میراث آریا: تبریز یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران است که قدمتش به دوران اشکانیان و ساسانیان اختصاص دارد؛ به همین دلیل تعداد زیادی بنای تاریخی در دل این شهر کهن جای گرفته است. موزه‌ها و مساجد تبریز از مهمترین بناهای تاریخی با معماری‌های خاص ایرانی و اسلامی هستند؛ اما از اینها که بگذریم به بخش دیگری از جاذبه‌های دیدنی تبریز می رسیم که خانه‌های تاریخی این شهر هستند.

قدم زدن در یک خانه قدیمی که در طول تاریخ محل زندگی افرادی مختلفی بوده است، حال و هوای خاص و عجیبی دارد. لذت قدم زدن در خانه‌هایی که سالیان پیش میزبان صاحبان اصلی‌اش بوده و فکر کردن به روزگاری که در زیر سقف این خانه‌ها گذشته برای همه لذت‌بخش است.

خانه‌های تاریخی، آرامش خاصی دارند و هر سمتی از خانه را که نگاه می‌کنی یادآور روزگار ساده و بی‌آلایش گذشته است، سادگی که دیگر در زندگی ماشینی و شلوغ امروز اثری از آنها باقی نمانده است.

وجود ۸۰۰ خانه تاریخی و قدیمی در شهر تبریز، به نوعی این شهر را به‌عنوان پایتخت و ویترین خانه‌های تاریخی در ایران تبدیل کرده است، به طوری که از کیلومترها دور نظر هر بیننده را به خود جلب می‌کند، تا اینکه در کنار این خانه‌ها با اندرونی و بیرونی، شیشه‌های رنگی، سقف‌های گچ‌بری، حوض‌خانه و سرداب آن؛ عکس یادگاری گرفت.

 

 

خانه مشروطه

خانه مشروطه که در خیابان تربیت تبریز قرار دارد و فاصله چندانی با بازار قدیمی این شهر ندارد، این خانه حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد اولین مالک آن حاج مهدی کوزه‌کنانی معروف به ابوالمله است.

به دنبال به توپ بستن مجلس توسط محمد علی شاه و به دلیل ترور و سو قصدی که به جانش شده بود، حاج مهدی کوزه‌کنانی نیز برای حمایت از مشروطه خواهان خانه خود را در اختیارشان قرار می‌دهد؛ بنابراین این خانه محل تجمع افراد بنامی چون ستارخان، باقرخان، ثقه‌الاسلام تبریزی، حاجی میرزا آقافرشی و البته خود حاج مهدی کوزه‌کنانی برای مشورت و اتخاذ تصمیم‌های مهمی بود که باعث شد این خانه به یکی از فعال‌ترین مراکز مشروطه خواهان تبدیل شود.

از این رو این خان محلی برای تشکیل جلسات و چاپ و انتشار اعلامیه‌های ضد حکومتی در زمان مشروطه بود در نتیجه این خانه به خانه مشروطه معروف شد. سرانجام این خانه در سال ۱۳۷۵ وام دار آثار و اسناد ارزشمندی شد که از آن دوران به یادگار مانده است و تبدیل به موزه شد تا مردم با تاریخ، فرهنگ، معماری و اتفاقات آن زمان بهتر آشنا شوند. جالب است بدانید این خانه بعد از اتمام جنگ دوم جهانی و اشغال شدن این شهر توسط شوروی، محلی برای گردهم آمدن سران فرقه دموکرات در آذربایجان شد.

این خانه در زمینی به اندازه ۱۳۰۰ متر مربع به دست حاج ولی معمار ساخته شد در دو طبقه ساخته شد. که همانند دیگرخانه‌های تاریخی تبریز مانند خانه بهنام قدکی ودارای بخش‌های اندرونی و بیرونی است. در طبقه اول ۶ اتاق و در طبقه دوم ۶ اتاق به همراه تالار بزرگ (طنبی) قرار گرفته.

به محض ورود به خانه مشروطه ساختمانی با ستون‌های زیبا و پنجره‌های ارسی شکل که با طرافت خاصی با شیشه‌های رنگی مزین شده‌اند نگاهتان را جذب می‌کند. در طبقه دوم در دو سمت خانه ایوان‌هایی دیده می‌شود که ستون‌های بلندی آن را از طبقه اول استوار نگه داشته. همچنین باغجه‌های گل کاری شده با حوض نیلگون در وسط حیاط زیبایی این خانه را دوچندان می‌کند. قبل از ورود به اخل ساختمان دو مجسمه و دو توپ جنگی به چشم می‌کند که تداعی کننده جنگ در زمان مشروطه است.

داخل خانه نیز با وجود نورگیرها و تزئینات گچ‌بری زیبا ویژگی‌های خاص معمای در آن دوره را بازگو می‌کند. نورگیر در قسمت سرسرای این خانه بر روی ستون‌های بلند مزین به نقش و نگار گچی در وسط خانه ایستاده است تا با هدایت نور به داخل خانه جلوه زیباتری به آن ببخشد.

