این تنوع اقلیمی به قدری آشکار است که کوتاه‌ترین فاصله کویر تا جنگل در این شهرستان قرار دارد، به طوری كه با طی مسافت کوتاهی در حدود 45 كيلومتر از شاهرود به سمت شمال به جنگل‌های جهانی هیرکانی ابر با زیباترین چشم‌اندازها می‌رسیم و با طی همين مسافت به سمت جنوب به کویر و زیبایی‌های منطقه چاه جام و در نهایت به طرود و نخلستان‌های آن می‌رسیم که مردم آن منطقه به شترداری اشتغال دارند.
این گوناگونی اقلیم در کنار تنوع اقوام و گروه‌های مختلف قومی و زبانی، ویژگی و قابلیت توسعه گردشگری را در این شهرستان رقم زده است. شاهرود با قرار گرفتن در بین مسیر تهران- مشهد و نیز هم‌جواری با استان‌های مرکزی و شمالی کشور یکی از مراکز اکوتوریسم ایران شناخته می‌شود. این شهرستان در زمینه‌های مختلف گردشگری از جمله گردشگری تاریخ، عرفانی و طبیعی از قابلیت‌های منحصر به فردی برخوردار است.
قدمت تاریخی
در گستره شهرستان شاهرود تپه‌های تاریخی با قدمت‌های بسیار قرار دارد که از آن جمله می‌توان به تپه تاریخی «ده خیر» بخش بسطام با قدمت هزاره هشتم قبل از میلاد (ده هزار سال) «تپه سنگ چخماق» بسطام با قدمت هزاره پنجم تا هفتم قبل از میلاد، «تپه خوریان» و ... اشاره کرد. قدمت تاريخی سکونت در منطقه شاهرود بر اساس گمانه‌زنی‌های باستان شناسان و حفاری‌های انجام شده به هزار سال قبل از ميلاد مسيح می‌رسد. آثار به دست آمده در حفاری تپه‌های تاریخی شاهرود، گواهی بر این مدعاست. بر اساس شواهد و مدارك تاريخی موجود، تشكيل هسته اوليه شهر شاهرود به دليل دفاع از مهاجمان روی تپه‌های كم ارتفاع در دامنه كوه شمالی و غربی شاهرود ساخته شد و به تدريج همراه با برقراری امنيت در محل رشد و توسعه يافت. به استناد برخی اشاره‌های تاريخی مندرج در متون و بعضی شواهد باستان‌شناختی و معماری موجود در داخل و خارج شهر كنونی راه عبور قافله‌ها و کاروان‌هایی كه بزرگراه غربي به شرقي (جاده ابريشم) را طی می‌کردند از شاهرود می‌گذشت. در عين حال وجود چاپارخانه و كاروانسرا، شاهرود را به يكی از مراكز مهم يكجانشينی در منطقه تبديل كرد. بر این اساس قدیمی‌ترین بنای برجا مانده در شهر شاهرود را به دوره ایلخانی نسبت می‌دهند.
صنایع‌دستی
نمدمالی روستای ابرسج، بافت گلیچ، جاجیم و چوقا ( نوعی پارچه پشمی) در شهر مُجن، منبت چوب، ساخت سازهای سنتی، گلیم‌بافی، تراش سنگ‌های نیمه‌قیمتی، هنر ساخت سرامیک در شاهرود و ابرسج، سفالگری شاهرود، تابلو فرش، معرق کاشی، خراطی چوب (از فنون قدیمی شهر شاهرود) و رودوزی‌های سنتی از جمله رشته‌های فعال در این عرصه شناخته می‌شود. صنعت سرامیک‌سازی این شهر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از دیگر صنایع‌دستی شهرستان می‌توان به دست‌بافته‌های سنتی شهرکلاته‌خیج، جاروبافی زنان روستای طرود و سوزن‌دوزی زنان منطقه کویری خارتوران اشاره کرد. شهرکلاته‌خیج نیز در سال گذشته به عنوان شهر ملی دست‌بافته‌های سنتی به ثبت رسید.
