در گاه‌شماری باستانی چله‌ها در تابستان به چله تموز و در زمستان به چله زمستان نامگذاری می‌شدند، چله زمستان در زندگی کشاورزان اهمیت زیادی داشته و زمان کشت وکار را مشخص می‌کرده است و از طرفی دیگر به موجب باورهای مقدسی که همزمان با شب یلدا و آغاز فصل زمستان، در ابتدای دی‌ماه هر سال با پایان چیرگی سرما و شب‌های طولانی و تاریک و دور هم جمع شدن وجود داشته از اهمیت خاصی در زندگی اجتماعی مردم برخوردار بوده است.
محمود طغرایی مسئول ثبت آثار تاریخی، فرهنگی و میراث ناملموس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی در این باره می‌گوید: چله زمستان شامل چله بزرگ با چهل روز از اول دی‌ماه تا دهم بهمن ماه و چله کوچک با بیست روز تا پایان بهمن‌ماه است.
جشن‌های همگانی و خانوادگی برای پاسداشت چله‌ها
او ادامه می‌دهد: در ایران زمین و سرزمین‌های همجوار از دیرباز برای پاسداشت این چله‌ها، جشن‌های همگانی و خانوادگی بر پا و زمینهای خود را برای کشاورزی و استقبال از نوروز و بهار آماده می‌کردند.
طغرایی درباره باورهایی که منجر به گرامی‌داشت چله می‌شده است، اظهار می‌کند: انقلاب زمستانی و پایان چیرگی سرما و نوید بر آمدن خورشید یا همان مهر تابان، دلگرمی وصف‌ناپذیری برای همگان بوده است، تمام باورهای مقدس ایرانیان از دیر باز تا کنون، پیروزی نیکی و نور و زندگی وشادی و نیروی اهورایی بر بدی و پلشتی و تاریکی و نا امیدی بوده است.
شب چله و فلسفه زندگی در میان ایرانیان
مسئول ثبت آثار تاریخی، فرهنگی و میراث ناملموس ادامه می‌دهد: این اصول در دین‌های توحیدی نیز به قداست نور و پاکی در برابر ظلمت و ناراستی نیز اشاره دارد بنابراین آیین‌های شب چله در واقع بخش مهمی از فلسفه زندگی در میان ایرانیان بوده و است.
طغرایی به نقش شب چله در برگزاری دورهمی‌های خانوادگی اشاره می‌کند و می‌گوید: در این شب، خانواده‌ها در منزل بزرگ خاندان، دور هم جمع شده و با انجام مراسم گوناگون، شب را به شادی و سرزندگی به سحر می‌گذرانند.
او با اشاره به سابقه دیرینه این آیین اشاره و تصریح می‌کند: بررسی‌های پژوهشگران نشان می‌دهد طی هزاران سال گذشته و در نقاط مختلف ایران زمین و سرزمین‌های همجوار، آداب و رسوم گوناگونی در شب چله یا شب یلدا برگزار می‌شود که برخی از این آداب مانند شب نشینی‌ها و خوردن خوراکی‌های سنتی و آتش‌بازی، شاهنامه‌خوانی در نقاط مختلف، بسیار با یکدیگر شباهت دارد و البته در برخی از مناطق، آداب و رسوم ویژه ای دارند.
مراسم‌های شب یلدا در خراسان
طغرایی درباره آیین شب یلدا یا همان شب چله در خراسان اظهار می‌کند: خراسان از جمله مناطقی است که این جشن آیینی از دیرباز به‌صورت خاص و با تشریفات منحصر به‌فردی برگزار می‌شود، مهمانی وشب زنده‌داری یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی که در این شب حتما انجام می شود، رفتن فرزندان به خانه بزرگ‌ترهای خاندان است.
او تصریح می‌کند: این سنت نیکو، زمینه دیدار و گفت وشنود افراد خانواده ها را در زیر یک سقف به‌وجود آورده و موجب دلشادی و فرهمندی اعضای خانواده‌های قوم می‌شود. آتش‌بازی، بازی‌های محلی و سرگرمی‌های خانگی که شادی آفرین نیز هستند، بخش مهمی از آداب این شب است.
خوردن آش و فال حافظ و شاهنامه‌خوانی
طغرایی یادآور می‌شود: در گذشته پخت آش رشته هم غذای متداول این شب بوده است، فال‌گیری با دیوان حافظ یا مراسم فال‌گیری همراه با خواندن اشعار و دو بیتی‌های متناسب به هر فال، بخشی از برنامه‌های این شب است. در برخی مناطق خراسان شاهنامه‌خوانی نیز رواج دارد.
