حمید الماسی نیا فعال رسانه‌ای در یادداشتی نوشت: مردم قشم حنا را گیاهی بهشتی می‌دانند و نقش‌ها و نگاره‌های زیبا و متنوع حنا بر دست و پای نو عرؤسان و تازه دامادهای قشمی را وانمودی از شگون و شکوفایی زندگی در سرزمین قشم می‌شمارند و در باور مردم جزیره قشم «حنا از جنت است» و اثری از بهشت و نشانه‌ای از شادی، مهر و نیکبختی دارد، حنا که در گویش محلی به آن «حنیر» می‌گویند با خود خنکای دریا را به همراه دارد و برای تمام آفت‌های پوستی و تاول‌های دردناک درمانی مؤثر است، شاید آبی باشد که بر آتش می‌ریزند.

پدید آوردن نگاره‌های بر دست و پا به ویژه دست و پای عرؤسان نه تنها بخشی مهم از جشن عروسی سنتی قشم، بلکه در شمار هنرهای ممتازی است که زنان و دختران جزیره به آن علاقه دارند. از حنا علاوه بر عروسی‌ها درجشن‌های دیگر نیز استفاده می‌شود مانند: عید سعید فطر و قربان که مهمترین اعیاد در جزیره قشم است.

حنابندان مشهورترین آیینی است که در بر پایی آن حنا نقش کلیدی دارد. آیین عروسی در قشم با حنابندان آغاز می‌شود و در باور عوام بستن حنای عروس از واجبات است و بستن آن به دست و پای عروس و داماد لازم و از بخش‌های جدا نشدنی جشن عروسی است.

در گذشته در جزیره قشم به هنگام جشن عروسی، سه شب را به حنابندان اختصاص می‌دادند و تمام دست و پای عروس را با این نگاره‌ها می‌پوشانند و معتقد بودند که این کار برای عروس سبز بختی به همراه می‌آورد.

روز اول را «حنیر دزی» می‌گفتند. در شب این روز تنها بستگان نزدیک عروس دعوت می‌شدند و به هیچ روی حنای عروس یا داماد به کسی داده نمی‌شد و صرفاً درآیین به کار می‌رفت.

شب دوم را «حنیر راستی» می‌گفتند، معمولاً در این شب اغلب نزدیکان و آشنایان به جشن دعوت می‌شدند.

شب سوم حنابندان « حنیر عَوَضا» نام داشت. در این شب بخشی از حنای عروس و داماد با هم « عوض» می‌شد. بستن حنای عروس و داماد به عهده زنان بود و این کار را نیز گروهی از زنان آشنا و نزدیک انجام می‌دادند.

هنگام برگزاری آیین حنابندان زنان گرد عروس و داماد می‌ایستادند و با خواندن اشعاری در مدح پیامبر و ائمه که به باسنک مشهور است و همچنین اشعار موزون دیگر، تکه پارچه‌هایی را که در دست داشتند، تکان می‌دادند و می‌خواندند.

البته زنان مسن هم از حنا استفاده می‌کنند ولی به صورت ساده، کف پا و دستشان را می‌پوشانند. قبلاً حنای مصرفی را از هند تهیه می‌کردند و با لیمو عمانی و چای و شکر مخلوط می‌کردند تا حنا پررنگ‌تر می‌شود. در حال حاضر حنا را از دبی به قشم وارد می‌کنند.

انواع نقوش

نقوشی که در نگاره‌های حنا به کار ‌می‌روند، پیچش متفاوت و نامتعارف گل و برگ‌هایی است که در سوزن دوزی‌ها هم استفاده می‌شوند. در گذشته از خطوط بسیار ساده برای ترسیم نقوش حنا استفاده می‌شد. نقوشی مانند خورشید و درخت نخل و نقاط ریز از رایج‌ترین اشکال مورد استفاده بوده است. این نقوش به صورت ذهنی ترسیم می‌شد و هیچ نوع طرح یا نقشه آماده‌ای نداشت. به مرور زمان بر تنوع و گستردگی آن‌ها اضافه شده است.

در نقوش مورد استفاده از دیگر صنایع دستی جزیره و از جمله گلابتون دوزی‌ها ایده گرفته شده است. دختران و زنان جزیره علاقه وافری به این طرح‌ها و ترسیم آن‌ها با حنا دارند و تمام سطح دست و انگشتان را با آن‌ها می‌پوشانند. این نگاره‌ها هم در گلابتون دوزی و هم در حنا تراویده ذهن خلاق زنان است. گل‌بوته‌ها و نگاره‌های حنا در قدیم به وسیله سوزن و یا مغ بر دست و پا زده می‌شد، اما امروزه از قیف‌های مخصوص برای نشاندن خمیر حنا بر دست و پا و ماندگاری طرح‌ها استفاده می‌شود.

نقوش این تزئینات بیشتر گیاهی بوده و در حال حاضر اکثر نقوش حنا منشأ غیر ایرانی دارد و از کاتالوگ‌های عربی گرفته می‌شود، همچنین از شابلون‌های آماده وارداتی نیز برای نقش انداختن بر روی دست و پا استفاده می‌کنند.

