عقیل سیستانی مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه صنایع‌دستی در یادداشتی نوشت: راه‌راه، محرمات یا خطی؛ یکی از قدیمی‌ترین طرح‌های به کاررفته در هنرهای مختلف، به‌خصوص دست‌بافته‌های داری و منسوجات است.
به طور کلی، این طرح از گذشته به شکل‌های مختلفی در بسیاری از آثار به کار رفته است و در یافته‌های باستان‌شناختی استان کرمان چون سفالینه‌ها و اشیا سنگ صابونی تمدن جیرفت، ظروف شهداد، تپه یحیی ارزوئیه و تل‌ابلیس بردسیر نیز به چشم می‌خورد.
در مورد پیشینه کلی این طرح اطلاع چندانی وجود ندارد، اما مسلم است که این نقش از دوران قبل از اسلام بر منسوجات ایران وجود داشته؛ پس از اسلام، پارچه‌های راه‌راه را محرمات نامیده‌اند.
احمد دانشگر در تعریف محرمات آورده است: « نامی است که پارچه‌فروشان و شالبافان قدیم به پارچه‌های راه‌راه رنگارنگ می‌دادند. » از روند این طرح اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما پیداست که طرح فوق از نقش‌های اصیل هخامنشی و ساسانی است.
راه‌راه؛ از ابتدایی‌ترین طرح‌هایی است که گلیم‌های ساده‌باف ( پودنما ) عشایری و روستایی منطقه سیرجان و مناطق دیگر به صورت نوارهای افقی رنگارنگ بافته شده و به نظر می‌رسد که این طرح به مرور به تکنیک متداول گلیم‌بافی نیز راه‌یافته است؛ یا با ورورد نقش به این طرح، نقوش با تکنیک‌هایی از جمله پود معلق و شیریکی‌پیچ ( پیچ‌باف )، تک‌قلاب و جفت‌قلاب، چاک‌دار و ... بافته شده‌اند.
این طرح در بیشترین دست‌بافته از جمله گلیم، رکعت، جوال، خرجین، نمک‌دان، توشه‌دان، دست‌دان، سفره، مفرش، کارت‌دان، کشک‌دان و ... به کار رفته است، اگرچه طرح فوق امروزه یکی از طرح‌های معروف گلیم شیریکی‌پیچ و گلیم‌فرش سیرجان محسوب می‌شود.
به طورکلی دوران صفویه و بعد از آن را دوران قوت طرح و نقش از جمله راه‌راه یا محرمات بر دست‌بافته‌های داری به خصوص گلیم عشایر کرمان می‌توان دانست؛ چون مهم‌ترین دوران آمدن و پراکندگی ایل افشار به کرمان، دوران صفویه و رونق گلیم شیریکی‌پیچ و قالی افشار است، که نطقه عطف بافندگی عشایر کرمان نیز به حساب می‌آید.
طرح راه‌راه یا محرمات که بر متن بسیاری از دست‌بافته‌ها از جمله گلیم منطقه سیرجان از گذشته تا کنون به کار رفته، گاهی به صورت نوارهای پهن و باریک رنگی بدون نقش بافته‌شده که از آن با عنوان طرح راه‌راه یا محرمات ساده‌باف رنگی نیز یاد کرده‌اند و بیشتر به عنوان زیرانداز مورد استفاده قرار داشته است.
در این بین، گلیم اصطلاحاً لته‌ای را نیز جز همین دسته از گلیم راه‌راه می‌توان دانست که با تکنیک پودنما و گاهی در صورتی که تار و پود تکه‌های پارچه اغلب کهنه یا به اصطلاح همان لَته باشد؛ با تکنیک ساده‌باف متعادل بافته شده‌اند، که از این گلیم در مناطق عشایری و روستایی کرمان نیز با نام گلیم شالی یاد شده که در گذشته بیشتر در مناطق اطراف سیرجان به خصوص چهارگنبد و پاریز، بردسیر، بافت، رابر و شهربابک به خصوص میمند و ... بافته شده است.
اغلب طرح‌های راه‌راه با نقوش تزیین شده‌اند، استفاده از این نقوش در گلیم متداول است و به استادکار بافنده این امکان را می‌دهد که از هر نقش مایه‌ای که مایل باشد، در راه‌های آن بهره برده و نوارهای پهن به ابعاد مختلف در رنگ‌ها و طرح‌های گوناگون، در هر چهار تا پنج راه و بیشتر تکرار می‌شوند.
این نقش تمام سطح گلیم را متناسب با ذوق و سلیقه بافنده می‌پوشاند و در استفاده از نقش مایه‌ها محدودیت فرم یا رنگ برای او ایجاد نمی‌کند، این نوع گلیم به خاطر تنوع زیادش خیره‌کننده و بسیار دلرباست و تنوع زیادی نیز دارد.
همان‌طور که پیشتر نیز اشاره شد، در گلیمینه سیرجان به خصوص با تکنیک شیریکی‌پیچ یا پیچ‌باف طرح محرمات شاخص‌ترین طرح محسوب می‌شود که در گذشته بیشتر به دست بافندگان ایلات افشار، بُچاقچی، رائینی و خوانین ایل قرائی بافته شده است ولی امروزه در اغلب ایلات و طوایف بافنده این منطقه کاربرد دارد.
براساس تحقیق صورت گرفته می‌توان گفت؛ این طرح در تمامی ایلات و طوایف بافنده این منطقه به کار رفته است، البته طرح راه‌راه در دیگر ایلات و طوایف سیرجان از جمله لُری کوه‌پنجی، خواجوئی، خراسانی و قرائی و طوایف بافنده اغلب با دیگر تکنیک‌ها از جمله پودنما، پودمعلق، تک‌قلاب، جفت‌قلاب، چاک‌دار، پوداضافه و ... در گذشته بافته شده است، اما امروزه اغلب عشایر، روستاییان و شهرنشینان منطقه سیرجان، گلیم شیریکی‌پیچ و گلیم‌فرش را با طرح محرمات و دیگر طرح‌های متداول می‌بافند.
اغلب این نقوش در آن منطقه هویت و پیشینه دارند و برخی از آنها هم به‌غیر از دست‌بافته سیرجان در بعضی منطق دیگر استان کرمان مانند بافت، برسیر، شهربابک، رابر، ارزوئیه، جیرفت، کهنوج، عنبرآباد، منوجان، فاریاب، قلعه‌گنج، رودبارجنوب و مناطق دیگر تولید فرش کشور و دنیا دیده می‌شوند.
انتهای پیام/
نظر شما