«دوقوزلیق»، یکی از یادگارهای نوعروسان و تهیه بقچه آن رسمی برجای‌مانده از قوم ترکمن در جشن عروسی است و به معنی «۹ تایی» است.

دوقوزلیق جزئی از جهیزیه عروس است که توسط خانواده داماد تهیه می‌شود و در روز دوم عروسی به همراه زنان خانواده داماد با کاروان عروسی به خانه عروس برده می‌شود.

دوقوزلیق به‌صورت دو بقچه تهیه شده و در هرکدام از آن بقچه ۹ دست پارچه پیراهنی و ۹ دست شلوار سوزن‌دوزی شده قرار می‌دهند. انتخاب جنس پارچه لباس‌های بقچه و میزان سوزن‌دوزی روی لباس بستگی به توان مالی خانواده‌ها دارد.

طایفه یموت قوم ترکمن در این بقچه علاوه بر لباس‌های مذکور، یک عدد شانه به نام «باش داراق»، یک عدد آیینه و یک جفت بندِ مو (برای بافتن گیسوان عروس که داخل پارچه‌ای سفیدرنگ قرار می‌گیرند) نیز می‌گذارند تا نوعروس در طول سال‌های زندگی خود، از آن‌ها استفاده کند.

بعد از نامزد شدن پسر و دختر، بقچه مخصوص «دوقوزلیق» با طرحی خاص، در رنگ‌های مختلف توسط زنان فامیل یا همسایه‌ها دوخته و آماده می‌شود. روز عروسی لباس‌های عروس را داخل این بقچه گذاشته و آن‌ها توسط زنان بزرگ فامیل ازجمله عروسان یا دختران بزرگ خانواده با کجاوه‌ای که عروس و ساقدوش در آن نشسته‌اند، به خانه داماد می‌برند. نگهداری بقچه بر عهده ساقدوشان عروس است. هنگامی‌که دوقوزلیق‌های خانواده عروس و داماد برده شد فقط بقچه‌های عروس، توسط بزرگان خانواده داماد به‌ غیر از مادر داماد در جمع فامیل و بستگان نزدیک باز می‌شود تا همه فامیل آن را ببینند.

پس از باز کردن دوقوزلیق افراد فامیل سه مرتبه دست بر لباس‌ها کشیده و آن را بر چشمانشان می‌کشند تا از آن متبرک شوند. داخل دوقوزلیق نیز تبرک می‌گذارند که شیرینی‌های سنتی ترکمن چون بیشمه، قاتلاما، یابما چورک، دو عدد کله‌قند تزیین‌شده و کیسه‌ای حاوی نخود، کشمش، شکلات، قند و سکه را شامل می‌شود. چهار عدد از این کیسه‌ها را که هردو عدد آن در یک دستمال قرار می‌گیرد، داخل دوقوزلیق گذاشته می‌شود. هنگامی‌که دوقوزلیق باز شد شیرینی و تبرکی که روی بقچه گذارده شده است بین مهمانان پخش و با آن پذیرایی می‌شوند و هر فردی که شیرینی را برمی‌دارد دعایی مختص دوقوزلیق با این مضمون می‌خواند: «به زده نصیب اِدسین» به این معنا که «شیرینی دوقوزلیق نصیب ما هم شود».

در گذشته به‌منظور تهیه لباس‌های دوقوزلیق همسایه‌ها و افراد فامیل به یاری خانواده داماد آمده و بر اساس سنت یاور یاور (یور) هر کس آماده کردن یک دست پیراهن و شلوار را عهده‌دار می‌شد و سوزن‌دوزی روی شلوار و بافت پارچه پیراهنی را انجام می‌دادند. در قبال آن، خانواده داماد نیز این همیاری ایشان را بی‌پاسخ نمی‌گذاشته و هرگاه پسر آن خانواده نامزد می‌کرد، او نیز خود را موظف به انجام این همکاری و همیاری برای تهیه دوقوزلیق می‌دانست، اما امروزه این امر هماهنگ با ریتم زندگی مدرن از شکل و فرم گذشته دور گشته و رنگ و بوی مدرن به خود گرفته است.

حفظ آدابی از این‌ دست که بخشی از فرهنگ مردم قوم ترکمن را تشکیل می‌دهد، برای بهبود روابط و انسجام طوایف و اقوام در جامعه امروزی، ضرورت دارد، زیرا این‌گونه سنن دارای غنای بسیاری بوده و در بین مردم ترکمن از جایگاه خاصی برخوردار است و بدون شک حفظ این موضوع در غنی شدن هر چه بیشتر فرهنگ جامعه تأثیرگذار خواهد بود، زیرا حفظ داشته‌های فرهنگی در هر جامعه، باعث حفظ هویت و غرور ملی می‌شود.

نوع زندگی انسان به دلیل اجتماعی بودن، لزوم همکاری و همیاری را ایجاب می‌کند که این همکاری و تعاون در واحدهای جمعی وجه اجتناب‌ناپذیر زندگی انسانی به شمار می‌رود. یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های این‌گونه آداب وجود حس همکاری و یاری‌رساندن در بین افراد یک قوم است، چراکه طی مراسم تهیه دوقوزلیق یا جهیز عروس، افراد فامیل یا همسایه‌ها به یاری خانواده‌ای که دختر یا پسر نامزدکرده دارند، می‌آیند تا از بار مالی خانواده‌ها کم کرده و به تهیه بخشی از جهیز عروس که شامل لباس او می‌شود سرعت ببخشند.

علاوه بر آن پاسداری از این سنن به حفظ و ترویج و ماندگاری برخی از رشته‌های صنایع‌دستی نیز کمک شایان توجهی خواهد کرد. از جمله رشته ابریشم‌بافی یا نساجی سنتی، سوزن‌دوزی ترکمن، البسه محلی، نوار بافی ترکمن و….

آداب تهیه دوقوزلیق بقچه جهیز عروس ترکمن از آثار ناملموس استان گلستان است که در جلسه شورای عالی ثبت آثار در مردادماه سال ۱۳۹۶ به ثبت رسیده است.

*گزارش از مریم منصوری کارشناس ثبت آثار ناملموس استان گلستان

انتهای پیام/