداف و چشم اندازهای مدنظر برای این رویداد پرداخت و گفت:  این انجمن به عنوان تشکیل مردم نهاد با هدف حفظ و باززنده سازی جنبه های مختلف میراث ناملموس جزیره و ضرورت برقرار کردن ارتباط مناسب بین دانش بومی و علم روز، نشست هایی را برگزار می کند، در این راستا یکی از این نشست ها را به «نوروز دریا و گاه شمار دریایی» اختصاص داده است. ساکنان کرانه های شمال و جنوب خلیج فارس، دریای عمان و جزایر از دیربازان کهن از گاه شماری استفاده کرده اند که بر اساس معیشت و سبک زندگی سواحل نشینان استوار بوده است اما با گذشت چندین قرن از استفاده این گاه شمار دریایی، به دلیل مکتوب نبودن آن و انتقال شفاهی از نسلی به نسل دیگر دستخوش اختلافاتی در مبدأ شده است.

نخستین پنل این رویداد، عبدالرضا دشتی زاده، مردم شناس و رئیس اداره میراث فرهنگی منطقه آزاد قشم با اشاره به اهمیت و ابعاد مختلف آیین نوروز دریا از منظر دانش بومی و صیانت از آن به عنوان یک میراث ناملموس فرهنگی در زندگی و کسب و کار ساحل نشینان، گفت: مردم قدیمی در سواحل جنوبی ایران از لفظ نوروز دریا استفاده می‌کردند اما امروزه مردم از عنوان نوروز صیاد در کلام بهره می‌گیرند. آنچه که امروزه در قشم اجرا می‌شود، دارای ماهیت و شکلی متفاوت از گذشتن است، به این دلیل که جامعه محلی برای بالابردن جذابیت بصری و گردشگری مراسم، یک سری مسابقات و نمایش ها را به آن اضافه کردند اما در نوروز دریایی واقعی و اصیل، این مسابقات و اتفاقات نمایشی وجود نداشت. به طور کلی، مردم در روزی که دریا خواهر( آرام) بود، سنت های نوروزی را به جا می آوردند. این مراسم در چند سال اخیر بیشتر در روستای سلخ قشم برگزار می‌شود اما در روستاهای رمچاه، مسن یا روستاهای دیگر هم برگزار می‌شده است. 

دشتی زاده چنین مطرح کرد که، در این روز مردم می‌گویند که آب دریا پاک است پس همه چیز را با آن می‌شویند چون با آب دریا روشن می‌شود. همچنین خوردن غذای دریایی ممنوع است. مردم می‌گویند که در این روز، نباید صیادی کرد و روز استراحت دریا و ماهیان آن است.

این مردم شناس در بخش دیگری از اظهاراتش خاطرنشان کرد: شوشی یعنی همان شپشی یا شیشی، یک نمایش طنز است. معمولاً قدیمی‌ها در عروسی نیز این مراسم را برگزار می‌کردند. این آیین هم به نوروز دریا هم اضافه شده است.

 محمد زبیری، نویسنده کتاب گنز بپو و پژوهشگر فرهنگ عامه جزیره قشم، آیین نوروز دریا را از منظر دانش بومی گاهشماری مورد بحث قرار داد و به بیان برخی آداب و رسوم جامعه محلی قشم در این رابطه پرداخت و افزود: روزگار قدیم، (یعنی حدود ۴۰ سال گذشته و قبل تر) روز ۳۱ برج تیرماه، جشن نوروز برپا می شد، مردم جزیره قشم از چند روز قبل، خود را برای این جشن آماده می‌کردند و برای مراسم نوروز تدارک می‌دیدند. در این روز، همه جزیره نشین ها، کارهای روزمره خود را تعطیل می‌کردند. مردم لباس نو می پوشیدند، دور هم می‌نشستند و می‌گفتند، می خندیدند وخوشحال بودند و به هم تبریک می گفتند.