اما زیباترین بخش این خانه را می‌توان اتاق مشرف به حیاط و شاه نشین طبقه دوم دانست. اتاقی که دارای پنجره‌هایی با شیشه‌های رنگین، سقفی چوبی با تزئینات چوبی به صورت برجسته است، همچنین درهای آن نیز از هنر دست معماران زمان خود بی‌بهره نمانده‌اند. ساختمانی که از پنجره طبقه دوم در طرف دیگر حیاط به چشم می‌خورد ساختمان کلاه فرنگی است که آن هم دارای تزییناتی همانند ساختمان اصلی خانه است.

 

خانه بهنام

خانه بهنام یا خانه گنجه‌ای خانه‌ای است که قدمتش همزمان با زوال حکومت زندیه بود اما در زمان حکومت قاجار به دوران اوج شکوه خود رسید.

اگرچه ساخت این بنا به اواخر حکومت زندیان باز می‌گردد اما در زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار این خانه مورد بازسازی قرار گرفت و بسیاری از تزئینات گچی و نقاشی‌هایی که امروزه وجود دارند در این دوران به خانه اضافه شد.

از نوع معماری و تزئینات این خانه می‌توان فهمید برای سکونت یکی از بزرگان و افراد مهم آن دوره طراحی و ساخته شده است؛ در بدو ورود به خانه همانند خانه‌های ایرانی قدیم ابتدا وارد هشتی می‌شویم جایی که در گذشته برای انتظار مهمان هنگام اطلاع دادن به صاحب‌خانه تعبیه شده بود معماری هشتی خانه‌ها به گونه‌ای بود که کمترین دید از داخل حیاط خانه را به مهمان می‌داد. بعد از عبور از هشتی به حیاط بیرونی وارد می‌شویم. و با حوضی زیبا مواجه می‌شویم که تصویر طنبی (تالار بزرگی که اطرافش اتاق‌های دیگر قرار گرفته) در آن منعکس می‌شود و گویی زیبایی فضا را دو چندان می‌کند.

این طنب در ضلع شمالی حیاط قرار دارد. این تالار دارای ایوانی زیباست که شامل طاق‌های پی در پی و ستون‌های بلندی است که ارتفاع آن به ارتفاع بلندی تالار می‌رسد. تمام این ستون‌ها و قسمت بالایی این طاق‌ها با نقش و نگارهای زیبایی تزئین شده‌اند اگر به داخل تالار بروید به زیبایی این خانه بیشتر پی می‌برید زیرا از سقف گرفته تا دیوارهایش نقاشی و طرح‌های زیبایی نقش بسته است همچنین تمام قسمت‌های این تالار مانند طاقچه‌ها و شومینه نیز مزین به تزئینات هنرمندانه‌ای است.

این تالار دارای هفت پنجره است، از این رو به آن تالار هفت دری نیز می‌گویند. پنجره‌های این تالار نیز به صورت چشم نواز و با ظرافت خاصی با شیشه‌های رنگی تزئین شده تا رقصی از نورهای رنگی را برای ساکنین داخل تالار ایجاد کند.

اتاق‌هایی که در اطراف این تالار قرار گرفته‌اند به اصطلاح به گوشواره معروف هستند که آنها هم از تزئینات هنرمندانه معماران این خانه بی‌نسیب نمانده‌اند. در این خانه پر رمز و راز همچنان باستان شناسان مشغول به کشفیات تازه هستند و اخیراً نیز به دیوارنقاشی‌های تاریخی و زیبایی در جریان مرمت و بازسازی ساختمان دست یافته‌اند.

خانه بهنام گنجه‌ای یا گنجه‌ای همانند خانه‌های قدیمی ایرانی دارای قسمت‌های مختلفی است، در این خانه دو ساختمان دیده می‌شود یکی از آن‌ها ساختمان ییلاقی است که به عنوان ساختمان اصلی یاد می‌شود و ساختمان دیگر با نام قشلاقی شناخته می‌شود. از آنجایی که معماری این خانه ایرانی قدیم است؛ بنابراین وجود قسمت‌هایی با نام اندرونی و بیرونی دور از انتظار نیست.

در خانه‌های ایرانی قسمتی به عنوان اندرونی در نظر گرفته می‌شد که محلی برای سکونت زنان، فرزندان و خدمتگذاران بود. نکته مهم در ساخت این قسمت این است که به گونه‌ای طراحی می‌شد که به هنگام ورود مهمان و افراد غربیه کمتر در معرض دید باشد. در این خانه حیاط اندرونی وسعت بیشتری نسبت به حیاط بیرونی دارد.

در زیر این تالار، حوضخانه قرار گرفته است که دارای سقف‌های گنبدی شکل و طاقچه‌های آجرکاری شده متعددی است و حوضی زیبا که در وسط آن تعبیه شده تا برای اقامت در تابستان مناسب باشد. اکنون اگر به ضلع جنوبی حیاط بیرونی نگاه کنیم تراس زیبایی را می‌بینیم که همانند قسمت‌های دیگر خانه مزین به هنر دست استادکاران و معماران به نام در زمان خود است. این تراس به تراس تابستانه معروف است چراکه خانه گنجه‌ای به گونه‌ای ساخته شده که این ایوان پشت به آفتاب باشد تا از گرمای آفتاب در امان باشد و محیط خنکی را برای ساکنین خانه فراهم کند.

