خبرگزاری میراث آریا: بیهقی از جمله تاریخ‌نگاران و نویسنده‌های ایرانی است که به خاطر علاقه فراوانی که به نویسندگی داشت و رفت و آمدهای خانوادگیشان با دربار پادشاهان، در دربار سلطان محمود غزنوی زندگی کرد و بعد از مدتی نگارش کتاب تاریخ بیهقی به او سپرده شد و با این نام شهرت یافت و در بین مردم شناخته شد.
امروز روز بزرگداشت «ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی» و روز ملی نثر پارسی است، تاریخ نگار و نویسنده ایرانی در دربار غزنوی که در سال 374 هجری شمسی در سبزوار متولد شد. به همین مناسبت در این گزارش مروری خواهیم داشت بر مهم‌ترین رویدادهای زندگی او و نگارش کتاب «تاریخ بیهقی».
** علاقه بیهقی به نویسندگی
«ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی» از همان کودکی به کار نویسندگی علاقه بسیاری داشت به همین دلیل در جوانی بعد از تحصیل در نیشابور به غزنین رفت و جذب کار نگارش «دیوان رسالت» شد و با علاقه و استعداد بی نظیری که داشت، به عنوان دستیار خواجه ابونصر مشکان صاحب دیوان رسالت «سلطان محمود غزنوی» برگزیده شد و 19 سال زیر نظر او کار کرد. او شخصی مورد اعتماد بود و خطی خوش داشت. از این رو می توانست، بسیاری از نامه‌ها و اخبار و احوال حکومت‌ها و شاهان را ببیند.
** کتاب «تاریخ بیهقی» چطور شکل گرفت؟
وظیفهٔ نگارش یا تهیهٔ رونوشت از نامه‌های مهم دربار برعهدهٔ بیهقی بود و از سال ۴۱۲ تا ۴۷۰ هجری قمری از نزدیک شاهد روند امور در بخشی از دوران سلطنت محمود غزنوی و پس از آن در دوران سلطنت امیر محمد غزنوی، مسعود غزنوی اول، مودود غزنوی، مسعود غزنوی دوم، علی غزنوی (معروف به بهاءالدوله)، عبدالرشید غزنوی، طغرل غاصب، فرخزاد غزنوی و ظهیرالدوله ابراهیم غزنوی بود.
** مهم‌ترین منبع تاریخی در دوران غزنوی
مهم ترین دلیل شهرت بیهقی نگارش کتاب «تاریخ بیهقی» است که مهم‌ترین منبع تاریخی در مورد دوران پادشاهی سلطان محمود غزنوی به شمار می‌رود. بیهقی از معدود نویسنده هایی است که تاریخ را عین به عین دید و در همه رویدادهای آن زمان حضور داشت و بعد آنها را در قالب این کتاب به نگارش درآورده است. همچنین این کتاب همه وقایع و زندگی مردم آن زمان از تاریخ را در خود گنجانده است. او اتفاقات داخلی و رویدادهای دربار و سلسله پادشاهی غزنویان را با انصاف تمام در کتابش نگاشته است.
این کتاب بهتر از هر کتاب دیگری اشتباهات و اشکالات حکومت آنان را نشان می‌دهد، علاوه بر این، اطلاعات بسیار ارزشمندی در مورد چند و چون زندگی در آن روزگار و ارزش‌ها و اعتقادات آنان در اختیار می‌گذارد.
** «تاریخ بیهقی» چند نام دیگر داشت؟
این کتاب علاوه بر تاریخ غزنویان، قسمت‌هایی دربارهٔ صفاریان، سامانیان و دورهٔ پیش از برآمدن و پادشاهی محمود غزنوی دارد. نسخهٔ اصلی کتاب حدود ۳۰ جلد بوده است. بیهقی نام کتابش را فقط تاریخ نوشته است ولی در دوره‌های بعدی، این کتاب را با نام‌های دیگری هم نام بردند که مشهورترین آنها تاریخ بیهقی است. تاریخ ناصری، تاریخ مسعودی، تاریخ آل ناصر، تاریخ آل سبکتگین، جامع‌التواریخ، جامع فی تاریخ سبکتگین و مُجَلدات نیز دیگر نام‌های این کتاب هستند.
