میراث آریا - مسجد امام خمینی(ره) سمنان که درگذشته به نام‌های مسجد شاه و مسجد سلطانی معروف بوده است از بناهای بسیار عالی و پراهمیت شهر سمنان به شمار می‌رود که در دوره قاجار در این شهر بنا گردیده است و چهار درب آن از شمال، جنوب، مشرق و مغرب باز می‌شود و چهار ایوان در چهار سمت دارد، در طرفین ایوان‌ها چهار مهتابی است و احداث این چهار مهتابی باعث امتیاز و روح مسجد شده، زیر مهتابی‌ها شبستان و پشت سر مهتابی‌ها حجره‌هایی است.

بالای مقصوره ایوان غربی، گنبد کوچکی است که با کاشی‌های آبی‌رنگ مزین شده و رو به روی آن بالای ایوان شرقی گلدسته‌ای است. معمار این مسجد باشکوه به‌موجب آنچه داخل ایوان شرقی نوشته‌شده استاد صفرعلی معمار بوده است.

هنرهای تزیینی بکار رفته در مسجد:

طرح اربسک و اسلیمی:

 اربسک کلمه‌ای فرنگی و اسلیمی کلمه‌ای عربی که معنی اولی عربی«منسوب به عرب» و معنی دومی اسلامی«منسوب به اسلام» است. بنابراین طرح اربسک و اسلیمی یعنی طرحی که منسوب به اعراب و مسلمانان یا اختراع آنان و یا مورداستفاده آنان است.

 این طرح تزیینی که در ترسیم آن از شکل گل، شاخه و برگ گیاهان استفاده‌شده، تقریباً در همه آثار اسلامی به‌کاررفته و نشان می‌دهد بیشتر ازآنچه طبیعت در اطرافش قرار داده اقتباس کرده است.

گوشوار:

 گوشوار از نظر لغوی به معنی شبه گوش و نظیر گوش است. یا به‌عبارت‌دیگر «گوشوار» طاق مورب مستقرشده در هر یک از گوشه‌های یک بنای مربع که چهار پهلوی بریده‌شده تعبیه می‌کند و تحول پلان مربع را به پلان هشت‌ضلعی، پایه گنبد اجازه می‌دهد.

پیچ تزیینی:

هر خط غیرمستقیم درواقع پیچ است و می‌توان آن را از حرکت و پیچ گیاهان و مار و گرداب ادراک نمود. پیچ تزیینی در نبش قوس ایوان‌ها و محراب‌ها و یا نبش خارجی دیوارهای طرفین ایوان‌ها و یا نبش قوس‌های داخلی تالارهای مربع بناهای اسلامی به‌کاررفته است. پیچ منشأ گیاهی دارد زیرا از آغاز تمدن کشاورزی انسان برای مسکن خود از گیاهان استفاده می‌کرده و هیچ‌وقت رابطه خود را با این عنصر ساختمانی قطع نکرده است.

طاق‌نما و نغول:

 طاق‌نما، نمایش طاق است و کلمه طاق به معنی سقف و قوس به‌کاررفته است. طاق‌نما، ردیف طاق‌ها با ابعاد کوچک و باهدف تزیینی یا استحکامی آن‌ها با ستون‌های کوچک که به‌وسیله نوعی سنگ یا چوب نگهداشته می‌شود؛ و نغول به فرورفتگی مصنوعی سطح دیوار اطلاق می‌شود.

محراب:

محراب در مسجد مکانی است برای پیشوای مذهبی، هنگامی‌که نماز را به‌صورت جماعت می‌گذارد. محراب روبه‌قبله نمازگزاران بنا می‌شود، گاهی از سطح صحن مسجد گودتر و گاهی در قسمتی از دیوار فرورفته است و معمولاً به‌صورت طاق‌نما و نصف استوانه و یا نصف منشور است که سقف آن را یک نیم گنبد تشکیل می‌دهد.

هنر گره چینی:

قسمت عمده نماهای مساجد پوشیده از گره‌هایی است که به اشکال و ترکیبات زیبای هندسی گوناگونی با کنار هم قرار دادن قطعات کوچک و بزرگ تراشیده شده آجر، کاشی، کاشی معرق، سفال و چوب، در رنگ‌های زنده ایجاد می‌شود.

هنر خط و خوشنویسی تزیینی:

خطوط معماری،‌ زیبایی ظاهری بنا را ازنظر زیبایی‌شناسی به وجود می‌آورند. خاصیت خط هرچه باشد، هدف آن جنبش و حرکت به‌سوی مقصدی است. خطوط افقی، عمودی، منحنی، هرکدام نوعی احساس را در بیننده برمی‌انگیزد. همه ما می‌دانیم که خطوط عمودی نظر را به بالا می کشانند و خطوط افقی آرامش می‌بخشند، خطوط مورب محرک‌اند و انحناها نرم و مطبوع‌اند. هنرمند میان خطوط متنوع هماهنگی و ارتباط برقرار می‌سازد و برای ایجاد هماهنگی، گاه خط را تکرار می‌کند.

مقرنس تزیینی:

 مقرنس به فتح قاف و نون، گچ‌بری در ساختمان. گچ‌بری و پله سازی در سقف اتاق‌ها. مقرنس‌کاری عمل گچ‌بری و هنرنمایی با گچ در داخل ساختمان.

 شمسه:

 مجموعه تزیینات که معمولاً به‌صورت دایره متداخل است و در مرکز تزیینات دیگر قرار می‌گیرد و ممکن است در وسط قالی، جلد قرآن و طاق‌نما رسم شود.

رسمی بندی و کاربندی:

 به‌طورکلی رسمی بندی و کاربندی دارای اصولی کلی بوده است. در رسمی بندی فضاهایی که از استقرار بین کمانهای قوسی که درنتیجه استقرار لنگه قالب‌ها به وجود می‌آید، پیروی می‌کند.

 به‌طورکلی در رسمی بندی و به‌خصوص کاربندی از سردرها گذاردن لنگه قالب‌ها در یک نقطه و یا نقاط مختلف و به‌کارگیری پوشش‌های اصلی و یا کاذب پوشش‌های باربر و یا ایستایی کامل و یا تزیینی جالب به وجود می‌آید.

 

گزارش احسان ورامینی مسئول روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان

انتهای پیام/