میلاد عطایی، فعال رسانه‌ای استان کرمانشاه در یادداشتی نوشت: معبد آناهیتا در شهر کنگاور استان کرمانشاه، دومین بنای سنگی بزرگ ایران پس از تخت جمشید است که در دوره اشکانیان (حدود ۲۲۵۰ سال پیش) ساخته شد. این سازه روی تپه‌ای طبیعی با ارتفاع ۳۲ تا ۳۳ متری از سطح زمین احداث شده و به عنوان عبادتگاه الهه آب و باروری در آیین میتراییسم شناخته می‌شود.

ساختار این بنای مربع‌شکل با دیوارهای سنگی و ستون‌های قطور که برای هم‌سطح‌سازی زمین از لاشه‌سنگ و ملاط گچ استفاده شده است، پلکانی سنگی دوطرفه به طول ۱۵۴ متر در ضلع جنوبی که پس از اسلام با آجر پوشانده شد.

سه زمین‌لرزه شدید و استفاده محلیان از سنگ‌های بنا برای ساخت‌وساز، باعث تخریب بخش‌های عمده آن شده است.

این اثر تاریخی در دوره‌های اشکانیان و ساسانیان به عنوان آتشکده و احتمالاً محل دفن پادشاهان استفاد شده است، در دوره اسلامی ساخت امامزاده ابراهیم، مسجد و بازار در محوطه آن انجام شده و در سال ۱۳۱۰ با شماره ۳۱ به عنوان اثر ملی به ثبت رسیده است.

این اثر تاریخی علیرغم اهمیت، به دلیل نبود نمونه مشابه در جهان، بازسازی نشده و بیشتر به عنوان یادگار باستان‌شناختی باقی مانده است.

در معبد آناهیتا تاکنون چندین فصل کاوش باستان‌شناسی انجام شده است، اما یافته‌های مهم و قطعی از این محوطه به دلیل محدودیت‌های تحقیقاتی و ابهامات تاریخی، کمتر به دست آمده است.

در کاوشهای اخیر در سال ۱۴۰۳ ساختارهای مربوط به دوره ساسانی، قرون میانی اسلامی و معاصر کشف شد. همچنین بقایای واحدهای مسکونی و فعالیت‌های صنعتی مانند پخت نان و کوره‌های آهکپزی شناسایی شدند.

در کردستان عراق، بقایای یک معبد آناهیتا با دو تدفین منحصربهفرد کشف شد که قدمت آنها به هزاره اول قبل از میلاد برمی‌گردد، اما ارتباط مستقیم این یافته با معبد کنگاور اثبات نشده است.

هفت معدن سنگ در اطراف معبد شناسایی شد که احتمالاً برای ساخت بنا استفاده شده است، اما تنها یک معدن (چهل مردان) ثبت شده و بقیه ناشناخته باقی مانده‌اند.

علیرغم کاوشها، هنوز مشخص نیست این بنا در چه دوره‌ای (اشکانی، ساسانی یا هخامنشی) ساخته شده است، اختلاف نظر درباره اینکه آیا این بنا معبد الهه آب (آناهیتا)، کاخ ناتمام خسروپرویز یا آتشکده بوده، وجود دارد، پس از دهه ۱۳۷۰، کاوشها متوقف شد و تنها در سال ۱۴۰۳ با تخصیص ۱۷ میلیارد ریال، فصل جدیدی آغاز شد که تمرکز آن بر هسته مرکزی محوطه است.

بر اساس اظهارات باستانشناسان، حداقل ۵۰ فصل کاوش برای کشف رازهای این بنا ضروری است، همچنین، عدم تخصیص اعتبارات کافی و تخریب بخشهایی از محوطه به دلیل ساخت‌وسازهای محلی، از موانع اصلی تحقیقات هستند.

در کاوش‌های ۱۴۰۳، بقایای واحدهای مسکونی، کوره‌های آهکپزی و گچپزی مربوط به دوره‌های ساسانی، قرون میانی اسلامی و معاصر شناسایی شد. احتمال داده می‌شود این کوره‌ها همزمان با ساخت بنا برای تکمیل دیوارچینی استفاده شده باشند.

در کاوش‌های دهه ۱۳۴۰ در ضلع شرقی، تابوت‌های سفالین و مدفن‌های صخره‌ای متعلق به دوره پارتیان کشف شد. جسدها به صورت طاقباز با دست‌های موازی بدن و صورت رو به پرستشگاه قرار داشتند.

در این تابوت‌ها سکه‌هایی زیر سر اجساد و پیه‌سوزی به عنوان چراغ راه سفر به دنیای مردگان یافت شد.

در کاوش‌های اخیر، بقایای دیوارهای بر روی بستر صخره‌ای در هسته مرکزی محوطه، احتمال وجود یک آتشکده یا چهارطاقی را مطرح کرد که نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد.

هفت معدن سنگ در اطراف معبد شناسایی شد، اما تنها یک معدن (چهل مردان) ثبت شده است و این یافته‌ها نشان می‌دهد که معبد آناهیتا نه تنها یک مکان مذهبی، بلکه یک مرکز اجتماعی و فرهنگی در دوره‌های مختلف تاریخی بوده است.

این معبد به الهه آناهیتا، نماد آب، باروری، عشق و دوستی در آیین‌های ایرانی اختصاص داده شده است. آناهیتا در اساطیر ایرانی به عنوان نگهبان چشمه‌ها و باران‌ها شناخته می‌شد و معبد محلی برای انجام مراسم مذهبی و دعا برای فراوانی و برکت بوده است.

در متون زرتشتی مانند اوستا، نام آناهیتا به عنوان یکی از ایزدان برجسته ذکر شده است که نشان‌دهنده جایگاه مهم او در باورهای دینی ایرانیان باستان است.

پس از تخت جمشید، این معبد با طراحی عظیم و استفاده از ستون‌های سنگی ۴ متری و وزن ۲۲ تنی، نمونه‌ای از مهارت مهندسی ایرانیان باستان محسوب می‌شود.

ساخت این بنا از دوره هخامنشی آغاز شد و در دوره‌های اشکانی و ساسانی توسعه یافت. این تطور معماری نشان‌دهنده تغییرات فرهنگی و مذهبی در طول تاریخ ایران است.

معبد آناهیتا نه تنها یک مرکز مذهبی بود، بلکه به عنوان نماد هویت فرهنگی ایران شناخته می‌شد. همچنین برخی نظریه‌ها آن را به عنوان کاخ ناتمام خسرو دوم در دوره ساسانی معرفی کرده‌اند، این معبد علاوه بر جذب زائران داخلی، مورد توجه مردمان مناطق همجوار نیز قرار داشت که نشان‌دهنده گستردگی نفوذ فرهنگی ایران باستان است.

معبد آناهیتا به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده و در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو قرار دارد. این بنا یادآور پیوند عمیق ایرانیان با طبیعت و عناصر حیاتی مانند آب است.

مروزه این مکان تاریخی به عنوان یکی از مقاصد گردشگری مهم ایران شناخته می‌شود که بازدیدکنندگان را با تاریخ، فرهنگ و هنر ایرانی آشنا می‌کند.

معبد آناهیتا نه تنها بازتاب‌دهنده باورهای دینی و اجتماعی ایرانیان باستان است، بلکه نمونه‌ای از شکوه معماری و میراث فرهنگی ماندگار ایران محسوب می‌شود.

انتهای پیام/