میراث آریا: بازی‌های محلی بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و هویت جوامع محلی هستند. استان البرز با توجه به تنوع قومیتی بالا، از گذشته تاکنون شاهد انواع مختلفی از بازی‌های سنتی بوده است که در میان کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان رواج داشته‌اند. این بازی‌ها علاوه بر سرگرمی، به تقویت روحیه جمعی، تحرک بدنی و پرورش مهارت‌های فردی کمک می‌کردند.

اگرچه امروزه بسیاری از این بازی‌ها کم‌رنگ شده‌اند و جای خود را به بازی‌های مدرن داده‌اند، اما در برخی از روستاهای استان همچنان زنده هستند. در این گزارش، به معرفی تعدادی از مهم‌ترین بازی‌های محلی البرز از جمله تب‌کش، گردوبازی، الک‌دولک، قیش‌وازی و هفت‌خلات می‌پردازیم و شیوه اجرای هرکدام را بررسی می‌کنیم.

تب‌کش (توپ کاچ):

تب‌کش یکی از هیجان‌انگیزترین بازی‌های محلی در طالقان و سایر مناطق روستایی البرز است که هنوز هم در مناسبت‌هایی مانند اعیاد و سیزده‌بدر انجام می‌شود. این بازی شور و نشاط زیادی دارد و معمولاً افراد زیادی را به تماشا و شرکت در آن جذب می‌کند.

نحوه اجرای بازی:

در این بازی، بازیکنان به دو گروه تقسیم می‌شوند و تعداد افراد هر گروه محدودیتی ندارد. یکی از تیم‌ها در بیرون میدان قرار می‌گیرد و با استفاده از یک چوب، توپ (تب) را به داخل زمین پرتاب می‌کند. بازیکنان این تیم باید با سرعت به نقطه‌ای مشخص در آن سوی زمین، که معمولاً ۵۰۰ متر دورتر است، بدوند تا بتوانند به بازی برگردند. در مقابل، تیم دیگر در وسط میدان ایستاده و تلاش می‌کند با گرفتن توپ در هوا (بل گرفتن) یا پرتاب توپ به سمت بازیکنان فراری، آن‌ها را از بازی خارج کند. در گذشته، به جای توپ‌های امروزی از پارچه‌های پیچیده‌شده برای ساختن تب استفاده می‌کردند.

این بازی علاوه بر ایجاد هیجان، باعث تقویت مهارت‌های فیزیکی مانند دویدن، دقت در نشانه‌گیری و هماهنگی تیمی می‌شود.

گردوبازی (جوز وازی):

گردوبازی که در طالقان و دیگر روستاهای البرز با نام جوز وازی نیز شناخته می‌شود، یکی دیگر از بازی‌های محبوب گذشته است که در میان نوجوانان و بزرگسالان رواج داشت.

نحوه اجرای بازی:

بازی معمولاً با ۵ تا ۶ نفر و گاهی بیشتر انجام می‌شد. هر نفر تعدادی گردو (معمولاً یک یا دو عدد) را به‌صورت ردیفی در یک نقطه مشخص قرار می‌داد. گردوهایی که در وسط میدان چیده می‌شدند، «مال» نام داشتند. هر بازیکن همچنین یک گردوی درشت‌تر به نام "تیره" داشت که با آن به گردوهای وسط زمین ضربه می‌زد. بهترین نوع تیره گردویی بود که هنگام افتادن روی زمین کمترین پرش را داشته باشد.

در این بازی، نفرات به ترتیب مشخصی اقدام به پرتاب تیره خود به سمت گردوهای مال می‌کردند. اگر تیره یکی از بازیکنان به گردوهای مال برخورد می‌کرد، او صاحب تمام گردوها می‌شد. اما اگر بازیکنی در پرتاب خود موفق نبود، سایر بازیکنان می‌توانستند تیره او را نشانه بگیرند تا او را از بازی خارج کنند.

گردوبازی نیاز به دقت، مهارت پرتاب و استراتژی دارد و یکی از بازی‌هایی بود که کودکان و بزرگسالان به‌طور مشترک از آن لذت می‌بردند.

 قیش‌وازی:

قیش‌وازی یکی دیگر از بازی‌های سنتی استان البرز است که بیشتر در میان کودکان و نوجوانان رواج داشته است. این بازی نوعی بازی گروهی پرتحرک محسوب می‌شود که در آن بازیکنان در دو گروه قرار می‌گیرند.

