این رسم از دیرباز در منطقه سنخواست برجای‌مانده و تا آنجا که پیران سالخورده از نیاکان خود به یاد دارند، همه‌ساله در غروب دهم بهمن‌ماه برگزار می‌شود. این مراسم در فضای باز انجام می‌شود، اهالی، کشاورزان، روستاییان و چوپان‌ها نزدیک غروب روز دهم بهمن‌ماه در حیاط خانه‌ها، دامنه کوه یا کنار کشتزار و چراگاه آتش می‌افروزند و بنا بر سنتی دیرین اطراف آن گرد می‌آیند و تا فرارسیدن ساعت موعود خود را با گفتگو و دیدار یکدیگر و نوشیدن چای و خوردن تنقلات سرگرم می‌کردند.
جشن سده در واقع، جشن چله خورشید است، یعنی چهل روز از شب یلدا، شب تولد خورشید گذشته است که آن را جشن می‌گرفتند و آتش به پا می‌کردند و این جادوی گرم‌کردن جهان به شمار می‌آمده است. چله که سردترین موقع سال است، در این زمان تمام می‌شود و پس از آن زمین نفس می‌کشد و در چله بعدی از سرما کاسته می‌شود. آتش روشن‌کردن به‌نوعی جادوی باز آوردن گرمای خورشید به شمار می‌آمده است. مثلاً پرنده‌ها را نیز آتش زده و رها می‌کردند و همه این مراسم برای تسریع حرکت خورشید بوده است.
جشن سده در خراسان
جشن سده تقریباً در تمام روستاهای خراسان با سرور و شادی و شکوه خاص برگزار می‌شود و با وجود گذشت چند هزار سال هنوز هم در میان خراسانیان زنده و جاوید مانده است. این جشن در خراسان روز دهم بهمن‌ماه یعنی پنجاه روز پیش از نوروز آغاز شده و معمولاً سه روز به طول می‌انجامد.
روستانشینان خراسان در شب‌های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم بهمن‌ماه به مناسبت فرارسیدن جشن سده به شادی و رامش می‌پردازند و در حین اجرای آتش‌افروزی تصنیفی می‌خوانند که از دوران کهن سینه‌به‌سینه نقل شده است و امروز به ما رسیده، در این تصنیف برگردانی وجود دارد به این مضمون: سد به غله، پنجه به نوروز (یعنی صد روز به غله، پنجاه روز به نوروز) از این برگردان به‌خوبی پیداست که این جشن به مناسبت نزدیک‌شدن فصل غله و برداشت محصول برپا می‌شده است.
مراسم شب چله کوچک یا آیین (علُو سر سِره)
یکی از نواحی‌ای که جشن سده را برگزار می‌کنند روستاهای بخش سنخواست از توابع شهرستان جاجرم در خراسان شمالی و به‌ویژه روستای «صندوقان» است. این روستا در جنوب شرقی جاجرم و در کنار خط راه‌آهن خراسان واقع شده است. در این روستای کهن‌سال و روستاهای اطراف آن، جشن سده باشکوه فراوان برگزار می‌شود. چشم‌انداز دشت در آغاز شامگاه دهم بهمن‌ماه و شادی و آوازخوانی مردم و جوانان، بسیار زیبا و دیدنی است. بر بام خانه‌ها و بر فراز کوه‌های اطراف، آکنده از بوته‌های فروزانی است که سراسر دشت را آتشباران و چراغانی کرده‌اند.
هیزم این مراسم از بوته خاصی فراهم می‌شود که به نام محلی جشن، «سـرِه» (sareh/ serah) نامیده می‌شود. مردم منطقه از چند روز پیش از سده به گردآوری این بوته می‌پردازند.
اجرای مراسم از دیرباز به اعتقاد پیشینیان ما در فاصله ۵۰ روز و ۵۰ شب‌مانده تا اول نوروز برگزار می‌شود، در شب چله کوچک و شامگاه دهم بهمن‌ماه آغاز و به مدت یک شب برگزار می‌شود. در این جشن، مردمانِ در غروب روز دهم بهمن بر بلندای کوه‌ها و بام خانه‌ها و جلوی منازل و بوته‌های صحرایی را به طرز خاصی بر روی‌هم می‌چیدند.
به‌محض آنکه آفتاب در پس افق پنهان گشت و تاریکی همه‌جا را فراگرفت. بزرگ خانواده، آتش به بوته‌ها می‌زند. همین‌که آتش زبانه کشید فریاد شادی از حلقوم اهل خانه برمی‌خیزد. بر اساس این رسم کهن مردم منطقه خاکستر به‌جای‌مانده از آتش را در درون اجاق یا بخاری خانه قرار داده و معتقد هستند خاکستر آتش باعث برکت آتش درون بخاری خواهد شد و سال بابرکت و پرنعمتی خواهند داشت. اهالی بر این اعتقاد و باورند که با برگزاری این مراسم و برافروختن آتش سده سالی خوب و بابرکت خواهند داشت.
در این جشن به کمک معتمدان و ریش‌سفیدان محل، مقداری مواد خوراکی، شیرینی و ملزومات زندگی جمع‌آوری‌شده و به نیازمندان اهدا و مقادیری نیز حول آتش تناول می‌شود. اهمیت این جشن در پاسداشت نور، آتش و انرژی است که خداوند متعال به بشر بخشیده است. مردم در گردآوردن هیزم با یکدیگر مشارکت می‌کنند و بدین ترتیب جشن سده، جشن همکاری و همبستگی مردمان است.
در ایران باستان، این جشن نزدیک غروب آفتاب با آتش‌افروزی آغاز می‌شود و امروز هم با همان سنت کوه‌هایی از بوته و خار و هیزم در بیرون شهر فراهم و پس از نیایش آتش زده شد. روشن‌کردن تعداد زیادی کپه‌های جداگانه آتش از ویژگی‌های این مراسم بوده و در همه متون کهن به آن اشاره شده؛ اما برافروختن تنها یک کُـپه آتش در منافات با آیین کهن است.
در اشارات تاریخی این جشن همیشه به شکل دسته‌جمعی و با گردهمایی همه مردمان شهر و محله و روستا در یکجا و با برپایی یک آتش بزرگ برگزار می‌شده است. مردمان در گردآوردن هیزم با یکدیگر مشارکت می‌کنند و بدین ترتیب جشن سده، جشن همکاری و همبستگی مردمان است.
مردمان نواحی مختلف در کنار شعله‌های آتش باتوجه‌به زبان و فرهنگ خود سرودها و ترانه‌های گوناگونی را خوانده و آرزوی رفتن سرما و آمدن گرما را می‌کنند همچنین در برخی نواحی به جشن‌خوانی، بازی‌ها و نمایش‌های دسته‌جمعی نیز می‌پردازند.
درگذشته رسم بر این بود که مردم هیزم و چوب فراهم می‌آوردند و در جلو منازل خود و بیشتر خانه ارباب و خان‌ها آتش می‌افروختند؛ اما امروزه علاوه بر معابر، جوانان با کمک بزرگسالان بر روی تپه‌ها و ارتفاعات این مکان نیز در چندین نقطه آتش می‌افروزند و از روی آن می‌پرند و می‌خوانند: سده سده پنجاه به نوروز /صد به غله
در تمام مدت برپا بودن آتش سده، زیر آتش سیب‌زمینی و چغندرقند و یا شلغم می‌گذارند تا پس از پخته‌شدن دور هم می‌خورند.
انتهای پیام/
انتهای پیام/
