ششم ذی‌القعده روز بزرگداشت احمد بن موسی بن جعفر (ع) خورشید پرفروغ هدایت و شاه‌چراغ شهر شیراز است. امین ولایتی که از او در چهار خصلت هجرت، جهاد، شهادت و ولایت مداری به‌عنوان الگوی برتر یاد می‌کنند. حضرت شاه‌چراغ (ع) از شخصیت‌های عالی‌مقام و جلیل‌القدر و پرهیزکار بود.
تاریخ دقیق تولد حضرت احمد بن موسی شاه‌چراغ (ع) مشخص نیست. در سال‌های اخیر در شورای فرهنگ عمومی استان فارس نام‌گذاری یک روزبه نام بزرگداشت آن حضرت مطرح شد و متولیان امر تصمیم گرفتند که روز تولد آن حضرت را به‌عنوان مراسم بزرگداشت انتخاب کنند؛ لذا برای مشخص شدن روز دقیق تولد، مورخان و محققان تحقیقات خود را آغاز کردند.
اما پس از بررسی‌های به‌عمل‌آمده، کارشناسان به این نتیجه رسیدند که روز تولد حضرت شاه‌چراغ به‌درستی مشخص نیست و در این رابطه نقل‌های متفاوتی وجود دارد. ازاین‌رو، تصمیم بر این شد که در دهه کرامت یعنی حدفاصل تولد حضرت فاطمه معصومه (س) و امام رضا (ع) یک روز به‌عنوان روز بزرگداشت حضرت احمد بن موسی «شاه‌چراغ» تعیین شود.
حضرت احمد ابن موسی (ع) از فرزندان امام موسی کاظم (ع) معروف به سیدالسادات و شاه‌چراغ است؛ در مورد رابطه احمد بن موسی (ع) با پدرش این اندازه آورده‌اند که امام کاظم (ع) او را دوست داشت و ملکی از خود به او بخشید و وی را به بخشندگی و دلیری ستود.
مورخان گزارش داده‌اند که پس از شهادت امام کاظم (ع)، مردم مدینه به لحاظ شخصیتی که ایشان داشت، به در خانه او رفته و با وی بیعت کردند و او پیشاپیش جمعیت به مسجد پیغمبر رفت و خطبه‌ای خواند و به مردم گفت: «ای کسانی که با من بیعت کرده‌اید، بدانید که من خودم با برادرم علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) بیعت کرده‌ام و او واجب‌الاطاعة و بر من و شما است که از او اطاعت کنیم» و سپس از منبر پایین آمده و به‌اتفاق مردم به در خانه برادرش رفته و با حضرت بیعت کردند.
درباره آمدن احمد بن موسی (ع) به ایران و انگیزه او گزارش‌های گوناگون وجود دارد و این قسمت از زندگی وی فاقد شفافیت است.
برخی عقیده دارند که این بزرگوار در بغداد ساکن بود و آنگاه‌که خبر شهادت و درگذشت ناگهانی امام رضا (ع) را شنید، به‌شدت ناراحت شد و گریه کرد، آنگاه با همراهانی بسیار (حدود ۳ هزار نفر) به خون‌خواهی و انتقام از مأمون خروج کرد و روی به ایران نهاد.
بر پایه این گزارش او در قم و ری با سپاهیان مأمون جنگید و سرانجام به خراسان آمد و درجایی نزدیک اسفراین طی جنگ با لشکریان مأمون کشته شد.
بعضی دیگر باور دارند که احمد بن موسی (ع) پیش از درگذشت امام رضا (ع) و مقارن با ولایتعهدی آن حضرت همراه جماعتی قصد ایران کرده تا به برادرش ملحق شود و شرح آن در منابع این‌گونه آمده است؛ درزمانی که حضرت امام علی بن موسی (ع) با ولایتعهدی تحمیلی در «طوس خراسان» بودند، حضرت احمد بن موسی (س) به‌اتفاق جناب سید محمد عابد و جناب سید علاءالدین حسین برادران خود و جمعی دیگر از برادرزادگان و اقارب و دوستان، به‌قصد زیارت آن حضرت از حجاز به سمت خراسان حرکت کرد و در بین راه نیز جمع کثیری از شیعیان و علاقه‌مندان به خاندان رسالت، به سادات معظم ملحق و به‌اتفاق حرکت کردند؛ تا جایی که می‌نویسند: به نزدیک شیراز که رسیدند، تقریباً یک قافله پانزده‌هزارنفری از زنان و مردان تشکیل‌شده بود.