نحوه اجرای بازی:

در این بازی، یکی از گروه‌ها در داخل یک دایره قرار گرفته و از کمربندهایی که روی زمین قرار داده شده است محافظت می‌کند. اعضای گروه دیگر در بیرون دایره قرار گرفته و تلاش می‌کنند که این کمربندها را بدزدند. اگر یکی از بازیکنان موفق به دزدیدن کمربند شود، می‌تواند با آن به بازیکنان داخل دایره حمله کند.

اگر بازیکنان داخل دایره بتوانند از خود دفاع کنند و یا بازیکن مهاجم را با پا به بیرون دایره پرتاب کنند، جای دو گروه عوض می‌شود و بازی از نو آغاز می‌شود. اما اگر نتوانند، بازیکنان بیرونی همه کمربندها را به دست آورده و برنده بازی می‌شوند.

این بازی ضمن ایجاد نشاط، باعث تقویت سرعت، دقت و کار تیمی بازیکنان می‌شود.

الک‌دولک:

الک‌دولک یکی از بازی‌های محبوب در سراسر ایران، از جمله در استان البرز، است که شباهت زیادی به ورزش بیسبال دارد.

نحوه اجرای بازی:

برای اجرای این بازی، از دو چوب استفاده می‌شود: یک چوب کوتاه‌تر که «الک» نام دارد و یک چوب بلند که برای ضربه زدن به کار می‌رود. بازی معمولاً به‌صورت دو تیمی انجام می‌شود. بازیکنان تلاش می‌کنند با چوب بلند، الک را به هوا پرتاب کرده و سپس با یک ضربه محکم آن را به مسافت دورتری بفرستند.

پس از پرتاب، تیم دیگر تلاش می‌کند که الک را بگیرد. اگر موفق شوند، تیم پرتاب‌کننده امتیاز از دست می‌دهد. در پایان، تیمی که مسافت بیشتری را طی کند، برنده بازی خواهد بود.

الک‌دولک باعث تقویت مهارت‌های هماهنگی چشم و دست، سرعت عمل و قدرت بدنی بازیکنان می‌شود.

هفت‌خلات:

هفت‌خلات یکی از بازی‌های پرانرژی بود که اغلب توسط دختران و گاهی پسران انجام می‌شد.

نحوه اجرای بازی:

برای این بازی، ۷ تکه سفال یا کوزه شکسته (خلات) را روی هم قرار می‌دادند. بازیکنان در دو تیم قرار می‌گرفتند و ابتدا با شیر یا خط مشخص می‌کردند که کدام تیم شروع‌کننده خواهد بود.

تیم برنده در فاصله ۳ تا ۴ متری تکه‌های سفال قرار می‌گرفت و یکی از بازیکنان با توپ پلاستیکی به سمت آن‌ها ضربه می‌زد. اگر تمام قطعات به زمین می‌ریخت، اعضای تیم ضربه‌زننده متفرق می‌شدند و تیم مقابل باید با توپ، بازیکنان در حال فرار را هدف می‌گرفت.

همزمان، تیم پرتاب‌کننده تلاش می‌کرد سفال‌ها را دوباره روی هم بگذارد. اگر موفق می‌شدند، برنده بازی بودند، اما اگر تیم حریف موفق به هدف‌گیری آن‌ها می‌شد، بازی دوباره از سر گرفته می‌شد.

این بازی باعث افزایش تمرکز، دقت و سرعت عمل بازیکنان می‌شود.

در پایان می‌توان گفت بازی‌های محلی استان البرز، علاوه بر ایجاد نشاط و سرگرمی، نقش مهمی در حفظ فرهنگ بومی این منطقه داشته‌اند. با این حال، در سال‌های اخیر، با گسترش تکنولوژی و تغییر سبک زندگی، بسیاری از این بازی‌ها به فراموشی سپرده شده‌اند. احیای این سنت‌ها می‌تواند نقش مهمی در تقویت روابط اجتماعی و حفظ میراث فرهنگی داشته باشد. برگزاری جشنواره‌های محلی و آموزش این بازی‌ها به کودکان می‌تواند راهی مؤثر برای زنده نگه‌داشتن این میراث ارزشمند باشد.

گزارش از شیما عبداله خانی 

انتهای پیام/