** این کتاب چه ویژگی‌هایی دارد؟
از جمله ویژگی‌های این کتاب تاریخی می توان به: ارزش تاریخی و مستند بودن، سبک ادبی و نگارش، اطناب، توصیف، استشهاد و تمثیل، تقلید از نثر عربی، حذف افعال یا قسمتی از جمله به قرینه، شیوهٔ جدید در استعمال افعال، جمع بستن ضمایر و صفات، استفاده از لغات و امثال و عبارات فارسی، استعمال لغات عربی اشاره کرد.
** اوج بلاغت طبیعی زبان پارسی
هنر بیهقی اوج بلاغت طبیعی زبان پارسی است و بهترین نمونه هنر انشایی پیشینیان محسوب می شود، آغاز تألیف تاریخ بیهقی سال ۴۴۸ قمری و موضوع آن، رویدادهای ۴۲ سال از پادشاهی غزنویان بوده و در ۳۰ فصل تدوین شده بود. مطالب آن تا مجلد چهارم همان مطالب تاریخ ناصری و تاریخ یمینی بوده، از مجلد پنجم که آغاز آن از میان رفته تا مجلد۱۰، تاریخ بیهقی موجود است و مجلدهای بعدی وقایع سال ۴۵۱ قمری بوده است.
** تاریخ بیهقی چند بخش دارد؟
از چهار جلد اول تاریخ بیهقی که درباره روزگار باستان و دوران پیش از غزنویان بوده تنها مطالبی اندک در «زبده‌التواریخ» بر جای مانده است. این اثر سترگ در حوزه تاریخ‌نگاری، داستان‌نویسی، اندیشه، ادبیات و شیوه نگارش فارسی، نگاه خردمندانه به هستی و اتفاقات آن، کتابی قابل توجه است. تاریخ بیهقی، شاهنامه نثر فارسی و بیانگر شایستگی زبان فارسی در حوزه نگارش و پژوهش است.
** روایت های 30 جلد کتاب بیهقی چه بود؟
در دوره بعد از مرگ سلطان مسعود، بیهقی در گزارش‌های خود به وقوع سیل در غزنه و بازسازی شهر و قلعهٔ آن به دست عمرو لیث صفاری اشاره می‌کند. سی جلد کتاب تاریخ بیهقی، دست‌کم ۴۲ سال از عصر غزنویان را پوشش داده است: چهار جلد اول شامل «تاریخ ناصری» و «تاریخ یمینی»؛ جلد پنجم تا دهم شامل «تاریخ مسعودی» و جلد یازدهم تا سی‌ام شامل نوزده سال سلطنت دوم امیرمحمد غزنوی، سلطنت مسعود غزنوی دوم، سلطنت علی غزنوی (معروف به بهاءالدوله)، سلطنت عبدالرشید غزنوی و سلطنت فرخزاد غزنوی، تا آغاز سلطنت ابراهیم غزنوی.
** کتابی جذاب برای خوانندگان نثر فارسی
این کتاب، یکی از معدود کتاب‌هایی است که از نثر فارسی پیش از مغول مانده است. در میان نوشته های قدیم کمتر کتابی را می‌توان یافت که بتواند با کهنگی زبان تا این اندازه برای خوانندگان خود جذابیت داشته باشد، به طوری که نسل‌های بعد را که شاید از نثر آن زمان فاصله گرفته باشند به طرف خود جذب می‌کند.
** تصحیح کتاب تاریخ بیهقی توسط علی اکبر فیاض
تاریخ بیهقی را علی‌اکبر فیاض، بنیانگذار دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد، پس از ۲۵ سال پژوهش و مطالعه، تصحیح کرده. او پیش از چاپ کتاب درگذشت و رموز حروف لاتینی که وی برای نشان دادن علامت اختصاری نسخه‌ها در پایین صفحات آورده بود مشخص نشد.
انتهای پیام/
انتهای پیام/