سوغات
از مهم‌ترین سوغات شاهرود می‌توان به قيسی، برگه زردآلو، نقل و آب‌نبات، انواع نان محلی و انگور اشاره کرد كه به خاطر كيفيت و تنوع، صادر می‌شوند.
اماکن تاریخی و جاذبه‌های دیدنی
موزه شاهرود
ساختمان موزه شاهرود در سال‌های 1306-1307 ه.ش به عنوان بلدیه بنا شده و این بنا به شماره 1888 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا پس از مرمت و احیاء در اسفند ماه سال 1367 برای بازدید و استفاده پژوهشگران شروع به فعالیت کرد. این موزه دارای گنجینه آثار تاریخی و فرهنگی، باستان‌شناسی و مردم‌شناسی است. بنای موزه به سبک معماری اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی ساخته شده است. موزه شاهرود موزه‌ای است استانی از این‌رو سعی شده اشیاء و آثار هر بخش به تفکیک نگهداری در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گیرند. بخش باستان‌شناسی موزه در طبقه همکف و شامل چهار اتاق و راهرو است که آثاری مربوط به قبل از میلاد مسیح، دوره پیش از تاریخ، آثار دوره اسلامی و ... در آن وجود دارد.
بخش مردم‌شناسی این موزه شامل ابزار کارهای تولیدی و فنون، دامداری، کشاورزی، پوشاک، فنون پخت نان، زیورها، دست‌بافت‌ها و اسناد و قباله‌ها، ابزار و وسایل تعزیه‌خوانی و طب سنتی و تصاویری از فعالیت‌ها و زندگی مردم و مردم‌شناسی است که از عمق زوایای زندگی مردم از روستاها گردآوری شده است. در غرفه پوشاک موزه شاهرود، انواع لباس‌های زنانه شامل کت زنان (کلیجه) شلیته، کلاه سوزن‌دوزی شده، چارقد، جوراب‌های پشمی و پیراهن سوزن‌دوزی شده دیده می‌شود. از ابزار و وسایل تعزیه‌خوانی موجود در این بخش می‌توان به جوشن، سپر، کلاه‌خود و ... اشاره کرد. از جمله تصاویر بسیار زیبا در این غرفه پرده درویشی با 32 قصه به روایت تصویر و 400 صورت انسان و حیوان با هنر نقاشی رنگ و روغن است که در 1340 هجری شمسی در کاشمر نقاشی شده است.
مجموعه تاریخی بسطام
این مجموعه ارزشمند، آثاری از قرن سوم هجری قمری به بعد را شامل می‌شود و در کنار آن آرامگاه متعلق به «ابویزید طیفور بی عیسی بن سروشان بسطام» ملقب به «سلطان العارفین» و از عرفای نامی و مشهور ایران در قرن سوم هجری قمری قرار دارد. از شاخصه‌های این مجموعه وجود 17 بنا در کنار هم و قدمت‌های متفاوت آن (8 دوره) عتیق (اوایل قرن سوم هجری) آلبویه، سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفوی، قاجاری و پهلوی است. اولین بنا مربوط به زمان حیات بایزید بسطامی مسجدی کوچک در زیر مسجد دوم بایزید و در کنار مقبره امامزاده محمد (ع) است. مجموعه بایزید بسطامی شامل خانقاه بایزید، رواق صفوی، منار بسطام، مسجد بایزید بسطامی، مسجد جامع بسطام، امامزاده محمد، برج کاشانه، گنبد غازان خان، مدرسه شاهرخیه و ... است.
مسجد جامع در جنوب مجموعه تاریخی بسطام قرار دارد و از بناهای غازان خان است. این بنا بين سال‌های 700 تا 706 هجری ساخته شده است. شبستان‌های آن در قسمت غرب و شمال ساخته شده و در زمان قاجاریه شبستان شرقی به مسجد الحاق می‌شود.