تاریخچه حنا

حَنا به انگلیسی: Henna یا Hina‏ گیاهی است از رده «دو لبه‌ای‌های جداگلبرگ» که خود تیره مشخصی را بنام «حنا» می‌سازد، این گیاه به صورت درختچه‌ای است که در شمال و مشرق آفریقا و شبه جزیره عربستان و ایران و هند کشت می‌شود.

حنا از زمان‏‌های بسیار دور به عنوان یک نوع رنگ شناخته شده است و یکی از قدیمی‏ترین ترکیبات آرایشی و بهداشتی در جهان به شمار می‌‏رود. مطالب بسیاری درباره نخستین خاستگاه درخت حنا گفته شده است. عده‌ای «هند» را نخستین خاستگاه حنا می‌دانند. اما برخی دیگر نخستین خاستگاه و رویشگاه حنا را « مصر باستان» می‌دانند و بر این پندارند که این گیاه در سده ۱۲ میلادی از مصر به هند برده شده است. پژوهش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که در مصر باستان از حنا، پیش از عمل مومیایی، برای رنگ کردن انگشتان دست و پای فراعنه استفاده می‌کردند. حتی مومیایی‌هایی پیدا شده که با پارچه‌هایی با حنا رنگ شده پیچیده شده بودند.

با این همه، کاربرد حنا اختصاص به فراعنه نداشت و مردمان دیگر نیز از حنا برای آذین دست و پا و مسائل دارویی- پزشکی استفاده می‌کردند. در هند ناخن‌ها و انگشتان عروس‏‌ها را با حنا رنگ می‌‏کردند در قرون وسطی اطبای عرب از حنا به عنوان داروی مؤثر یاد کرده‏اند. حنا برای سوختگی‏‌ها، زخم‏‌های دهان و آبسه‏‌ها مطرح بوده است. در زمان‌های گذشته این باور رایج بود که در مواد سرخ رنگی چون«گل اخرا»، « خون» و « حنا» قدرتی نهفته است که آگاهی انسان را از نیروهای فرا زمینی بیشتر می‌کند. از این روی، برای نگهداری چنین« معنویت» و « نیرویی » از این گیاه بهره می‌گرفتند.

نخستین گواه مکتوبی که به گونه ویژه، کاربرد حنا را برای آذین دستان زنان و نو عرؤسان نشان می‌دهد افسانه« اوگاریت بَعَل و آنات » است که به ۲۱۰۰ سال پیش از میلاد باز می‌گردد. گذشته از مناطق بسیار در خاورمیانه و آفریقا، در جنوب چین نیز از حنا در برگزاری مراسم و آیین‌های گوناگون استفاده می‌کردند. و راهبان بودائی در مراسم مذهبی خود هنوز هم از گل‌های معطر حنا استفاده می‌‏کنند.

روشن است که کشت و کاربرد حنا در ایران به گذشته‌های بسیار دور باز می‌گردد و این گیاه یکی از فراوردهای مهم کشاورزی بوده که هم در داخل ایران کاربرد بسیاری داشته و هم در بخش فراوانی از آن به خارج صادر می‌شده است. مرکز اصلی کشت حنای ایران کرمان و به ویژه بم و بهرام آباد و پاره‌ای از مناطق جنوب به ویژه هرمزگان است.

انواع حنا

به طور کلی سه نوع حنا وجود دارد که با توجه به رنگ بخش‌بندی می‌شوند: سرخ، سیاه و کم رنگ. پر طرفدارترین گونه حنای سرخ و پس از آن حنای سیاه است. از حنای کمرنگ بیشتر برای خنک کردن و ترمیم پوست استفاده می‌کنند.

برای خنک شدن بدن حنای کم رنگ را با مقداری آب می‌آمیختند و فرد در مخلوط آب و حنا می‌خوابید تا پوست بدنش خنک شود بدون اینکه پوست رنگ ویژه‌ای به خود بگیرد.

خواص حنا
حنا به گفته حکمای طب سنتی ایران گیاهی سرد و خشک و هم گرم و خشک است. این گیاه برای بیماری‌های سر و چشم و دهان نافع است. ضماد برگ آن با برگ گردو برای سردرد توصیه شده‌است. از گذشته‌های دور تا امروز حنا یکی از مهم‌ترین و قابل توجه‌ترین گیاهان زینتی و دارویی برای ما ایرانی‌ها بوده‌است. این گیاه حتی جایگاه خاصی در آداب و رسوم ما دارد. کاربرد دارویی و استفاده از آن در برگزاری آیین‌ها و مراسم از عمده کاربردهای حنا در گذشته بوده است. همچنین از ویژگی گندزدایی و زدایندگی آن برای تمیزی و خنکی پوست و مو بهره گرفته‌اند. بسیاری از آفریقایی‌ها و آسیایی‌ها از این ماده ارزان و در دسترس برای خنک کردن و تمیزی موهایشان در ماه‌های گرم استفاده می‌کردند و حنا در آیین‌های گوناگون، از جمله عروسی، ختنه سوران، ‌زار و مراسم دیگر کاربرد داشته است.

انتهای پیام/