نخستین نشانه‌های تاریخی درباره ساز کمانچه با اقتباس از کتاب موسیقی الکبیر اثر ابونصر فارابی مربوطه به سده چهارم هجری است. نوعی از کمانچه معروف به کمانچه لری وجود دارد که پشت باز است و مردم لرستان به آن تال می‌گویند.
کمانچه نه تنها در موسیقی دستگاهی بلکه در موسیقی مقامی ایران نیز کاربرد فراوان دارد .کمانچه از جمله سازهای زهی- آرشه‌ای است و جنس قسمت‌های مختلف آن از چوپ، پوست، استخوان و فلز است. در همین راستا با یکی از اساتید خوش‌ذوق و پرتلاش ساخت کمانچه در لرستان مصاحبه‌ای داشتیم که می‌خوانید؛
لطفا خودتان را معرفی کنید و بفرمایید به چه مدت است در این رشته فعالیت دارید؟
مجتبی شهبازی هستم متولد ۱۳۶۵ دارای مدرک کارشناسی موسیقی، از دهه ۱۳۸۰ فعالیت هنری خودم را شروع کردم و ۱۸ سال است که در زمینه ساخت و ساز کمانچه، سرنا، تنبک و دیگر سازهای لرستان فعالیت دارم.
سازهای مشهور استان لرستان چه گونه سازی هستند؟
سازهای رایج در موسیقی لرستان معمولا به سه دسته تقسیم می‌شوند: سازهای بادی، زه‌ای و کوبه‌ای که این سه مورد در لرستان کاربرد دارند و گاهی نیز با هم نواخته می‌شوند.
موسیقی لرستان از کدام سازها تبعیت می‌کند؟
موسیقی لرستان کلا به دو بخش موسیقی آوازی و موسیقی سازی تقسیم می‌شود و مشهورترین ساز لرستان کمانچه است که در زمان گذشته به آن تال می‌گفتند که با ورود ویولون به ایران به کمانچه تبدیل شد. این ساز ابتدا سه سیم بوده که بعدها به کمانچه یا همان چهار سیم تبدیل شد.
چگونه این هنر را فرا گرفتید؟
این هنر را من نزد پدرم استاد شیرمحمد شهبازی فراگرفتم و پدرم هم نزد پدرش استاد صیدمحمد شهبازی که هر دو پیشکسوت سازگر استان بودند و جا دارد همین‌جا از هنر و زحماتشان تقدیر و تشکر کنم.
فراگیری این هنر بیشتر وابسته به آموزش است یا تجربه؟
این هنر هم تجربه نیاز دارد هم علم و آموزش صحیح و اگر کسی بخواهد در این کار به صنعت و صدای ساز برسد از همه مهمتر باید توانایی نوازندگی ساز را داشته باشد تا ساز خوبی هم درست کند. برخی سازنده‌ها فقط ساز را درست می‌کنند و رگلاژ و صنعت این کار را نمی‌دانند که در واقع کارشان به خوبی قابلیت ترکیب صنعت و صدا است را ندارد.
فروش محصولات شما چگونه است؟
فروش محصولات ما بیشتر به صورت عمده به فروشگاه‌های مستقیم است اما تک فروشی هم داریم که شامل مشتریان خاص یا اساتیدی هستند که هنرجو دارند.
آیا اشتغالزایی هم داشته‌اید و بیشترین مشتریان شما از چه طیفی هستند؟
بله به لطف خدا در یک کارگاه خانوادگی توانسته‌ام برای ۵ نفر اشتغالزایی ایجاد کنم و مشتری‌ها بیشتر اساتیدی که هنرجو دارند و در مجموع از همه طیفی هستند، البته اولویت ما ساخت ساز ارزانتر استچون آماتورهای هنرجو ساز ارزان می‌خواهند و این نوع ساز زودتر هم در بازار به فروش می‌رسد.
کدام سازها کیفیت بالاتری دارند؟
سازهای حرفه‌ای ما شامل طرح خورشید، طرح منبت‌کاری، طرح استخوان و سازهای آبنوس هستند که گران‌قیمت هستند که هر کسی هم استفاده نمی‌کند لذا فروش کمی دارند.
راه‌اندازی یک‌کارگاه کوچک ساخت کمانچه چه میزان اعتبار دارد؟
حداقل با ۲۰۰ میلیون تومان می‌توان یک کارگاه ابتدایی آموزش کمانچه راه انداخت.