«خبر حرکت این کاروان را به خلیفه وقت (مأمون) دادند. وی ترسید که اگر چنین جمعیتی از بنی‌هاشم و دوستداران و فدائیان آن‌ها به طوس برسند، اسباب تزلزل مقام خلافت گردد، لذا امریه‌ای صادر نمود به تمام حکام بلاد که در هرکجا قافله بنی‌هاشم رسیدند، مانع از حرکت شوید و آن‌ها را به سمت مدینه برگردانید. به هرکجا این حکم رسید قافله حرکت کرده بود مگر شیراز.»
«حاکم شیراز مردی به نام «قتلغ خان» بود. وی با ۴۰ هزار لشکر جرّار، در «خان زنیان» در هشت فرسخی شیراز اردو زد و همین‌که قافله بنی‌هاشم رسیدند، پیغام داد که حسب‌الامر خلیفه، آقایان از همین‌جا باید برگردید. حضرت سید احمد (س) فرمود: «ما قصدی از این مسافرت نداریم، جز دیدار برادر بزرگوارمان». اما لشکر قتلغ خان راه را بستند و جنگ شدید خونینی شروع شد، اما لشکر در اثر فشار و شجاعت بنی‌هاشم پراکنده شدند. »
«لشکر شکست‌خورده، تدبیری اندیشیدند. بالای بلندی‌ها فریاد زدند: «الان خبر رسید که ولیعهد (امام هشتم علیه‌السلام) وفات کرد»! این خبر مانند برق، ارکان وجود مردمان سست‌عنصر را تکان داده، از اطراف امام زادگان متفرق شدند. جناب سید احمد (س) شبانه با برادران و اقارب از بیراهه به شیراز رهسپار شدند. »
شهادت حضرت شاه‌چراغ (ع)
مورخان در مورد شهادت و یا وفات و محل دفن احمدبن‌موسی نیز اختلاف دارند که این اختلاف مبتنی بر آن است که وی به اسفراین رفته و در آنجا به شهادت رسیده و یا در شیراز وفات یافته و یا به شهادت رسیده است.
برخی عقیده دارند وی در اسفراین به شهادت رسید و در همان‌جا به خاک سپرده شد و زیارتگاه او همان‌جا است.
بر این اساس قبر احمد بن موسی (ع) در اسفراین و یا مکان‌های دیگر بوده و آرامگاه شیراز مربوط به احمد بن موسی نیست.
برخی دیگر باور دارند که احمد بن موسی در شیراز در جنگ با عامل مأمون شهید شد و یا اینکه در این شهر مخفی شد و بعد وفات کرد و در همان‌جا دفن شد. امین یکی از فقهای شیعه بعد از گزارش آنانی که محل دفن احمد بن موسی (ع) را اسفراین و یا مکان دیگر می‌داند، می‌نویسد: «و هذا غریب مخالف للمشهور من ان مشهده شیراز»
حقیقت امر آن است که به‌طور قاطع نمی‌توان گفت قبر ایشان در کجا قرار دارد، اما شواهد و قرائن دیدگاه آنانی را که قائل هستند، شیراز محل دفن احمد بن موسی (ع) است، تائید می‌کند و مشهور همین است.
محسن امین بعد از بیان عقیده آنانی که محل دفن احمد بن موسی را در اسفراین و یا مکان دیگر می‌دانند، می‌نویسد «این عقیده بعید و مخالف باعقیده مشهور است که محل شهادت و قبر او شیراز است.»
تاریخ وفات احمد بن موسی به‌طور دقیق معلوم نیست، اما برخی تاریخ وفات را حدود ۲۰۳ که هم‌زمان با شهادت امام هشتم (ع) است ذکر کرده‌اند.