این کارشناس میراث‌فرهنگی می‌افزاید: خوردن میوه‌ها، شیرینی‌های محلی و آجیل‌های خشک شده در گذشته، خوردن میوه‌های آخر پاییز که فصل آن‌ها تمام شده، در این شب خیلی مهم بوده و برای هریک از این میوه‌ها، خواص ویژه‌ای قائل بودند. هندوانه، انگور، انار و گلابی از متداول‌ترین میوه‌های این شب هستند.
او درباره دلایل خوردن این میوه‌ها اظهار می‌کند: به باور مردم خوردن هندوانه در این شب موجب می‌شود در تابستان سال آینده، فرد در تابستان دچار گرمازدگی نشود. در قدیم نگهداری این میوه‌ها برای شب چله روش‌های سنتی جالبی داشته است. مثلا میوه انار را پس از برداشت در آبان ماه در چاله کم عمقی قرار داده و روی آن را با خاک نرم می پوشانیدند و در شب چله تا نزدیک نوروز می‌توانستند از همان میوه به‌صورت تازه استفاده کنند.
طغرایی شیرینی را دیگر خوردنی شب یلدا عنوان می‌کند و می‌گوید: پخت شیرینی‌های محلی هم‌اکنون مانند گذشته در برخی از نقاط خراسان رواج دارد، این شیرینی‌ها که عمدتا با شیره انگور، شیرین می‌شدند، در جشن‌های سنتی آماده و استفاده می‌شد. انواع کلوچه های سنتی از جمله این شیرینی‌ها هستند. میوه‌های خشک شده بخش عمده تنقلات سنتی شب چله هستند. کشته‌های زردآلو، هلو، آلو و دیگر میوه‌های تابستانی در این شب طرفداران بسیاری دارند، آجیل‌ها هم در این شب جایگاه خاصی دارند، در گذشته این آجیل ها در طول تابستان جمع آوری و برای شب های طولانی زمستان آماده می‌شدند.
کف‌زنی یا بیخ‌زنی
او به یکی از خوردنی‌های ویژه شب‌های زمستان و شب چله در خراسان اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: در مناطق مرکزی و جنوبی خراسان، مراسم جالب توجهی در شب نشینی‌ها برگزار می‌شود. بیج ریشه گیاهی کویری است که در این مناطق جمع‌آوری و برای این شب آماده می‌شود. این شیرینی بدین صورت آماده می شود که مقداری از ریشه بیخ را شسته و در داخل ظرف لبه‌دار بزرگی قرار داده و مقداری آب در آن می ریزند.
طغرایی می‌افزاید: تمام افرد حاضر در مهمانی با ابزاری که شامل چندین چوب باریک است، چندین ساعت این ریشه‌های رشته شده اصطلاحا زده می‌شوند، حاصل این کار شیرینی شبیه به بستنی است که به‌صورت کف سفت شده، خورده می‌شود، شیره انگور، ماده شیرین‌کننده این شیرینی است، این مراسم در فهرست میراث‌فرهنگی ناملموس ملی نیز ثبت شده است.
مراسم «شب چله‌ای» در خراسان
او درباره دیگر رسوم سب چله در خراسان می‌گوید: «شب چله‌ای» یکی دیگر از مراسم این شب است که در بسیاری از مناطق خراسان مرسوم است، خانواده داماد در این شب هدایا، میوه‌ها و تنقلات زیادی را برای خانواده عروس برده و شب مهمان خانواده عروس می‌شوند، در انتهای شب هم خانواده عروسی هدایایی را به رسم تشکر به خانواده داماد اهدا می‌کنند. بررسی پژوهشگران نشان می‌دهد در مناطق مختلف خراسان، برنامه مختلف دیگری هم برگزار می‌شود، آتش‌پرانی بر بام خانه‌ها در روستاها، نواختن سازهای سنتی، شعر خوانی و خواندن مثل‌ها، قصه‌خوانی و دیگر سرگرمی‌هایی که موجب نشاط و سرزندگی خانواده‌ها بشود، همچنان رواج دارد.
ترویج و پاسداری میراث‌فرهنگی کهن ایران فرهنگی
او به تلاش‌های وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای حفظ و احیای این سنت دیرینه ایرانی اشاره می‌کند و می‌گوید: در راستای شناسایی، مستندسازی، ترویج و پاسداری میراث‌فرهنگی کهن ایران فرهنگی، امسال وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آیین شب چله یا شب یلدا را به‌صورت مشترک با کشور افغانستان در فهرست جهانی سازمان فرهنگی یونسکو ثبت کرد، البته این آیین در گستره بزرگتری همچنان برگزار می‌شود، در کشورهای تاجیکستان و بخش‌هایی از پاکستان و هندوستان نیز شب چله پاسداشت می‌شود، هدف سازمان فرهنگی یونسکو در ثبت میراث‌فرهنگی مشترک بشری، ایجاد همگرایی فرهنگی بین اقوام و زمینهای برای صلح، دوستی و روابط سازنده بین‌المللی است.
انتهای پیام/
انتهای پیام/
