بهروز وجدانی در گفت‌وگو با میراث آریا با بیان این که موسیقی لطیف‌ترین و زیباترین هنرهاست، اظهار کرد: همانند موسیقی سایر اقوام و ملل جهان نمی‌توان برای موسیقی ایرانی مبدا زمانی یا مکانی مشخص و روشنی پیدا کرد یا آفرینش آن را به فردی نسبت داد.
این استاد دانشگاه با تاکید بر این که بیشتر تاریخ‌نویسان جمشید پادشاه پیشدادی را پایه‌گذار نوروز و رسم‌های نیکوی آن دانسته‌اند و از رونق موسیقی آوازی و سازی در این دوران یاد کرده‌اند، گفت: در کتب تاریخی اشاراتی به این مقوله شده که به طور مصداق در کتاب مسعودی، آمده که بیشتر مردمان بر این اعتقادند که نوروز در روزگار جمشید پدید آمد و در پادشاهی‌اش آیین شده که نخستین همایش نوروز را جشن بگیرند؛ هر چند که در کهن‌ترین کتاب ایرانی یعنی اوستا از نوروز نامی نیست و از آن به عنوان «جمشید» یاد شده است.
این عضو هیئت علمی با بیان این که در آثار فردوسی به حضور موسیقی در مراسم نوروزی اشاره شده است، تصریح کرد: ابوریحان بیرونی نیز در کتاب آثارالباقیه در مورد برگزاری مراسم عید نوروز در دربار پادشاهان ساسانی می‌نویسد که در ایام نوروز نواهایی خاص در خلوت پادشاه نواخته میشد که مختص همان ایام بود.
او افزود: پادشاهان ساسانی در ایام نوروز به عیش و نوش و شادی می‌نشستند و رامشگران درباری برای هر یک از روزها آهنگ ویژه‌ای ساخته و اجرا می‌کردند، به عنوان مثال نغمه‌های «باد بهار» یا «باد نوروز ساز نوروز نوبهاری»، «آیین جمشید»، «فرخ روز» به باربد نوازنده معروف دربار خسرو پرویز نسبت داده شده که در کلام شاعران معروف ایران از جمله نظامی هم آمده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه در خصوص تاریخچه این مقوله به شعری از نظامی شامل «چو در پرده کشیدی ناز نوروز/ به نوروزی نشستی دولت آن روز» اشاره کرد و گفت: شعر و موسیقی همواره در کنار هم آمده‌اند و هیچگاه از یکدیگر بی‌نیاز نبوده و همیشه مکمل هم بوده‌اند. آواز هم به بیان احساسات و عواطف و هیجانات می‌پرداخته است.
او اضافه کرد: موسیقی چنانچه در دیوان شاعرانی چون رودکی فرخی، فردوسی، نظامی و منوچهری نام بسیاری از نغمات موسیقی ما محفوظ مانده ولی آهنگ این نواها که هر یک اثر ذوق سازنده‌ای بوده از بین رفته است.
وجدانی با بیان این که موسیقی‌دانان و موسیقی‌نویسان سده‌های اسلامی در آثارشان از نغمات نوروزی یاد کرده‌اند، ابراز کرد: ناز نوروز (ساز نوروز باد نوروز نوروز خردی (نوروز کوچک یا نوروز صغیر که به آن نوروز خارا نیز گفته اند نوروز بزرگ نوروز ،خاصه، نوروز سلطانی، نوروز کیقبادی)، نوروز عرب، نوروز عجم، نوروز صبا، نوروز اصل، نوروز بیانی، نوروز رهاوی، نوبهار اتو بهاری، همگی جزو نخستین همایش نوروز از میان تمام نغمات فوق در ردیف کنونی موسیقی ایرانی است که فقط سه نغمه زیر در دستگاه های همایون و راست پنجگاه اجرا می شوند که معلوم نیست با آنچه تحت این نام ها در هزاران سال پیش اجرا می شده‌اند چقدر شباهت با تفاوت دارند.
