منیره ستارزاده مدیر پایگاه جهانی قنوان بم در یادداشتی نوشت: تعریف لغت قنات یا کاریز در فرهنگهای لغت فارسی عموما هماهنگ و یکنواخت است، کاریز کلمه مرکب کوه‌ریز است و کنایه از آبی است که از کوهستان بیرون می‌آید.
قنات نوعی زهکش زیرزمینی است که آب جمعآوری شده، توسط این زهکش به سطح زمین آورده و به مصرف آبیاری یا شرب می‌رسد یا به عبارت دیگر قنات عبارت است از مجموعه چند میله‌چاه و یک کوره یا کوره‌هایی زیرزمینی که با شیبی کمتر از شیب سطح زمین، آب موجود در لایه آبدار مناطق مرتفع زمین را به کمک نیروی ثقل و بدون هیچ نوع انرژی اضافی، با جریان طبیعی جمعآوری می‌کند و به نقاط پست‌تر می‌رساند.
جاذبه‌های فیزیکی و میراث ملموس قنات شامل: عمیق‌ترین قنات، طولانی‌ترین قنات، قناتهای دو طبقه، سدهای زیرزمینی، بندسارها و گوراب‌ها، ارتباط گسل‌ها و قناتها که یکی از بهترین نمونه‌های ارتباط قناتها با گسل‌ها در منطقه بم است.
در این منطقه گسل معروف بم بروات معروف به اَفراز نقش بسیار مهمی در آبدهی قنوات و آبادانی منطقه ایفا کرده است، وضعیت دشت بم از لحاظ نوع سفره آب زیرزمینی و شرایط توپوگرافی امکان بسیار خوبی برای حفر قنات فراهم آورده و دارای ۱۵۰ متر لایه آبرفتی است که می‌تواند حجم آب فراوانی را در خود دخیره کند.
در محدوده ثبت جهانی بم و منظر فرهنگی آن، بیش از ۴۰ قنات فعال وجود دارد که طبق آخرین اندازه‌گیری، پرآب‌ترین قنات بیش از ۳۲۰ لیتر در ثانیه دِبی و کمترین قنات نیز حدود ۱۱ لیتر در ثانیه است.
قناتهای این منطقه از نوع دشتی ( دشتی دشتی، دشتی شهری، دشتی روستایی و شهری شهری ) با شیب کم، عمق زیاد و آبدهی زیاد بوده، در منطقه دهبَکری نیز قناتها از نوع قناتهای کوهستانی با شیب زیاد، عمق کم و آبدهی کم است.
بیشترین تعداد قناتها در شهر بروات که شامل ۲۵ قنات (به دلیل خشکسالی در سال‌های اخیر تعدادی خشک شده‌اند) و محل تغذیه آنها از گسل اَفراز است، قناتها در این منطقه دارای طولی متوسط بین ۵ تا ۸ کیلومتر، عمقی بین ۶۰ تا ۸۰ متر و آبدهی متوسط بین ۶۰ تا ۱۲۰ لیتر در ثانیه است.
میراث جهانی قنات ایرانی در زیست بوم و حفاظت از منابع طبیعی ایران به عنوان یک داد و ستد فرهنگی و طبیعی میان انسان و طبیعت از گذشته‌های دور مطرح بوده، برای نمونه ساخت قنات یک شاهکار مهندسی است و ساختاری با طول عمر ۳ هزارسال همچنان کارآیی خود را حفظ کرده است.
در کنار این شاهکار مهندسی ارزشمند، نظام‌های دیگری چون نظام کشاورزی مبتنی بر آب قنات نیز فرصت مناسبی را برای بروز مشارکت و هم‌سویی جوامع محلی برای دست‌یابی به الگوهای اقتصادی وتوسعه پایدار فراهم می‌آورد و این نظام افزون بر حفظ امنیت غذایی، چشم‌اندازهای برجسته از لحاظ دانش بومی و گوناگونی زیستی را در بر دارد.
قنات ایرانی، شامل یازده قنات کشور است که هریک از آنها به نوعی بیانگر جنبه‌های گوناگون فن‌آوری و خلاقیت‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دردوره‌های مختلف تاریخی ایران است.
پایداری و ماندگاری بسیاری از شهرهای مرکزی و حاشیه‌کویر ایران در درازای تاریخ این سرزمین، وابسته به این سازه بسیار ارزشمند ایرانی بوده‌که به عنوان آفرینشی سترگ در تاریخ صنعت آب جهان شهرت یافته است.
قناتهای ثبت جهانی اکبرآباد و قاسم‌آباد در استان کرمان، شهرستان بم و شهر بروات، جز این یازده قنات بوده و در سال ۱۳۹۵ به عنوان قناتهای دوقلو و جوان در میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند.
این دو قنات از دیگر قناتهای مهم و پرآب شهرستان بم و در شهر بروات به شمار می‌روند که مادرچاه آنها در شرق بم و مظهر آنها در شهربروات قرار گرفته و اراضی شمال بروات را تحت شرب خود دارند.
مادرچاه این دو قنات حدود ۲۰۰ متر از هم فاصله داشته و مظهر آنها در یک نقطه مشترک با فاصله ای کمتر از ۲۰ متر از هم قرار گرفته، طول مسیر هر کدام از این قناتها حدود ۵ کیلومتر است.
عمق مادرچاه هر کدام بیش از ۶۰ متر بوده و این قناتها با جهتی از غرب به شرق، آب ذخیره شده در سفرههای زیرزمینی پشت گسلشرقیبم را با دِبی آب در حدود ۱۰۰ اکبرآباد و ۱۳۰ قاسم آباد لیتر بر ثانیه به سطح زمین منتقل می‌کنند و این ویژگی باعث شده تا قناتهای اکبرآباد و قاسم‌آباد بروات از یک منبع‌آبی مشترک بهره ببرند.
مالکین هر دو قنات در تمامی فعالیت‌های مربوط به قنات با یکدیگر تعامل داشته و نظام آبیاری این دو قنات، نظام هفت روزه است و هر قنات در طول هفته ۱۶۸ ساعت آب را بین مالکین تقسیم می‌کند و مالکین و کشاورزان سهم آب خود را یک هفته در روز و هفته بعد در شب تقسیم می‌کنند تا عدالت در تقسیم آب بین مالکین برقرار باشد، مسئولیت این تقسیم آب را میرآب بر عهده دارد و بر آن مدیریت می‌کند، همچنین هر قنات دارای هیأت مدیره‌ای است که بر فعالیت‌های لایه‌روبی و برآورد هزینه‌ها نظارت دارند.
قناتها در مجاورت کوچه باغات سرسبز و بکر در دل کویر از جمله جاذبه‌های گردشگری به حساب می‌آیند که هر ساله از اواخر اسفند تا اردیبهشت، به ویژه فصل نوروز که این منطقه از آب هوایی معتدل برخوردار است، سیر عظیمی از گردشگران داخلی و خارجی به این منطقه سرازیر می‌شوند، یکی دیگر از بهترین فصل‌ها برای بازدید از ترکیب نخیلات و مرکبات در مجاورت قناتها، از اواسط مردادماه تا پایان شهریورماه و فصل برداشت خرما است که گردشگران می‌توانند برداشت خرما را با دستان خود تجربه کنند.
انتهای پیام/
نظر شما