سید مهدی میرصالحی، رئیس گروه حفظ و احیا بناها و محوطه‌های تاریخی در یادداشتی نوشت: رشت مرکز استان گیلان و نیز مرکز شهرستان رشت است، به احتمال زیاد قدیمی‌ترین سندی که در آن از شهر رشت یادشده است می‌توان به کتاب مجهول المؤلف حدودوالعالم من المشرق الی المغرب نوشته شده درسال ۳۷۲ه. ق اشاره کرد.

آنچه مسلم است شهر رشت پیشتر از تاریخ مذکور وجود داشته است، زیرا این از بدیهیات است که شهری یک شبه ساخته نمی‌شود، یا لااقل در گذشته چنین بود، بدین روی برای شهررشت طبق اسناد و شواهد موجود می‌توان قدمتی بیش از هزارسال را در نظر گرفت.

شهر رشت در گذشته ملقب به دارالامان، دارلمرز بود ولی امروزه ملقب به شهرباران‌های نقره‌ای است.

رودخانه سپیدرود، گیلان را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌کند، بخش شرقی را بیه پیش و بخش غربی را بیه پس می‌گفتند، مهم‌ترین شهرهای بیه پس، ابتدا فومن و سپس رشت بود که از دوره صفویه تاکنون جایگاه رشت به عنوان مرکز گیلان وحاکم نشین گیلان ثبت شده است و هم اکنون بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهرحاشیه جنوبی دریایی کاسپین شناخته می‌شود.

شکل‌گیری شهرها به سه گونه خطی، دایره‌ای (تنسیه‌ای تارعنکبوتی) و شطرنجی تقسیم‌بندی می‌شود، الگوی شگل‌گیری و گسترش شهر رشت به صورت دایره‌ای و تار عنکبوتی است، یعنی اینکه مرکز رشت بعنوان نقطه آغازین و قدیمی‌ترین قسمت شهر در نظرگرفته می‌شود و سایر اجزاء شهر در حول نقطه مرکزی گسترش می‌یابد، این الگو در رشت بخوبی مشاهده می‌شود، بافت تاریخی رشت در مرکز شهر قرار دارد و میدان اصلی شهر همین میدان شهرداری و مجموعه وابسته به آن شامل بازار و سبزه‌میدان است.

به احتمال زیاد موقعیت مرکزی رشت نسبت به سایر نقاط همجوار مهمترین عامل شکل‌گیری این شهر تاریخی است، به گونه‌ای که اگر ما، کانون مرکزی رشت را در ابتدا بعنوان یک روستا مدنظر داشته باشیم و الگوی بازارهای گیلان را مهمترین عامل اقتصادی که در شکل‌گیری شهرها نقش بسزایی دارد بدانیم، تشکیل یکشنبه بازار رشت و چهارشنبه بازارآج بیشه در نزدیکی شرق رشت می‌تواند مهمترین عامل تشکیل شهری باشد که بدلیل مرکزیت مکانی و توجه ساکنین روستاهای همجوار برای تهیه مایحتاج زندگی و آمد و شد همیشگی ایجاد شده است.

به مرور ایام بازارهای هفتگی منجر به همه روز بازار و به اصطلاح رشت بازار شد که البته وجود مراکز مذهبی مانند بقاع متبرکه و مساجد می‌توانست مزید بر علت باشد.

 وجود دو رودخانه در شرق و غرب رشت بنام‌های گوهررود و سیاه رود(زرجوب) علاوه بر تأمین آب مورد نیاز ساکنین درگذشته‌های دور، وظیفه دفاعی شهر را به شکل یک خندق طبیعی وحفاظتی ایفا می‌کردکه لازم به ذکر است تأمین امنیت از ضروریات تشکیل یک شهرمحسوب می‌شد.

تا قبل از دوره صفویه به دلایل متعدد از جمله جغرافیای خاص گیلان که محصور مابین کوه‌های سربه فلک کشیده و جنگل‌های انبوه هیرکانی و دریایچه کاسپین که از فرت بزرگی به آن دریا می‌گویند همیشه مستقل بوده و هیچگاه در سیطره سلسله‌های پادشاهی قرار نداشت، اما در سال ۱۰۰۴ ه. ق به فرمان شاه عباس اول صفوی، شهر رشت به عنوان مرکز کل ایالات گیلان انتخاب شد و از آن تاریخ به بعد رشت همچنان مرگز گیلان محسوب می‌شود.

در اواخر دوره قاجاریه به استناد کتاب گیلان نوشته رابینو، شهر رشت شش هزارخانه و مجموعاً سی هزار نفر جمعیت دارد، تعداد هزار و سیصد دکان، بیست کاروانسرا برای مالتجاره و ۲۵ کاروانسراب رای بار انداختن، چهل مسجد، دوازده امام‌زاده، سی و شش تکیه، شش مدرسه و سی و پنج باب حمام داشت.

ملگنوف محلات رشت را چنین می‌شمارد: خمیران زاهدان، زاهدان دوبرادران، باغ شاه، نصیرآباد، چومارسرا، کیاب بیستون، کرف‌آباد، عاشورکوچه، استادسرا، بازار، صیقلان، سرخ بنده، آقاسیدکلان ، همچنین تعدادی از بناهای تاریخی که امروزه می‌توان از آنها نام برد شامل خانه قدیری، خانه ابریشمی، خانه میرزاخلیل رفیع، خانه پورعباس، خانه سمیعی، خانه آوانسیان است.

مهمترین و با ارزشترین کالای رشت، ابریشم و برنج بود، تا جاییکه تاجران برای تهیه ابریشم از اقصی نقاط دنیا به رشت می‌آمدند و به‌گفته جچکو در فصل تجارت، ابریشم کمتر شهری در مشرق زمین از نظرجنب و جوش با رشت قابل مقایسه بود.

انتهای پیام/