میراث آریا: یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های تاریخی شهر زنجان، بازار بزرگ و تاریخی معروف آن است که مقصد گردشگران داخلی و خارجی است که از همه جا به این شهر می‌آیند. ارزش کاروانسراها در عرصه گردشگری نامی آشنا برای اکثر گردشگران است که به دلیل کارکردهای اقتصادی، تجاری، اجتماعی و فرهنگی در طول تاریخ که به عنوان مقصد تجار جاده ابریشم نقش‌آفرینی کرده، جزو مواریث بشری این قسمت از کره خاکی به شمار می‌روند. از چنان معماری و سبک ساخت بی‌نظیر برخوردار است که در نخستین نگاه، زنجان قدیم را به اذهان متبادر می‌کند.
زنجان یکی از قدیمی‌ترین شهرهای کشور است که قدمتی بیش از ۲هزار سال داشته و نام قدیمی این شهر زنگان بوده است. بازار سنتی زنجان یکی از بناهای ارزشمند این شهر است که جزو یکی از آثار ملی ایران هم نیز به شمار می‌رود. این بازار طولانی‌ترین بازار تاریخی در کشور است که دارای ساختاری آجری است، این بازار سرپوشیده از میدان انقلاب تا حوالی چهار راه امیرکبیر ادامه دارد و هنوز هم با سپری کردن روزگاران طولانی هنوز هم نبض اقتصادی و منطقه در حجره‌ها و راسته‌ها و کاروانسراهای آن می‌تپد. این بازار در مراحل گوناگون تکمیل و احداث شده او ارتباط ویژه‌ای با سایر قسمت‌های جامعه داشته و بسیاری از اتفاقات و حوادث مختلف در این مجموعه واحد به وقوع پیوسته است. بازار قدیمی به صورت یک خط مستقیم به عنوان بازار بالا و پایین و قسمت شرقی و غربی تقسیم شده و گستردگی جغرافیایی بازار زنجان دارای تنوع بسیاری است.
بازار بالا زنجان قسمتی از بزرگترین و طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران می‌باشد. قسمت یوخاری باش از نظر تاریخی و ساخت اندکی مقدم بر اشاقه باش (بازار پایین) است.
بازار بالا (یوخاری باش) مجموعه بازار بالا شامل بازار قیصریه، بازار بزازها، بازار حجت الاسلام، بازار امامزاده و بازار عبدالعلی بیک است. این مجموعه از نظر تولید و عرضه کالا و خدمات جنبی وابسته، اهمیت دارد.
مهمترین سراهای این بخش عبارتند از:
۱- سرای حاج علی قلی، ۲- سرای حاج کربلایی علی، ۳- سرای ناصریه، ۴- سرای بهجت، ۵- سرای مشهدی علی، ۶- سرای حاج شعبان، ۷- سرای حاج شامی بالا، ۸- سرای حاج شامی پایین، ۹- سرای دخان، ۱۰- سرای گیلک، ۱۱- سرای روغنی، ۱۲- سرای شاپوری، ۱۳- سرای تیرچیلر (انگورانی)، ۱۴- یوسفعلی پناهی بحرینی، ۱۵- سرای قجر رضا را نام برد. به جز سراها، سه تیمچه کوچک به نام‌های تیمچه حاج ابراهیم، تیمچه سید اسماعیل، تیمچه چهار دربی از مهمترین عناصر بازار بالا به شمار می‌روند.
بازار پایین (اشاقه باش)، مجموعه بازار پایین به ۹ راسته است. زرگرها، بزازها، کفاش ها، سراج ها، کلاهدوزها، صندوق سازها، رنگرزها، میوه فروش‌ها و جگر پڑها تقسیم شده است. در بازار پایین با توجه به عرضه و داد و ستد تولیدات محلی صورت می‌گرفت.
کاروانسراها مسافرخانه کنار جاده‌ای بودند تا مسافران بتوانند چند روز استراحت کنند یا بمانند و از سفرهای طولانی خود تجدید قوا کنند. آنها در امتداد جاده ها ، نزدیک دروازه های ورودی شهر یا در شهرها ساخته شده‌اند. یکی از بهترین نمونه های حفظ شده کاروانسراهای بازار تاریخی زنجان است.
