ظهر روز جمعه ششم آبان‌ماه 1401، خبر درگذشت پروفسور سیروس شفقی بنیان‌گذار گروه جغرافیای دانشگاه اصفهان منتشر شد، خانواده و نزدیکانش نقل کردند او درحالی‌که در کتابخانه شخصی خود در حال مطالعه بود با آرامش کامل و براثر ایست قلبی در کنار کتاب‌هایش بدرود حیات گفت و پس از گذشت بیش از نیم سده فعالیت فرهنگی و علمی به دیدار معبودش شتافته و به آرامش ابدی دست‌یافت.
شادروان دکتر سیروس شفقی در سال 1312خورشیدی در شهر تاریخی ارومیه، یکی از شهرهای تاریخی خطه زیبای آذربایجان چشم به جهان گشود، پس از پایان تحصیلات ابتدایی وارد دانشگاه تبریز شد و تحصیلات خود را در رشته‌های تاریخ و جغرافی به اتمام رساند. در دهه‌های بیست و سی خورشیدی که هنوز رشته‌هایی همچون تاریخ و جغرافیا در دانشگاه‌ها از یکدیگر تفکیک نشده بود، شادروان شفقی پس از پایان تحصیلاتش در مقطع کارشناسی برای ادامه تحصیل تخصصی در رشته جغرافیا به آلمان رفت و در دانشگاه شهر کلن تحصیلات خود را تا مقطع دکتری در رشته جغرافیای شهری ادامه داد و پس‌ازآن به اصفهان آمد و تا پایان عمر در اصفهان ماندگار شد و از او در طی این ایام طولانی به‌عنوان اصفهان شناسی یاد می‌شود که از تبار نیک نامان خطه آذربایجان بود.
نگاهی گذرا بر حیات علمی و فرهنگی پرفسور سیروس شفقی در اصفهان
شادروان سیروس شفقی در سال 1345 خورشیدی پایان‌نامه خود را در مقطع دکتری در رشته جغرافیای شهری در دانشگاه کلن آلمان به نگارش درآورد و درعین‌حال به‌عنوان دستیار گروه جغرافیای این دانشگاه نیز مشغول فعالیت بود.
بر اساس خاطرات پرفسور شفقی که در طی برگزاری آیین بزرگداشت نیم سده فعالیت‌های علمی و فرهنگی او در سال 1394 خورشیدی ثبت و ضبط شد در طی آن سال‌ها چون هنوز وزارت علوم تأسیس نشده بود ، مرکزی در وزارت آموزش‌وپرورش به نام حوزه تعلیمات عالیه وجود داشت. با این وصف مدیران این مرکز در طی نامه‌ای در همان سال به او و سایر ایرانیان فارغ‌التحصیل ممتاز در اروپا پیشنهاد تدریس در ایران کردند. سیروس شفقی جوان نیز بلافاصله درخواست استخدام خود را به مرکز تعلیمات عالیه ایران ارائه کرده و این مرکز تدریس در دانشگاه‌های 2 شهر شیراز و اصفهان را به او پیشنهاد داد.
شادروان شفقی پس از اخذ یک هفته مرخصی از دانشگاه کلن درحالی‌که هنوز دوران فعالیتش در این دانشگاه به پایان نرسیده بود، با وجود مخالفت اساتید خود پیشنهاد ادامه کار در ایران را پذیرفت و با خودروی شخصی خود به‌صورت زمینی به ایران بازگشت.
او ابتدا به شیراز سفرکرده و سه روز در شیراز اقامت کرد و پس از بازدید از آثار و ابنیه تاریخی و ساختار شهری شیراز به اصفهان سفر کرد و سه روز نیز در اصفهان اقامت کرد .او در خاطراتش نقل می‌کند، "آثار تاریخی، جذابیت‌های طبیعی به‌ویژه زاینده‌رود و ساختار شهری اصفهان را به‌طور کامل مطالعه و بررسی کردم و پس از آن بود که تصمیم گرفتم اصفهان را برای ادامه کار و زندگی خود انتخاب کنم."