مواد اولیه این صنعت را از کجا تهیه می‌کنید؟
مواد اولیه ساخت کمانچه، چوب است که واقعا کمیاب است و شهر خرم‌آباد چوب کافی برای این هنر-صنعت را ندارد. البته در گذشته در منطقه خضر درختان کهنسالی بودند که استفاده می‌شدند اما به خاطر توسعه فضای سبز قطع شدند لذا چوب مورد نیازمان را بیشتر از نواحی بروجرد، الشتر، نهاوند، تویسرکان، ملایر و جاهایی که درخت کهنسال دارند، تهیه می‌کنیم.
دلیل علاقه و پشتکار شما در تداوم این هنر-صنعت چیست؟
من عاشق کمانچه و ساخت این ساز زیبا و قدیمی هستم چون این هنری است مختص استان لرستان که نسل به نسل منتقل شده و به جوانان لرستان رسیده است و عقیده دارم همچنان این هنر باید بچرخد و به نسل‌های بعدی منتقل شود.
کمانچه خوب چه ویژگی دارد؟
کمانچه هم‌نوا با جنس خودش می‌نوازد و چگونگی آهنگ صدا در کمانچه به عوامل مختلفی بستگی دارد. از جمله آنها می‌توان گفت، ضرب این صدای ماندگار از سوی این سازه هنری به جنس چوب، ضخامت در نقاط مختلف کاسه، شکل کاسه، اندازه‌های کاسه، چگونگی سطح کاسه از نظر تراش، نوع و ضخامت پوست، جنس، شکل، اندازه و محل قرار گرفتن خرک، چگونگی شیطانک، جنس سیم و زاویه اتصال دسته به کاسه بستگی دارد.
نواختن ساز کمانچه چگونه است؟
کمانچه را در حالت نشسته می‌نوازند، به طوری که نوازنده، ساز را به طور عمودی در دست چپ می‌گیرد و انگشت‌های همین دستش در طول دسته حرکت می‌دهد و آرشه (کمانه) را با دست راست به صورت افقی در حرکات رفت و برگشت، بر سیم‌ها می‌کشد.
کمانچه لرستان از چه اجزایی تشکیل شده است؟
قسمت اصلی کمانچه کاسه آن است که به صورت‌های مختلف ساخته می‌شود. کاسه کمانچه هنوز از نظر جنس چوب، اندازه‌ها و شکل یکسان و تثبیت شده نیست، از نظر شکل، کاسه‌ها را به صورت کروی یا مخروط ناقص درست می‌کنند. کاسه‌هایی که به شکل مخروط ناقص هستند بیشتر پشت باز ساخته می‌شوند. استفاده از این کمانچه‌ها در قسمت‌های مرکزی ایران به خصوص در لرستان متداول است. این کمانچه‌ها صدایی پر قدرت و شفاف دارند و چون کاسه سبک دارند، اجرای قطعاتی که نیاز به چرخیدن سریع کمانچه دارد روی این کمانچه‌ها آسان‌تر است.
چه پیشنهادی برای جوانان علاقمند به این رشته را دارید؟
از جوانان هنرمند و بااستعداد لرستان خواهش دارم که این هنر را حفظ کنند تا برای نسل‌های بعدی هم به یادگار بماند و با زنده‌نگه داشتن این ساز و موسیقی زیبای آن اجازه ندهیم این هنر اصیل ایرانی به فراموشی سپرده شود.
آیا سایر محصولات کاربردی نیز درست کنید؟
بله ابتدا محصولات کاربردی دیگری در کنار ساز درست می‌کردیم اما الان فرصتی فارغ از ساخت کمانچه نداریم چون صنعت کمانچه ظریف‌کاری زیادی دارد و زمان اضافه‌ای برایمان باقی نمی‌ماند که محصولات کاربردی دیگری بسازیم.
چه انتظاری از متولیان فرهنگی خصوصا اداره‌کل میراث فرهنگی لرستان دارید؟
ابتدا از زحمات شما و مدیرکل میراث فرهنگی لرستان تشکر می‌کنم و انتطار دارم از نسل هنری ما در این رشته حمایت کنند. تسهیلات بلند مدت و کم بهره‌ای به هنرمندان این هنر-صنعت اختصاص پیدا کند و خصوصا از سمت ادارات دولتی این هنر بیشتر حمایت شود. قطعا اگر ساخت کمانچه توسعه پیدا کند علاوه بر اینکه این هنر نسل به نسل به آیندگان منتقل خواهد شد امکان صادرات آن به دیگر کشورها نیز وجود دارد که با رونق اقتصادی و افزایش اشتغالزایی همراه است. درخواست دوم ما هم توسعه نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی کمانچه و است که این هنر-صنعت به دیگر کشورها برسد و ساخت این ساز به نام لرستان به ثبت جهانی برسد.
انتهای پیام/
انتهای پیام/