در پشت طنب بزرگ که شمالی ترین بخش خانه می‌شود حیاطی قرار گرفته که دورتادور آن اتاق‌هایی تعبیه شده که به بخش اندرونی خانه اختصاص یافته و به حیاط مشرف هستند. که بعضی از این اتاق‌ها دارای کاربری اتاق تابستانه و مطبخ بوده است. امروزه در این خانه زیبا ساختمان اداری به چشم می‌خورد که تابلو آن حاکی از آن است این خانه متعلق به دانشگاه هنر اسلامی تبریز است و بازسازی این بنا تحت نظر این دانشگاه انجام می‌شود.

 

 

خانه شربت‌اوغلی

قدمت خانه شربت اوغلی تبریز به زمان قاجار برمی‌گردد و حدود ۱۵۰۰ متر مربع زیر بنا دارد، این خانه یکبار در زمان پهلوی بازسازی و مرمت شد و قسمت‌هایی از آن تغییر یافت. در چند سال اخیر هم بعد از اینکه این خانه در فهرست آثار ملی ثبت شد، توسط سازمان میراث فرهنگی مورد بازسازی قرار گرفت. برخی از افراد این بنا را خانه ایران شناسی می‌دانند.

خانه شربت اوغلی یک ساختمان دو طبقه با یک زیرزمین است که دو حیاط بسیار بزرگ دارد، یکی از حیاط‌ها در شمال و یکی در جنوب قرار دارد و در حیاط شمالی با سردر هشتی شکل زیبایی تزئین شده است. طبقه اول این خانه تعدادی اتاق با ورودی‌های تودرتو دارد و یک سرسرا در مرکز خانه قرار گرفته است، در حیاط این بنا یک ساختمان دو طبقه دیگر وجود دارد که در زمان پهلوی ساخته شده است.

قسمت‌هایی از این خانه به سبک معماری روسی ساخته شده و ترکیب آن با سبک سنتی بنای بسیار جالبی خلق کرده است، ساختمان دارای نمای آجری بوده که پنجره‌های چوبی بزرگ و گچ بری های ماهرانه زینت بخش آن هستند. حیاط این بنا پر از درختان کهنسال است و در فصل پاییز منظره‌ی برگ‌های زرد و نارنجی چشم هر کسی را به خود خیره می‌کند.

 

خانه حریری تبریز

خانه حریری یا موزه مطبوعات تبریز در پیاده راه سنگ فرش شده خیابان تربیت است که در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده و پس از سال‌ها مرمت و بازسازی در سال‌های اخیر به بهره‌برداری رسیده است. این خانه تاریخی متعلق به یکی از خاندان‌های قدیمی تبریز است که اعضای آن از تاجران خوشنام تبریز بوده و حاجی محمد آقا حریری از اعضای این خاندان از سرشناسان و خوشنامان انقلاب مشروطه در آذربایجان و نیز نهضت شیخ محمد خیابانی محسوب می‌شود. تنوع نقاشی‌های دیواری خانه‌ی حریری که پیرو سبک نگارگری دوره‌ی قاجاری است، این خانه را به زیباترین خانه‌ی تاریخی آذربایجان‌شرقی تبدیل کرده است. این خانه شامل دو بخش بیرونی و اندرونی است که ساختمان بیرونی آن دو طبقه دارد و شامل دو حیاط بیرونی و اندرونی و دو بلوک خانه است که هر دو رو به قبله ساخته شدند. طنبی ساختمان بیرونی خانه حریری تبریز (موزه مطبوعات) جلوه‌گاه هنر اصیل ایرانی و دارای نقاشی‌های بسیار زیبا و اصیل است که الهام گرفته از موضوعات اساطیری قدیم از جمله داستان یوسف و زلیخا از قرآن مجید و دیگر تواریخ و داستان‌هاست و سقفی سراپا نمونه قدرتمند و شگفت انگیزی از مینیاتور ایرانی را در خود جای داده است. بخش اندرونی موزه مطبوعات تبریز نیز ضمن ارتباط به ساختمان بیرونی از طریق کوچه مدرسه پرورش نیز به خیابان تربیت راه دارد. در داخل ساختمان این بنا تعداد زیاد نقاشی‌های دیواری، تنوع طرح، نقش و رنگ و موضوعات جالب توجه عصر قاجار توجه هر بیننده‌ای را غرق در خود می‌کند. همچنین وجود سبک نگارگری دوره قاجار تبریز، خانه حریری را در میان خانه‌های تاریخی تبریز و حتی کشور دارای جایگاه ویژه کرده است.

 

گزارش از اسرا درویشی

انتهای پیام/