شادروان پرفسور شفقی چند ویژگی مهم را دلیل انتخاب اصفهان به‌عنوان محل زندگی و فعالیت علمی خود می‌دانست: "او ابتدا به زاینده‌رود اشاره کرده و معتقد بود اصفهان جزو معدود شهرهای ایران است که رودی دائمی از میان آن می‌گذشت، سپس به بازار عظیم اصفهان و میدان امام(ره) (نقش‌جهان) و صنایع‌دستی بی‌بدیل این شهر اشاره‌کرد." او همواره در جمع دوستداران میراث‌فرهنگی اصفهان و همچنین دانشجویانش اظهار می‌کرد: "به نظر می‌رسد شهرسازان ایران در عصر صفوی در بیش از 400 سال قبل الگوی کاملی از شهرسازی ایران در دوران تمدن اسلامی را نه‌تنها به ایران بلکه به جهان ارائه کرده بودند که با موازین علمی و فرهنگی آن روز هماهنگی کامل داشت و جالب اینکه این ساختار هنوز پس از گذشت 400 سال همچنان پویا و زنده و فعال بوده و برای دوستداران میراث‌فرهنگی و یک فارغ‌التحصیل رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری همواره از جذابیت ویژه‌ای برخوردار است."
با ورود زنده‌یاد پرفسور شفقی به دانشگاه اصفهان، فصل نوینی در تاریخ این دانشگاه گشوده شد.
دانشگاه بزرگ اصفهان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و جامع‌ترین دانشگاه‌های کشور در ابتدای دهه 20 خورشیدی بر باقیمانده بخشی از باغ عظیم هزارجریب (متعلق به دوران صفوی) و در محور جنوب اصفهان و در کنار بزرگراه هزارجریب تأسیس شد. لذا دانشکده‌های این دانشگاه ازجمله دانشگاه ادبیات و علوم انسانی این دانشگاه به‌تدریج از دهه 30 خورشیدی به بعد با گسترش تدریجی دانشگاه تأسیس شد که در این میان نام 2 تن از اساتید این دانشکده همواره جاودان خواهد ماند. به‌گونه‌ای که گروه و رشته تاریخ در سال 1342 به همت شادروان دکتر لطف‌الله هنرفر اولین استاد این گروه و کمی پس‌ازآن در سال 1345 گروه جغرافیا دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان نیز به همت شادروان سیروس شفقی پایه‌گذاری شد.
شادروان سیروس شفقی از سال 1345 تا پایان حیات پربارش در ششم آبان ماه 1401 خورشیدی، اصفهان را برای سکونت دائم خود و همچنین پایگاهی برای فعالیت‌های علمی خود انتخاب کرد. به‌گونه‌ای که در نزدیک به 56 سال فعالیت، این استاد فرهیخته خدمات شایان توجهی را به مواریث ارزشمند تاریخی و فرهنگی پهنه فرهنگی اصفهان ارائه کرد. ازجمله فعالیت‌های ارزشمند او در ایام حیات پربارش می‌توان به مرکز پژوهشگاه جغرافیایی اصفهان اشاره کرد که توسط او در دهه 40 خورشیدی بنیان گذاشته شد و هم‌اینک پس از گذشت 55 سال این مجموعه علمی همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
بی‌شک یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های علمی و پژوهشی این استاد فرهیخته تألیف کتاب جغرافیای اصفهان بود که شاید برای اولین بار تألیفی علمی و جامع در دوران تاریخ معاصر ایران در باب اقلیم و جغرافیای فلات مرکزی ایران در دهه 40 به نگارش درآمد.
در وصف ارزش علمی این کتاب می‌توان به کلامی از دکتر محمدحسین رامشت رئیس پیشین دانشگاه اصفهان اشاره کرد. او در آیین تشییع پیکر پرفسور سیروس شفقی بابیان سخنانی، کلامی را از شادروان استاد مرتضی تیموری از مؤسسان کتابخانه دانشگاه اصفهان و از پیشکسوتان علم اصفهان‌شناسی در این خصوص نقل کرد به‌گونه‌ای شادروان تیموری سال‌ها قبل نقل کرده بود که این کتاب ارزشمند علمی را می‌توان با کتاب «الاعلاق النفیسه» «ابوعلی احمد بن عمر ابن رسته» از پیشگامان علم جغرافیا در جهان اسلام در سده‌های سوم و چهارم هجری قمری که او نیز زاده اصفهان بود برابر دانست.