کاروانسرای حاج علیقلی توسط شخصی به نام حاج علی قلی در سال ۱۳۰۷هجری قمری ساخته شده و مالک فعلی آن از وراث حاج سیداسماعیل مهدیونِ است. این کاروانسرا به منظور مرکز تجارت اغذیة و خشکبار بنا شده و از همان سال‌های اولیه ساخت تاکنون محل تجارت باقی مانده است. بنا در سال‌های اخیر در قسمت جنوبی دچار حریق شده بود که آسیب زیادی در اثر آتش سوزی به بنا وارد نیامده بود. سرای حاج علیقلی در گذشته کانون اصلی فروش دخانیات و تنباکو بوده است.
کاروانسرای حاج علیقلی به صورت دو ایوان با رواق‌هایی درچهار جهت اصلی بنا شده است و دارای قسمت‌های مختلفی است. این کاروانسرا در جبهه شمالی راسته بازار بالا قرار گرفته است. در ضلع غربی آن میدان سمیع و در ضلع جنوبی آن میدان میوه فروشان بالا قرار دارد. این کاروانسرا شاید بزرگترین کاروانسرای موجود در بازار باشد که دارای دو حیاط مجزا و هفت در ورودی که در آن به میدان سمیع، دو در به میدان میوه فروشان و دو در دیگر به راسته پالان دوزها باز می‌شوند. به دلیل اینکه سرای حاج علیقلی دارای غرفه‌های فراوان می‌باشد و همچنین چون در مجاورت میدان اصلی قرار گرفته از گذشته‌های دور تا به امروز محل فعالیت‌های تجاری فراوانی بوده که غرفه داران در این سرا، در گروه تاجرین رتبه اول صاحب منصب محسوب می‌شوند.
اجزای تشکیل‌دهنده سرای حاج علی قلی
کاروانسرای حاجی علی قلی به مساحت بیش از ۲۹۰۰متر مربع و با داشتن دو حیاط و هفت دالان در یک طبقه بنا شده است. این بنا با توجه به تاریخ و نحوه ساخت و مقایسه آن با کاروانسراها و بناهای هم دوره از الگوی کاروانسراهای به سبک اصفهانی و در دوران قاجاریه ساخته شده است. این سرا دارای ۷۰ حجره است. در کاروانسرای حاجی علی قلی شاهد تزئینات اندکی هستیم. در معماری سرای حاج علیقلی، برجسته‌ترین مسئله که مورد توجه معماران بوده، استفاده درست و دقیق از قانون قرینه بودن در طراحی حیاط مرکزی این سرا بوده، که ایوان‌های پیرامون آن با شایسته‌ترین قالب‌های هندسی زینت داده شده اند. مصالح این بنا عمدتا از آجر و سنگ و در برخی نواحی از خشت با اندود و ملاط سنتی و در نماها کاه‌گل دیده می‌شود.
تزیینات این بنا به صورت آجرکاری و کاشی‌کاری بوده که در ایوان‌های شمالی، جنوبی و سردر حجره‌های جنوبی از کاشی‌کاری در رنگ‌های مختلف با نقوش هندسی و گیاهی استفاده شده و تزیینات آجر کاری در اجزای مختلف بنا به کار رفته است.
کاشی کاری در این بنا شامل کاشی‌های هفت رنگ است که محدود به رواق شمالی و یکی دو طرح کوچک در طرح رواق‌هاست. رنگ کاشی‌های استفاده شده مانند بناهای هم دوره خود شامل سبز، فیروزه ای، آبی لاجوردی، مشکی، زرد کدر و قرمز متمایل به قهوه‌ای می‌باشد. اصلی‌ترین عنصر تزئینی در کاروانسرا کاربندی طاق میانی است. علاوه بر این کاربندی در انتهای دالان هم راستا با این ایوان و همچنین در انتهای دالان جنوب غربی شاهد کاربندی قرینه هستیم.
با توجه به کاربردهای فراوان سرای حاج علیقلی در گذشته کانون اصلی فروش دخانیات و تنباکو بوده، که امروزه بعضی از غرفه‌های آن به محل جمع آوری مواد غذایی و عمده فروشی تغییر یافته است.
نحوه دسترسی به سرای حاج علیقلی:
آدرس : شهر زنجان، بازار تاریخی زنجان، مجاور میدان سمیعی
انتهای پیام/
نظر شما