برج کاشانه هم‌زمان با ساخت مسجد جامع در ضلع جنوب شرقی و متصل به آن به عنوان برج، آرامگاهی ساخته می‌شود که غازان خان آن را به فرزندش می‌بخشد و در سرداب آن قبری نیست. ارتفاع آن از داخل 20 و از بیرون 24 متر است. شکل هندسی آن از داخل 10 ضلعی و از بیرون سی ضلعی پرّه دار و عمود بر هم ساخته شده است و بر سر در آن تاريخ نيمه شوال سنه 700 هجری و نام محمد بن احمد سمنانی و بر طرفين در تزئينات گچ‌بری ديده می‌شود.
مجموعه تاریخی بسطام در فهرست میراث جهان اسلام به ثبت رسیده است.
آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی
علی بن جعفر یا علی بن احمد خرقانی یکی از بزرگان مشایخ طریقت است. او در خرقان دیده به جهان گشود و در همان دیار جهان را بدرود حیات گفته است. بنای کنونی آرامگاه توسط انجمن آثار ملی ساخته شده و با آجر و تزئینات کاشی مزین شده است. آنچه از بنای کهن آرامگاه به جای مانده محراب زیبای آن است که با گچ‌بری‌های نفیس تزئین شده است. این محراب در جنوب غربی بنا قرار دارد. مجموعه شیخ ابوالحسن خرقانی دارای کتابخانه، سوئیت‌های اقامتی و فضای تفرجگاهی است. بنای آرامگاه این عارف نامی قرن چهارم و پنجم هجری قمری در 24 کیلومتری شمال شهرستان شاهرود و در روستای قلعه‌نو خرقان قرار دارد.
جنگل جهانی ابر
منطقه ابر در 40 کیلومتری شمال شرقی شهرستان شاهرود قرار دارد. این منطقه که به نام جنگل‌های ابر معروف است در ارتفاعات آن عمدتاً به صورت چمنزار و یا مراتع مشجر و در پایین‌دست آن به جنگل با گونه‌های متنوع دیده می‌شود. جنگل ابر شاهرود دومین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار جهانی بعد از کویر لوت و یکی از زیباترین و خوش آب و هواترین جنگل‌های دنیاست که در مجاورت روستای هدف گردشگری ابر واقع شده است. از آنجا که در اغلب مواقع فضای این جنگل را پوششی از ابر فرا گرفته به این نام مشهور است. برای رسیدن به جنگل باید از روستای ابر عبور کرد.
جنگل اولنگ
جنگل اولنگ در فاصله 85 کیلومتری شمال شاهرود و در آبریز شمال کشور واقع شده است. مهم‌ترین چشم‌انداز منطقه، وجود جنگل‌ها با ترکیب درختان جنگلی متفاوت و متنوع است که به ویژه در فصل بهار و تابستان قابل استفاده هستند. جنگل‌های مرتفع و امکان دسترسی آسان به محیط جنگل، تنوع جانوری و نیز تنوع گونه‌های درختی جنگلی، از امتیازهای مهم گردشگری این منطقه هستند.
جنگل قطری
منطقه قطری در بخش بسطام شهرستان شاهرود در میان جنگل اولنگ و جنگل ابر قرار دارد. بهترین راه دسترسی به آن از جاده روستای هدف گردشگری ابر در مسیر امامزاده محمد سراوین قطری است. این منطقه به‌واسطه قرارگيري در منطقه کوهستاني داراي آب و هواي کوهستانی سرد و معتدل است.
مجن و آبشار تنگه داستان
شهر مجن در فاصله 35 کیلومتری شمال غربی شاهرود و در یک منطقه کوهستانی واقع شده است. تنگه معروف (داستان) نیز در فاصله 10 کیلومتری شهر مجن و 45 کیلومتری شاهرود واقع است. به دلیل قرار گرفتن این ناحیه در یک منطقه کوهستانی و در ارتفاع حدود 2 هزار متری از سطح دریا، آب و هوا و اقلیم منطقه در فصول بهار و تابستان و اوایل پاییز برای بهره‌برداری گردشگران مساعد است.