همچنین حشمت‌الله انتخابی پژوهشگر، اصفهان‌شناس و مؤسس انجمن حفاظت از آثار تاریخی و جغرافیای اصفهان در خاطرات ایام همکاری خود با شادروان سیروس شفقی به‌عنوان یکی از پیشگامان حفاظت از میراث‌فرهنگی اصفهان نقل می‌کند: "که در دهه‌های 40 و 50 خورشیدی دو کتاب علمی در دانشگاه اصفهان توسط اساتید این دانشگاه به رشته تحریر درآمد که در تاریخ شکل‌گیری این دانشگاه ماندگار شد." اولین کتاب، شناخت جغرافیای اصفهان اثر شادروان شفقی در سال 1345 بود و دومین کتاب نیز مجموعه عظیم گنجینه آثار تاریخی اصفهان تألیف شادروان لطف الله هنرفر اولین فارغ‌التحصیل دکتری در رشته تاریخ و مؤسس گروه تاریخ دانشگاه اصفهان بود که بعدها و در ایام ریاست او بر اداره حفاظت از آثار باستانی اصفهان به زیور طبع آراسته شد.
بی‌تردید نقش شادروان پروفسور سیروس شفقی در حفاظت از آثار تاریخی اصفهان نیز بر کسی پوشیده نیست به‌گونه‌ای که او در دهه 40 و در ابتدای فعالیت‌های علمی و فرهنگی خود در اصفهان با تهیه اولین نقشه مدرن و هوایی از این شهر، ضمن معرفی علمی مسیرهای شهری اصفهان، فهرستی از آثار تاریخی این شهر را نیز برای اولین بار (پس از گذشت نزدیک به 50 سال از تهیه اولین نقشه چاپی اصفهان) تهیه و به‌صورت مصور بر روی نقشه پیاده کرده و سپس با توجه به نیاز اداره صنایع‌دستی و دانشگاه اصفهان، فهرستی را نیز برای اولین بار از رشته‌های هنرهای دستی و سنتی اصفهان و هنرمندان در آن عصر در پیوست این نقشه در بیش از 50 سال قبل تهیه و ارائه کرد که آن نیز در کنار سایر فعالیت‌های علمی او ماندگار شد.
یکی دیگر از مهم‌ترین طرح‌های علمی شادروان شفقی، همکاری و همراهی او با شادروان مهندس سید هادی میرمیران از بزرگ‌ترین معماران و شهرسازان تاریخ معاصر ایران در تهیه طرح جامع شهر اصفهان به‌ویژه در حوزه شناخت و معرفی بازار عظیم اصفهان بود، به‌گونه‌ای که این همکاری علمی، منجر به تدوین کتاب بازار بزرگ اصفهان شد. همچنین در اوایل دهه 90 خورشیدی شفقی نقش مهمی نیز در تدوین طرح علمی شناخت ساختار شهرهای اسلامی و ایرانی داشت و جزو پیشروان تدوین این طرح علمی و فرهنگی در ایران بود به‌گونه‌ای که حاصل پژوهش‌های او در بیش از ده سال تلاش بی‌وقفه به‌ویژه در ایام تدریس در مقطع دکتری رشته جغرافی منجر به تدوین کتاب دوجلدی درآمدی بر شناخت شهر اسلامی و ایرانی شد.
حضور او در انجمن‌های حفاظت از آثار تاریخی و همچنین انجمن حفاظت از آثار طبیعی و جغرافیایی اصفهان و ارتباط این دو مجموعه با اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فرصت مناسبی را برای بهره‌گیری از توانمندی‌های علمی و فرهنگی ایشان به‌عنوان یکی از حافظان و خادمان مواریث ارزشمند فرهنگی اصفهان فراهم کرد، به‌گونه‌ای که تلاش برای حفاظت از مواریث ارزشمند فرهنگی و طبیعی در جای‌جای استان اصفهان و همچنین یاری‌رسانی در راستای ثبت ملی این آثار در کنار برگزاری همایش‌های متعدد در باب شناخت و معرفی مواریث ارزشمند تاریخی و طبیعی اصفهان و شرکت در نشست‌های مختلف فرهنگی و همچنین تلاش در راستای شناخت و معرفی روز اصفهان در روز اول آذرماه پس از نزدیک به 20 سال تلاش بی‌وقفه،و برپایی کلاس‌های آزاد آموزشی ویژه معرفی مواریث طبیعی و تاریخی اصفهان ویژه اعضای انجمن‌های حفاظت از آثار تاریخی و آثار طبیعی، ایشان را به‌نوعی به‌عنوان پدر معنوی دوستداران جوان میراث‌فرهنگی و صنایع‌دستی جهان‌شهر افسانه‌ای اصفهان مطرح ساخت، به‌گونه‌ای که همگان در آئین تشییع پیکر پاکش یک‌صدا عنوان کردند: پروفسور سیروس شفقی انسانی پاک و شایسته بود که عنوان استادی برازنده قامت استوارش بود.
انتهای پیام/
