سمانه سادات حسینی‌ قابوسی، کارشناس ارشد صنایع‌دستی دانشگاه الزهرا تهران و فعال حوزه نساجی سنتی استان گلستان در یادداشتی نوشت: نساجی سنتی مجموعه‌ای از فعالیت‌های مرتبط به هم از تأمین مواد اولیه تا تولید محصول نهایی را در برمی‌گیرد. مواد اولیه این هنر شامل پشم، پنبه و ابریشم بوده و تولید نهایی نیز پارچه است که می‌توان با اضافه کردن فرآیند تکمیلی، محصولات متنوعی از آن را تولید کرد تا ارزش‌افزوده مناسبی ایجاد شود.

اصطلاح نساجی سنتی در مقابل نساجی مدرن به‌کاربرده می‌شود؛ در نساجی مدرن با در هم تنیدن تار و پود با استفاده از ماشین‌های مکانیزه و خودکار و نیمه‌خودکار پارچه در مقیاس زیاد تولید می‌شود در حالی که در فرایند نساجی سنتی هنرمند با استفاده از الیاف طبیعی و ابزارهای بافت دستی پارچه دستباف خود را تولید می‌کند.

بزرگ‌ترین مزیت نساجی سنتی برای ایجاد اشتغال خانگی و کارگاه‌های صنایع‌دستی، ارزان و در دسترس بودن ابزارهای بافت، مواد اولیه و کم بودن سرمایه‌گذاری اولیه است؛ به‌گونه‌ای که هر فرد می‌تواند با حداقل منابع مالی و نیروی کار و همچنین سطح کارگاه اقدام به بافت پارچه کند.

هنر نساجی سنتی شامل حلقه‌هایی است که در نهایت چنانچه به‌درستی چیدمان و مدیریت شوند می‌توانند علاوه بر ایجاد زنجیره تولید و اشتغال تعداد زیادی هنرمند در حلقه‌های میانی باعث ایجاد ارزش‌افزوده قابل‌توجهی در محصول نهایی شود به گونه‌ای که تا ۵۰۰ درصد ارزش‌ افزوده از مواد اولیه تا محصول نهایی قابل‌دستیابی است که می‌تواند از نظر اقتصادی قابل‌توجه باشد.

تامین مواد اولیه، نخ‌ریسی، رنگرزی طبیعی، پارچه‌بافی، رودوزی‌های سنتی، تولید محصولات نهایی پارچه‌ای، بسته‌بندی محصولات، بازاریابی و فروش و ارتباط پس از فروش با مشتریان از حلقه‌های زنجیره تولید نساجی سنتی هستند.

مواد اولیه طبیعی مورد استفاده در نساجی سنتی عبارتند از پنبه، پشم و ابریشم که مستقیماً با کشاورز، دامدار و نوغاندار در ارتباط است. خوشبختانه استان گلستان با توجه به ظرفیت‌های خوبی که در کشت پنبه، دام‌پروری گوسفند و شتر و همچنین نوغانداری و پرورش کرم ابریشم دارد می‌تواند به یکی از کانون‌های اصلی تامین مواد اولیه نساجی سنتی کشور تبدیل شود.

رنگرزی طبیعی نساجی سنتی در گلستان

از گذشته ویژگی مهمی که صنعت فرش و نساجی ایران را از سایر کشورها متمایز ساخته بود، رنگ و رنگرزی این محصولات بوده است. به صورت کلی برای رنگ کردن الیاف طبیعی از رنگ‌زاهای طبیعی یا مصنوعی استفاده می‌شود. رنگ‌زاهای گیاهی در مناطق مختلفی از کشور قابل دسترس است و حتی تعدادی از این رنگزاها به طور خود روینده در طبیعت یافت می‌شوند. پوست انار، برگ انجیر، تمشک، پوست گردو، روناس، زردچوبه و… نمونه‌هایی از موادی هستند که به همراه تثبیت‌کننده‌ها می‌توانند برای رنگرزی طبیعی استفاده شوند که اکثر مواد رنگزای طبیعی در استان گلستان قابل‌دستیابی است.

نقطه کانونی زنجیره تولید نساجی سنتی، مرحله پارچه‌بافی است که مواد اولیه را به محصول نهایی نزدیک می‌کند. پایه و اساس پارچه‌بافی مانند سایر هنرهای داری، نخ است که در مراحل قبلی ساخته‌وپرداخته شده است. در این مرحله توسط هنرمندان پارچه‌باف، پارچه‌های متنوع و از الیاف مختلف با طرح‌ها و رنگ‌های متنوع تولید می‌شوند.

چادرشب بافی، دستمال‌بافی و سفره‌بافی از قدیمی‌ترین نمادهای پارچه‌بافی در استان گلستان هستند به‌طوری‌که همچنان در اجزای پوشش زنان روستایی کم‌وبیش چادرشب کاربرد داشته و در بافت لباس‌های سنتی کتولی، قزلباش، ترکمن و سایر اقوام استان پارچه‌های دستباف ابریشمی کاربرد زیادی دارند.

پارچه تولید شده در مرحله پارچه‌بافی می‌تواند برای تولید لباس و یا کاربردی‌های سنتی چادرشب، سفره و حوله به‌کاربرده شوند ولی انجام رودوزی‌های سنتی بومی استان مانند بخارادوزی، سیاه دوزی شاهکوه، رودوزی‌های قزاق، رودوزی‌های ترکمن و رودوزی‌های بلوچی و سایر رودوزی‌های محلی و قدیمی می‌تواند علاوه بر ایجاد ارزش‌افزوده قابل توجه برای پارچه تولیدی، زمینه اشتغال برای هنرمندان این بخش را نیز در زنجیره تولید صنایع‌دستی به وجود آورد.

بسته‌بندی محصولات نساجی سنتی در حقیقت حلقه مفقوده و فرامو ش‌شده در فرایند تولید تمام هنرهای صنایع‌دستی به‌صورت خرد و توسط هنرمندان خانگی است. در حقیقت تصور ذهنی مشتری به محصول نهایی می‌تواند به راحتی با مشاهده یک بسته‌بندی نامناسب منفی شده و از خرید منصرف شود. صنعتگران و فعالان حوزه چاپ و بسته‌بندی استان گلستان باید در این مرحله با شناسایی و ارتباط موثر با هنرمندان صنایع‌دستی این نقطه ضعف را پوشش دهند و البته هنرمندان نیز با ایجاد بهره وری در مراحل تولید و پایین آوردن هزینه تولید باید بخشی از هزینه‌ها را برای مرحله بسته‌بندی در نظر بگیرند.

در پایان باید گفت یکی از مهم‌ترین گرایش‌های صنایع‌دستی که قابلیت ایجاد زنجیره ارزش‌ افزوده از مواد اولیه تا محصول نهایی را دارد نساجی سنتی است؛ به‌گونه‌ای که در صورت توجه ویژه به این هنر و رفع مشکلات توسعه آن می‌توان اشتغالزایی پویا و پایا خصوصاً برای بانوان استان گلستان ایجاد کرد.

انتهای پیام/