احمدنور دریایی پژوهشگر دریایی که از بندر تاریخی کنگ، در غرب استان هرمزگان به این نشست دعوت شده بود، نیز به بیان برخی اسناد تاریخی و دست‌نوشته های دریانوردان در خصوص گاه شمار دریایی پرداخت و در رابطه با دلایل جابجایی زمان برگزاری نوروز دریا به عنوان روز آغاز سال جدید دریایی به بیان دیدگاه های خود پرداخت و گفت: درباره تقویم دریایی باید بگوییم که ۳۶۵ روز به چهار فصل به نام های شهریما، زمستون، جووا و گرما تقسیم می شود سه فصل اول آن ۱۰۰ روزه و فصل پایانی آن ۶۵ روزه هست. هر کدام از فصل ها به مقیاس زمانی 10 روزه ( دهه) تقسیم می شود؛ یعنی دهی، بیستی، سی یی، چهلی، پنجاهی، شصتی، هفتادی، هشتادی، نودی و صدی، فصل پایانی سال که 65 روز بوده، پس از سپری شدن شصتی، پنج روز پایانی را نیم در هفتادی می نامند.

پنل دوم این رویداد به مطالعات تطبیقی گاه شماری دریایی با اصول نوین علم نجوم اختصاص داشت، احمد بازماندگان خمیری، نویسنده، پژوهشگر و استاد تاریخ دانشگاه پیام نور قشم گفت: نوروز دریایی که امروزه برخی آن را به نوروز صیادی تعبیر می‌کنند که به نظر من از چند منظر نادرست و نارساست: اول آنکه در اندک منابع تاریخی در دسترس، از این گاه شماری، به‌طور مشخص به عنوان، نوروز دریایی نام برده‌اند. دوم آن که این تقویم تنها به صیادان اختصاص نداشته بلکه تمامی کسانی که با دریا ارتباط داشتند از آن سود می‌جستند و آن را ملاکی برای آغاز و پایان فصل کشتیرانی خود قرار می‌دادند. در گذشته کتاب‌هایی درباره این نوروز تدوین شده که در آن‌ها فصل سفرهای دریایی براساس همین نوروز تشریح شده بود.

بازماندگان در ادامه اظهاراتش به منابع و اسناد رجوع کرد و افزود: یکی از مهم‌ترین آثار در این زمینه کتاب «عقد جید الدرر فی معرفه حساب نوروز اهل البحر» است که مولف آن، کتابش را براساس همین گاه شماری تالیف کرده است. این تقویم که مختص مردمان منطقه خلیج فارس بود با تقویم رسمی رایج، هم هجری قمری و هم تقویم جلالی، متفاوت است. در کرانه‌های شمالی خلیج‌فارس مبنای این گاه شماری گردش خورشید بوده است. با این حال گزارشی در دست داریم که نشانگر آن است که در کرانه‌های جنوبی، گردش ماه را نیز مبنا قرار می‌دادند. به عقیده نویسنده کتاب عقد جید آغاز سال نو، ۱۷ شهریور بوده که آن روز را نوروز می‌نامیدند.

در ادامه پنل تخصصی، محمدحسین طالع زاده لاری، مدرس انجمن نجوم ایران، گاه شماری دریایی رایج در بین ساحل نشینان را از ابعاد مختلف اصول نوین علم نجوم مورد بررسی قرار داد. این پژوهشگر معتقد است که اگر مبنای سال جدید دریایی را بر اساس زمان مشاهده ستاره سهیل قرار دهیم، امسال با پیش بینی های نجومی و نرم افزارهای مختلف، زمان احتمالی طلوع ستاره سهیل در افق جزیره قشم حوالی ۹ تا ۱۰ شهریورماه است. اگر گاه شماری دریایی موجود با مبدا نجومی مشخص و با در نظر گرفتن کبیسه گیری ها، اصلاح شود، می توان به اختلافات زمانی چندین قرن اخیر درباره زمان نوروز دریا و آغاز سال جدید به یک اتفاق نظر رسید که انجمن نجوم ایران اشتیاق و علاقه مندی جدی دارد که در این پروژه علمی با پژوهشگران و جامعه محلی جزیره قشم همکاری و مشارکت کند.

انتهای پیام/