میراث‌آریا: کلمه کاروانسرا برگرفته از زبان پهلوی و ترکیبی از کاروان یا کاربان (مسافرانی که گروهی سفر می‌کنند) و سرای به معنی خانه و مکان است و مترادف‌هایی نیز دارد، یکی «رباط» که به کاروانسراهای محکم و قلعه مانند سر راه اطلاق می‌شود و دیگری «خان» که در معنی خانه یا کاروان‌خانه به کار رفته است. کاروانسرا به لحاظ تاریخی محل آسایش مسافر، حفظ کالا و امنیت راه و تامین آذوقه و ایجاد ارتباطات محسوب می‌شده است. کاروانسراسازی از قرن‌ها پیش در ایران رواج داشته، که البته ارائه سند دقیق باستان شناسی آن آسان نیست، اما شاید بتوان تاریخ تکوین آن را در زمان هخامنشیان دانست. گسترش کاروانسراهای ایران در دوره های مختلف بستگی به وضعیت اجتما عی، اقتصادی و مذهبی و ...داشته است.
در کاروانسراهای درون شهری بیشتر مبادلات کالاهای بازرگانی صورت می گیرد، اکنون از این کاروانسراها تحت عنوان سرا یاد می‌شود. اما کاروانسراهای برون شهری جنبه توقفگاه و استراحتگاه دارند و نحوه قرارگیری آنها به گونه‌ای است که هر چند فرسنگ کاروانیان به آنها می رسند. از دوره قاجاریه تا امروز کاروانسراها نقش مهمی در سیر زندگی ایرانیان، روابط و تعامل اجتماعات گوناگون فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، آیینی، اعتقادی و… داشته اند. بررسی هر چه بیشتر کاروانسراها از نگاه اجتماعی و فرهنگی، شناخت ما را نسبت به زیرساخت های فرهنگی و میراثی امان را غنی تر می کند. غنی و فقیر در این کاروانسرا باهم برابر بودند و تفاوت در درجه و رتبه در این مکان برای کسی وجود نداشت. این کاروانسرا علاوه بر ارزش هنری، از دیدگاه مسائل اجتماعی و سیاسی هم نیز حائز اهمیت فراوانی بوده است روزگاری این مکانمحل تعامل افکار، اندیشه‌ها و تبادل فرهنگ، آداب و رسوم اقوام و ملل مختلف بوده است.
کاروانسرای دخان زنجان از قدیمی‌ترین بناهای این شهر
کاروانسرای دخان زنجان در محله راه آهن زنجان و در خیابان قیام، خیابان توحید در نزدیکی بازار زنجان و سایر نقاط زیبای شهر واقع شده است ۱۳۰ سال قدمت دارد و در زمان قاجار در این شهر ساخته شده است. این بنا ۷ مهرماه در سال ۱۳۸۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این کاروانسرا به دلیل توزیع توتون و تنباکو در گذشته، بنام دخان (دخانیات) تا به امروز معروف شده است که امروزه بنام سرای دخان، شناخته می شود. امروزه از این مکان بیشتر به عنوان انبار محصولات صنایع دستی استفاده می‌شود اما هنوز هم در برخی از حجره ها خرید و فروش ظروف مسی، گلیم، فرش و برخی محصولات کشاورزی انجام می شود که از بخش‌هایی مانند دروازه‌های شمالی، غربی و جنوبی، راهروی شمالی، مجموعه‌ی صحن، پوشش بنا، بالکن راهروی شمالی و آبروها و راسته‌ی بازار غربی و... تشکیل شده است.
معماری کاروانسرای دخان
معماری کاروانسراهای ایران، مانند سایر بناها، تابع شیوه، سنت و سبک رایج زمان بوده است. این کاروانسرا توسط مرحوم استاد حاج علی قلی بنا شخصی مبتکر و پیشقدم و اهل زنجان ساخته شده است و مالک فعلی آن از وراث حاج سید اسماعیل مهدیون است. این کاروانسرا با تلفیق آجر و کاشی در ضلع شرقی بازار تاریخی شهر زنجان واقع شده است و از بخش شمال به خیابان مسگرها و از بخش غربی به خیابان سعدی جنوبی می رسد. این کاروانسرا با استفاده از دو ایوان، چهار در به سمت جهت‌های مختلف و چند قسمت مختلف دیگر از جمله، راهروها، بالکن، میانسرا، مجموعه صحن و غیره بنا شده است و به شکل خلاقانه و هنرمندانه در تزئین ایوان‌های شمالی و جنوبی و سردر حجره‌ها از کاشی هایی با رنگ‌های زرد و فیروزه‌ای و مشکی به کار برده شده است. کاروانسرای دخان دارای ستون‌های استوانه‌ای است که بر روی پاستون‌های مکعبی شکل قرار گرفته‌اند که به شکل قوس درآمده است. مصالح به کار برده شده در معماری این کاروانسرای از خشت، چوب، سنگ، کاشی و ملات استفاده شده است. اصلی ترین عنصر تزیین رواق جنوبی کاربندی طاق میانی می باشد. این بخش از بنا امروزه تخریب شده و بقایای آن بر جای مانده است. این کاربندی، نیم کار شانزده شش به شش می باشد که با کاشی کاریهای دوره قاجار تزیین شده است.
بهار و تابستان، بهترین زمان برای بازدید از این کاروانسرا است. زیرا در این فصل، هم آب و هوای شهر بسیار خوب است و کاروانسرها فرصت لازم برای کسب شناخت بیشتر از مردم محل و فرهنگ آنها نیز به وجود می‌آید. تغییر کاربری کاروانسراهای متروکه ای می تواند گام موثری در فعال کردن اقتصاد اماکن تاریخی داشته باشد
انتهای پیام/
نظر شما