او با اشاره به این که نوروز عرب، نوروز صیاد و نوروز خارا سه نغمه مربوط به نوروز هستند، گفت: مطالب کتاب «فلسفه الموسیقی الشرقیه بر می‌آید نغمه «نوروز سلطانی، در موسیقی عرب نیز ذکر شده است. صاحب کتاب بهجت الروح» اعتقاد دارد که حضرت ابراهیم (ع) در آتش نمرود در مقام حسینی و نوروز العرب ناله کردی.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ادامه داد: در کتب موسیقی، «نوروز عرب» را یکی از سی و دو مقام علی جرجانی نیز دانسته‌اند و در موسیقی مقامی پس از اسلام «نوروز» یکی از آوازهای ششگانه نیز به حساب می‌آید: گوشت، گردانیه، سلمک، نوروز، مایه، شهناز.
او که مسئول پیگیری پرونده‌های جهانی در حوزه موسیقی ایرانی نیز بوده است، تصریح کرد: صفی‌الدین ارموی و عبدالقادر مراغی دو تن از بزرگان موسیقی ایران بودند که از نغمه‌های نوروزی در آثارشان نام برده‌اند و آهنگ نوروز طریقه نوروز در وزن رمل از جمله قدیمی‌ترین نغمات ایرانی است که توسط صفی الدین ارموی به خط موسیقی درآمده است.
وجدانی با اشاره به اینکه اگر موسیقی‌دانان پژوهشگر و متفکر ایرانی رمز و کلید نغمات آوانویسی شده توسط این نظریه پرداز بزرگ ایرانی را کشف کنند بسیار راهگشا خواهد بود، گفت: در سال‌های اخیر برخی از موسیقی‌دانان ایرانی از جمله «فرهاد فخرالدینی» در این مقوله کار کرده‌اند.
این استاد دانشگاه افزود: ابن حوقل در کتاب معروف خود صورة الارض در شرح مربوط استان اصفهان نیز می‌نویسد که «گرینه بازاری دارد که مردم مانند آنکه در حج گرد می‌آیند در آن برای نوازندگی در هنگام نوروز تا هفت روز گرد هم می‌آیند و هر گونه خوشحالی می‌کنند و آرایش‌های شگفتی‌آور نشان می‌دهند.»
این موسیقی‌دان در عرصه موسیقی در خصوص این روایت ادامه داد: کسانی که آنجا می‌آیند در آماده کردن خوراک‌ها و نوشابه‌ها و فراهم ساختن آن‌ها چه از مردم شهر و چه کسانی که از دور جاها به آنجا می‌آیند خرج بسیار نوروزخوانی در گیلان و مازندران سرودهای نوروزی که با آهنگ مخصوص خود اکنون در مازندران و گرگان در پیشباز سال نو و روزهای نوروز می خوانند، ظاهراً سابقه بسیار قدیمی دارد.
وجدانی با بیان این که از برخی آقار منظوم ایرانی که پس از اسلام فراموش شده، می‌توان دریافت که نوروز از یادگارهای پیش از اسلام است، گفت: اشعار نوروزی معمولاً در مقام شور خوانده می‌شود و برگردان‌ها را ضربی و تند می‌خوانند و آهنگ‌های ضربی و غیرضربی شهر و انو زهرا زهرا قمر ناز در مایه ترک و افشاری به ویژه آهنگ کتولی پا لیلی که بعضی از آن‌ها ظاهراً بسیار قدیمی است ولی هنوز متداول است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به اینکه آهنگ لیلی جان، چون با جمله «هی لیلی جان آغاز می‌شود به هر دو نام لیلی جان یا کتولی معروف است، خاطرنشان کرد: این آهنگ با عبارت دلیر بنالم وای پایان می‌گیرد بعد از خواندن کتولی بلافاصله آهنگ ضربی را در دنباله آن می خوانند.
او با بیان این که مراسم میرنوروزی در کردستان از سنت‌های ارزنده معمول کردستانی است، گفت: این مراسم در گذشته با تفصیل و تشریفات زیاد برگزار می‌شده و هم اکنون مختصراً در مهاباد برپا می شود. در این رسم نیز آواز خوانان و سرود خوانان نقش دارند.