زیست‌کره توران
مجموعه «توران» از سه قسمت پارک ملی (8 درصد) پناهگاه حیات‌وحش (17 درصد) و منطقه حفاظت‌شده (75درصد) تشکیل شده است. این منطقه در قسمت جنوب جاده تهران – مشهد شمالی شرقی دشت کویر، غرب منطقه «خارتوران» و شرق منطقه «طرود» واقع است. این مجموعه پس از پناهگاه حیات‌وحش «نایبندان» دومین منطقه بزرگ تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست است. خارتوران را آفريقای ايران لقب داده‌اند. این منطقه دومين منطقه بيوسفر جهان است كه در فاصله 140 كيلومتری جنوب شرقی شاهرود و 28 كيلومتری جنوب شرقی شهر بيارجمند و در شمال مركزی كوير ايران واقع است.
روستای هدف گردشگری قلعه بالا و محور گردشگری گیور- دزیان
روستای هدف گردشگری قلعه بالا در جوار منطقه نمونه گردشگری زیست‌کره توران قرار دارد. این منطقه در جنوب شرقی و در فاصله 13 کیلومتری از شهر بيارجمند واقع شده است. وجود بافت تاریخی و معماری روستا که به صورت پلکانی است، زمینه حضور گردشگران داخلی و خارجی را فراهم آورده است. ... روستاهای گیور، دزیان و قلعه احمد در محدوده نزدیک به روستای هدف گردشگری قلعه بالا و محور گردشگری قرار دارد که در این محدوده می‌توان بناهای تاریخی ارزشمند از جمله آسیاب آبی، حمام و ... را نیز مشاهده کرد.
خوش ییلاق
پناهگاه حیات وحش «خوش ییلاق» در شمال شرقی شهرستان شاهرود قرار دارد. این منطقه از جمله نخستین مناطق مورد حفاظت در ایران بوده و از سال 1364 عنوان پناهگاه حیات وحش تغییر یافته است.
فرحزاد تاش و چشمه هفت‌رنگ
منطقه فرحزاد تاش و چشمه هفت‌رنگ در حوزه استحفاظی شهرستان شاهرود و در رشته‌کوه البرز مرکزی در شمال شهرستان واقع است. به دلیل وجود آب فراوان و مراتع سرسبز، کشاورزی و دامداری شغل اصلی مردم را تشکیل می‌دهد. چشمه هفت‌رنگ به خاطر زیبایی چشمه‌های آن و خواص درمانی از گذشته مورد توجه اهالی منطقه بوده است. وجه تسمیه فرحزاد به دلیل سرسبزی مزارع و باغات منطقه است و وجه تسمیه چشمه هفت‌رنگ نیز به واسطه چشمه‌هایی است که با عبور از مواد معدنی گوناگون به رنگ‌های مختلف دیده می‌شود.
منطقه طرود
منطقه کویری طرود شاهرود که بزرگ‌ترین نخلستان شمال شرق کشور را در خود جای داده و به همراه رمل‌های کویری زیبا و دیدنی چاه جم و بلندای زیبا و دیدنی آرامگاه پیرمردان در این بخش کویری، جلوه‌ای دیگر از قدرت یزدان پاک را به تماشا می‌گذارد. این روستا در فاصله 125 کیلومتری جنوب شهرستان شاهرود در محور شاهرود – معلمان – اصفهان و در منطقه کویر مرکزی ایران قرار دارد. وجود تپه‌های ماسه‌ای (رمل کویری) در این منطقه و مجاورت با منطقه چاه جام و دریاچه نمک یکی از جاذبه‌های گردشگری طبیعی شهرستان به شمار می‌رود.
روستای هدف گردشگری رضاآباد
منطقۀ گردشگری رضاآباد دارای گونه‌هاي نادر جانوري و گياهي منحصر به فرد است. این منطقه در جنوب شرقی شهر بيارجمند و در شمال كوير مركزي ايران واقع است. دو اثر طبیعی نادر در این منطقه رمل‌های کویری و کوهستان مجاور آن است که روستای هدف گردشگری رضاآباد با معماری خاص کویر (سقف‌های گنبدی) حدفاصل رمل‌ها و کوهستان شکل گرفته است.