چرا «شاه‌چراغ»
درباره پیدا شدن مدفن حضرت احمد بن موسی (س) حکایت دیگری نیز نقل‌شده است که توجه به آن دلیل نامیده شدن آن حضرت به «شاه‌چراغ» را نیز روشن می‌کند:
«تا زمان «امیر عضد الدوله دیلمی» کسی از مدفن حضرت احمد ابن موسی (ع) اطلاعی نداشت و آنچه روی قبر را پوشانده بود، تل گلی بیش به نظر نمی‌رسید که در اطراف آن، خانه‌های متعدد ساخته‌شده بود. ازجمله پیرزنی در پایین آن تل، خانه‌ای گلی داشت و در هر شب جمعه، ثلث آخر شب می‌دید چراغی درنهایت روشنایی در بالای تل خاک می‌درخشد و تا طلوع صبح روشن است، چند شب جمعه مراقب می‌بود، روشنایی چراغ به همین کیفیت ادامه داشت با خود اندیشید شاید در این مکان، مقبره یکی از امامزادگان یا اولیاءالله باشد، بهتر آن است که امیر عضد الدوله را بر این امر آگاه کنیم.
هنگام روز پیرزن به همین قصد به سرای امیر عضد الدوله دیلمی رفت و کیفیت آنچه را دیده بود به عرض رسانید. امیر و حاضرین از بیانش در تعجب شدند. درباریان که این موضوع را باور نکرده بودند، هرکدام به سلیقه خود چیزی بیان کردند، اما امیر که مردی روشن‌ضمیر بود، گفت: اولین شب جمعه شخصاً به خانه پیرزن می‌روم تا از موضوع آگاه شود.
چون شب جمعه فرارسید شاه به خانه پیرزن آمده و دور از خدم‌وحشم آنجا خوابید و پیرزن را فرمود هر وقت چراغ روشن گردید مرا بیدار کن. چون ثلث آخر شب شد پیرزن برحسب معمول روشنایی پرنوری قوی‌تر از دیگر شب‌های جمعه مشاهده کرد و از شدت شعفی که به وی دست داده بود بر بالین امیر عضد الدوله آمده و بی‌اختیار سه مرتبه فریاد زد: «شاه! چراغ»
امیر بیدار شد و ناگهانی از خواب پریده و چشمش را متوجه سمتی نمود که پیرزن چراغ را به او نشان می‌داد و، چون علناً و آشکارا چشمش نور چراغ را دید در شگفتی عجیب بماند و، چون رو به سمت چراغ بر بالای تل برآمد اثری از چراغ ندید و، چون به پایین آمد باز نور چراغ با روشنایی زیاد خودنمایی می‌کرد، خلاصه اینکه امیر شخصی را جهت کاوش در آن منطقه امور می‌کند و مقبره فرزند ارشد موسی بن جعفر (ع) حضرت شاه‌چراغ پیدا می‌شود و به دستور امیر بر بالای آن جایگاهی ساخته می‌شود که تا امروز زیارتگاه عاشقان اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) است. در شورای فرهنگ عمومی استان فارس نام‌گذاری یک روزبه نام بزرگداشت آن حضرت مطرح شد و متولیان امر تصمیم گرفتند که روز تولد آن حضرت را به‌عنوان مراسم بزرگداشت انتخاب کنند، لذا برای مشخص شدن روز دقیق تولد، مورخان و محققان تحقیقات خود را آغاز کردند.
امروز حرم مطهر و ملکوتی حضرت احمد ابن موسی شاه‌چراغ (ع)، سالانه میعادگاه صدها هزار عاشق و دلباخته‌ی اهل‌بیت (ع) است؛ مأوایی برای آرام دل، برای استغاثه و عبادت.
حرم مطهر حضرت شاه‌چراغ (ع) و برادران بزرگوار آن حضرت در شیراز، مرکز ثقل مذهبی و فرهنگی این دیار به شمار می‌رود. جایگاهی که به فرموده رهبر معظم انقلاب «حرم سوم اهل‌بیت (ع) در ایران اسلامی» نامیده شد.
طی سال‌های اخیر و در ایام دهه‌ی کرامت، روز ششم ذی‌القعده به بزرگداشت حضرت احمد ابن موسی (ع) اختصاص یافت تا روزی باشد برای شناخت بیشتر نسبت به این شخصیت مبارز دینی و معرفی هرچه بهتر ایشان به جهانیان خصوصاً مسلمانان و شیعیان سراسر دنیا.
* گزارش از روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس
انتهای پیام/