این موسیقی‌دان افزود: ساز زن‌ها که معمولاً تعدادشان به ۲۵ نفر می‌رسد و آواز خوان‌ها و سرودخوانان که گاهی دسته جمعی و گاهی نوبتی و بعضی به صورت مشاعره آواز می‌خوانند و باید زیور بسیار ببندند و جامه‌های نیکو پوشند و بزم های رامشگری و بازیگری برپا دارند و در این خوشگذرانی‌ها و بزم‌ها هم‌چشمی کنند در فراهم ساخت نوازندگان زن و مرد مردم در کنار رودخانه و بر بام کاخ‌ها آیند و نیز بازارها را پر می‌کنند از خوراک‌ها و نوشابه‌ها و کالاها، شب را در این کار به روز پیوسته دارند و کسی متعرض ایشان نشود و شاهان ایشان این کارها را برای ایشان آزاد گذارده‌اند از باستان زمان و هر چه ساعت و روز و سال گذشته کسی به ایشان تعرض نکرده و ایشان را از آن کارها باز نداشته‌است.
او با اشاره به اطلاعات تاریخی شاردن، سیاح معروف فرانسوی که در دوره صفوی در ایران بوده گفت: در شرح مراسم نوروزی در عهد صفوی از حضور نوازندگان به هنگام مراسم حلول سال نو در حضور پادشاه چنین می‌نویسد: منجمین لباس فاخر در بر کرده یک یا دو ساعت پیش از اعتدال ربیعی برای تعیین تحویل آفتاب به برج حمل به کاخ سلطنتی و با عمارت حکومت محل می روند .
وجدانی در ادامه بیان کرد: در پشت بام و یا روی مهتابی با اسطرلاب خود مشغول کار می‌شوند و به محض اینکه علامت دادند، برای اعلام حلول سال جدید شلیک می‌شود و صدای آلات موسیقی یعنی طبل و شیپور نای و نقاره در هوا طنین انداز می‌شود و به این ترتیب ترانه و طرب جشن و سرور تماشاچیان و بزرگان مملکت آغاز می‌شود.
او با اشاره به جشن‌های شاهنشاهی نوروز در در کاخ با رقص و آواز و مراسم‌های کمدی، اظهار کرد: هر فردی هشت روز عید را با شادی بی پایان بسر می برد و شاه عباس اول اندکی پیش از فوت خویش فرمان داده بود که بمانند ایرانیان باستان تحویل آفتاب را در تمام بروج دوازده گانه در طی سال، با نوای نی و طنبور و ساز و شیپور تجلیل کنند ولی مرگ نابهنگام و سریع شاهنشاه مزبور استقرار این آیین باستانی را فرصت نداد.
به گفته عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی، موسیقی علاوه بر حضور گسترده در مراسم نوروزی دربار پادشاهان و خواص و مردم شهری در مراسم نوروزی ایلات و عشایر و روستائیان ایران نیز با شکوه و جلوه خیره کننده‌ای دیده می‌شود که به نوبه خود دیدنی و قابل بحث است.
او افزود: اتو بهاری، نوروزی نخستین همایش نوروز از میان تمام نغمات فوق در ردیف کنونی موسیقی ایرانی فقط سه نغمه زیر در دستگاه های همایون و راست پنجگاه اجرا می شوند که معلوم نیست با آنچه تحت این نام ها در هزاران سال پیش اجرا می شده اند چقدر شباهت با تفاوت دارند.
وجدانی با تاکید بر این که مجموعه مراسم نوروز که شامل چهارشنبه سوری، تحویل سال و سیزده بدر می‌شود در سال ۲۰۰۹ میلادی به عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید، گفت: در آن سال کشورهای زیر با مدیریت ایران این مراسم را به عنوان یک میراث ارزنده مشترک به ثبت رساندند.
او با بیان این که ایران، هند، پاکستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکیه و جمهوری آذربایجان جزو این پرونده بودند، تصریح کرد: در سال ۲۰۱۶ کشورهای عراق، افغانستان، قزاقستان، ترکمنستان و تاجیکستان نیز به این پرونده پیوستند.
این فعال حوزه موسیقی در پایان خاطرنشان کرد: در سال ۲۰۲۴ نیز کشور مغولستان به این پرونده اضافه شد و در حال حاضر ۱۳ کشور عضو کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس مصوب سال ۲۰۰۳ یونسکو نوروز را به عنوان میراث ارزنده فرهنگی ناملموس پذیرفته‌اند.
انتهای پیام/
نظر شما