بازار
بازار شاهرود يكی از بازارهای تاريخی و بزرگ استان است كه در مركز شهر شاهرود قرار دارد. قدمت اين بازار به دوره قاجاريه باز می‌گردد، بازار شاهرود علاوه بر راسته اصلي داراي سه سوق و چهارسوق و چندين كاروانسرا، آب انبار، حمام و مدرسه است و از نظر اقتصادی از جايگاه ویژه‌ای در شاهرود برخوردار است.
خانه یغمایی‌ها
این خانه که به جای مانده از خانه‌های زیبای شاهرود قدیم است، در خیابان تهران، خیابان 8 شهریور (بهرام) واقع شده و در اوایل دورۀ پهلوی به سال 1304 ه. ش ساخته شده است. این بنا به لحاظ مشخصه‌های معماری سنتی در سطح شهرستان بی‌نظیر است. فرم پلان به‌صورت حیاط مرکزی بوده، ورودی خانه در قسمت جنوبی با یک راهرو (دالان) به حیاط مرتبط است. این خانه تاریخی دارای بادگیر و حوض‌خانه و اتاق‌های مهمان، ایوان و آب انبار است.
مسجد شیخ علی‌اکبر
مسجد شيخ علی‌اکبر شاهرود يكي از شاخص‌ترین بناهاي تاریخی شاهرود است که در خیابان شهید صدوقی (مزار) از گذشته به يادگار مانده است. تاريخچه اين مسجد مربوط به اواسط حكومت ناصرالدین‌شاه قاجار است. باني اين مسجد مرحوم حاج شيخ علی‌اکبر در سال 1274 هجري قمری است. از ویژگی‌های اين مسجد وجود چهار محراب در قسمت‌های مختلف است كه يكي در گنبد خانه و مابقی در شبستان‌های مسجد قرار دارد.
مسجد جامع شاهرود
این بنا از مساجد تک ایوانی و مربوط به دوره ایلخانی است. این مسجد از چند شبستان تشکیل شده، مصالح آن خشت خام است که با اندود کاه‌گل و گچ پوشانده شده است. مسجد جامع شاهرود به صورت خاصی ساده و بدون تزئینات بوده و در روبروی بافت تاریخی شاهرود در خیابان مسجد جامع قرار دارد.
تکیه زنجیری
ساختمان تكيه زنجيری شامل دو قسمت نوسازي شده و بناي قديمی است. اين بنا در شمال شهر شاهرود و در بافت قديمی شهر قرار دارد. قسمت باقی‌مانده از بنای قديمی شامل يك حياط مركزی است كه دور تا دور آن در طبقه همكف حجره‌های متعدد قرار دارد. حياط دارای 2 ورودی شمالی و جنوبی است. شاه‌نشین‌ها روی ورودی‌های شمالی و جنوبی چند پله بالاتر از كف طبقه اول قرار دارند. زنجير فلزی كه آلياژ خاصی از آهن است و احتمالاً لنگر کشتی‌های قديمی بوده بر روی دو چنار و دو پايه فلزی قرار دارد. پوش روی حياط كه عنصری از معماری تکیه‌های زمان قاجار بوده (تكيه دولت) در ايام عزاداری بر روی زنجير قرار می‌گیرد.
تکیه برنجی و موزه آب
بنای حسینیه در 2 طبقه در 2 طرف حیات حسینیه به صورت قرینه است. سر در حسینیه به صورت قدیمی خود باقی و از لحاظ معماری حائز اهمیت است، ورودی حسینیه شامل سه دالان قوسی شکل است. سقف دالان بزرگ از لحاظ معماری دارای اهمیت است. در چوبی ورودی دالان‌ها به ویژه در بزرگ با سردرهایی به صورت هلالی جلوه خاصی دارند. موزه تخصصی آب با همت متولی مجموعه در این حسینیه دایر و مورد بازدید علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.
* گزارش از سمانه سلطانی‌پور، مسئول روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان
انتهای پیام/
